De laatste bloem komt aan de orde de Z van Zwanenbloem wordt nu besproken en dan is dat verhaaltje uit. Een andere rubriek komt in het volgende nummer. Daar nemen we op pagina 31 de aftrap van. Maar nu nog even een zwanenzang.
Liesbeth Brouwer
Nieuwsblad 22 nummer 4 2023
Zwanenzang met zwanenbloem
We hebben sinds begin 2021 steeds aandacht besteed aan een plant in het kader van de rubriek ‘De wilde flora van de Bollenstreek’. Prachtige botanische tekeningen werden daarbij getoond. Natuurlijk is het onderwerp nog lang niet uitgeput, maar toch hebben we besloten dat het tijd wordt voor iets nieuws en dus tijd om afscheid te nemen van de rubriek. Met de zwanenbloem dus.
Naamgeving
De zwanenbloem is een inheemse plant en gedijt goed als oever- en moerasplant. De Nederlandse naam luidt dus zwanenbloem. Die naam zou ontstaan zijn omdat de stampers lijken op sierlijke zwaantjes. Wel een passende naam voor zo’n sierlijke bloem waar elegante zwanen langs komen glijden. De plant is tweeslachtig, maar omdat de stampers pas gaan rijpen wanneer de meeldraden al uitgebloeid zijn, voorkomt ze zelfbevruchting. Ze wordt ook wel aangeduid met koffieplant. Dat zou dan weer verwijzen naar de bloeiwijze. De nog niet ontloken bloemknoppen lijken qua vorm op koffiebonen. Er zijn planten die een hele reeks vrij algemeen bekende Nederlandse, soms regionaal gebruikte, namen hebben. Het Meertens Instituut, dat onderzoek doet naar taal en cultuur in Nederland, heeft zelfs een databank opgezet van Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (PLAND). Ook onze zwanenbloem staat er meerdere keren in. Zo zou met ‘kloek met kuikentjes’ ook de zwanenbloem bedoeld kunnen worden. Curieus, maar niet handig. Gelukkig hebben we een formele wetenschappelijke
naamgeving van planten, algen en schimmels. Die namen worden vastgelegd in de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN).
Onze zwanenbloem heet Butomus umbellatus. Ook dit vertelt wel iets over de plant. In umbellatus zien we een verwantschap met het Engelse umbrella (regenscherm). De zwanenbloem bloeit met grote, in een scherm geplaatste, rozerode bloemen.
Bescherming

Stampers als sierlijke zwaantjes omringd door dansende meeldraden
De zwanenbloem is bepaald geen zeldzame plant in onze omgeving. Toch stond de plant op de lijst van beschermde planten in de Flora- en faunawet uit 2002. In 2017 werd deze wet vervangen door de Wet Natuurbescherming. De criteria die gehanteerd zijn bij het opstellen van de lijst zijn nogal divers: zeldzaamheid, belang voor de natuur, enz, enz. Maarvook aantrekkelijkheid is een criterium. Want datvzou kunnen betekenen dat mensen juist die fraaie planten gaan plukken of uitgraven om in de eigen vtuin te zetten. Dus zo beschouwd toch wel goed om ze te beschermen. Echter, de lijst is maar beperkt tot 163 namen. Het gevaar is dat weinig voorkomende en onopvallende planten niet gezien zijn en dus ook niet in de lijst staan. Van bescherming is dan geen sprake. Nu is er nog een andere organisatie die zich bezighoudt met wilde planten: Floron (Floristisch Onderzoek Nederland). Zij zetten zich al tientallen jaren in voor onderzoek naar en bescherming van de Nederlandse wilde flora.

Gedroogd in een herbarium, dat is pas echt een zwanenzang van de zwanenbloem
Met behulp van vele vrijwilligers doen zij planteninventarisatiewerk. Zo komen zij tot een verspreidingsatlas en wordt een rode lijst samengesteld van bedreigde soorten. De planten op die rode lijst worden verdeeld in categorieën die variëren van: ‘uit Nederland verdwenen’ tot ‘gevoelig’. Er staan 530 namen op de rode lijst. Wettelijke bescherming is er nog niet, wel wordt van provincies, gemeenten en organisaties die natuurterreinen beheren verwacht dat zij in hun beleid en beheer rekening houden met de lijst. Onze zwanenbloem staat ook in deze lijst.
Zwanenbloem

Eetbare wortelstok
Gelukkig heeft onze zwanenbloem geen bescherming meer nodig. Tot 2017 was ze wel beschermd. De wortelstokken van de zwanenbloem zijn eetbaar en zouden in tijden van nood in o.a. Rusland gebruikt zijn om broodmeel van te maken. De zwanenbloem groeit in voedselrijk water en is zo een indicator voor de waterkwaliteit. De plant groeit vaak in sloten die regelmatig geschoond worden. Eigenlijk heeft ze daar baat bij want de plant laat zich makkelijk wegdrukken door andere plantensoorten als riet en lisdodde. Losgeraakte wortelstokken kunnen zo ook nog zorgen voor vegetatieve vermeerdering.
De zaden kunnen drijven en zorgen er zo voor dat de zwanenbloem zich ook op een andere gunstige plek kan settelen. Komend jaar kunt u in de berm weer genieten van de aardaker, de plant waar we onze floraserie mee begonnen. Aan de oever vindt u vast de bloeiende zwanenbloem. ‘Van aardaker tot zwanenbloem, Flora van de Duin- en Bollenstreek’, het boek van Jelle van Dijk en Hans van Stijn, diende als inspiratie voor onze florareeks. Trek erop uit om nog veel meer te ontdekken van wat hier groeit en bloeit.

Zwanenbloem
Poelmarkt 50 jaar
/in Nieuws, Publicaties /door Nico GroenSporen van vroeger (LisserNieuws)
7 januari 2025
door Nico Groen
De Poelmarkt en de etagewoningen daaromheen zijn in 1974 opgeleverd. Vorig jaar dus 50 jaar geleden. Op 8 mei 1974 opende burgemeester Berends, door het in gebruikstellen van een neonverlichting, het nieuwe winkelcentrum. Onderstaand verhaal is ontleend aan het boek ‘Kroniek van Lisse 1970 tot en met 1979’ van Arie in ’t Veld.
Eind zestiger jaren werden veel woningen in de Poelpolder gebouwd. Het gemeentebestuur vond dat de winkels in het centrum van Lisse te ver waren voor de nieuwe bewoners. Daarom werd besloten noodwinkels in garageboxen in de richten. Eind november 1969 werden de winkeltjes geopend in de garages op het binnenterrein van de huizen aan de westkant van de Ruyshornlaan.
De betreffende winkeleigenaren wilden later natuurlijk in de nieuwe Poelmarkt ook een winkel. Men wilde het onmogelijk maken dat een groot winkelbedrijf van elders zich hier zou vestigen. Besloten werd om alle benodigde grond van de gemeente te kopen. De gemeente wilde wel meewerken, maar wel met de eis dat binnen 5 jaar een winkelcentrum gebouwd moest worden, zodat de garageboxen beschikbaar kwamen voor de bewoners.
Opening op 8 mei 1974
In 1973 werd door W.J.E. Tissing, voormalig president van BV Winkelcentrum Poelpolder, de eigenaar van de grond, de eerste van 500 palen voor de bouw van de Poelmarkt geslagen. In het winkelcentrum zouden 16 winkeltjes worden gerealiseerd. Op 8 mei 1974 opende burgemeester Berends door het in gebruikstellen van een neonverlichting het nieuwe winkelcentrum met een bijltje dat 5 jaar eerder ook gebruikt was bij de opening van de noodwinkeltjes. Hij sprak hierbij de legendarische woorden: “Ik wens het eendje uit het Poelpolderembleem een behouden vaart”. Voor degenen die zich afvragen wat dit eendje in het embleem van de Poelmarkt deed: men koos bij het ontwerpen voor een ‘poeleke’ oftewel een eend.
Galerijwoningen
In juni 1973 werd het plan bekend gemaakt dat woningbouwvereniging ‘Het Gezinsbelang’ 60 galerijwoningen zou bouwen rondom het winkelcentrum. Het Gezinsbelang zou aan beide zijden van het winkelcentrum 2 woonblokken van 2 lagen bouwen voor sociale verhuur. Uiteindelijk werden 58 woningen gerealiseerd. Een maand na de opening van de Poelmarkt werd de eerste paal voor de bouw van deze 58 appartementen rondom het winkelcentrum geslagen. Binnen 3 maanden werden deze galerijwoningen gerealiseerd. Aan burgemeester Berends werd de eer gegund om in augustus 1974 de gedenksteen in te metselen. Aan de kant van de Händelstraat en van de Verdistraat werden toen vlak langs de galerijwoningen zuiliepen geplant. Het zijn bomen die een smalle en hoog opgaande groei hebben en mooi passen op die plek. Het zijn nu grote bomen met een monumentale uitstraling. De bewoners hebben er geen last van, want de zuiliepen staan allemaal langs een blinde muur.
In het laatste kwartaalblad van de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” staat een artikel van 2 pagina’s over de galerijwoningen rondom de Poelmarkt. Ook staat er bij de foto van de voorkant van het Nieuwsblad informatie over de Poelmarkt.
Foto: De voorkant van het laatste Nieuwsblad van de VOL met een foto van de Poelmarkt
Foto: PR
Het vaasje is 15 cm hoog en versierd met een gestileerde tulp in rood en geel en een witte band met daarop de tekst ‘Bulbi-Cultura 1860-Haarlem 1910’.
/in Historie /door Nico GroenHet vaasje is 15 cm hoog en versierd met een gestileerde tulp in rood en geel en een witte band met daarop de tekst ‘Bulbi-Cultura 1860-Haarlem 1910’.
Ernie van der Voet
Nieuwsblad 22 nummer 4 2023
In het tweede nummer van dit jaar van het VOL Nieuwsblad is aandacht besteed aan twee boeken uit de bibliotheek van VOL. De boeken waren uitgegeven naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (AVB) in 1910. In de Haarlemmerhout vond toen een groots opgezette nationale bloemententoonstelling plaats. Bij lezing van dit interessante artikel dacht ik onmiddellijk aan een kunstwerk dat ook naar aanleiding van die tentoonstelling is gemaakt. Het vaasje maakt onderdeel uit van kunstcollectie De Witte Zwaan.
De Witte Zwaan
De kunstverzameling is in de jaren tachtig van de vorige eeuw begonnen door de broers Joop en Harry Zwetsloot, toen eigenaren van de Hobaho. Aanvankelijk was het verzamelen van kunst vooral een persoonlijke hobby, later is een stichting opgericht met de naam De Witte Zwaan. Dat is een verwijzing naar het hotel aan ’t Vierkant waar het veilingbedrijf in 1921 begon. De zwaan is het beeldmerk van het bedrijf geworden en later van de kunstcollectie. Collectie De Witte Zwaan bestaat uit ruim negentig voorwerpen: schilderijen, tekeningen, glas, aardewerk, zilver, textiel en meubels. De kunstvoorwerpen zijn allemaal gerelateerd aan de bollenteelt. Het gaat om een grote variëteit van kunstvormen, stijlen en periodes. De collectie is in langdurig bruikleen ondergebracht bij museum De Zwarte Tulp aan ’t Vierkant in Lisse. Er wordt steeds een groot deel van de collectie tentoongesteld en regelmatig worden objecten gewisseld.
Vaasje met tulp
Het vaasje is 15 cm hoog en versierd met een gestileerde tulp in rood en geel en een witte band met daarop de tekst ‘Bulbi-Cultura 1860-Haarlem 1910’. Aan de onderzijde staat: ‘H.J. Lamp Haarlem Gouda-Aardewerk 82’. Een vaasje in kunstcollectie De Witte Zwaan H.J. Lamp was een winkel in luxe en huishoudelijke artikelen in de Barteljorisstraat in Haarlem. Deze firma was waarschijnlijk de opdrachtgever. De nationale bloemententoonstelling was natuurlijk een evenement dat aan de Haarlemse inwoners en ondernemers niet ongemerkt voorbij ging. Er kwamen veel bezoekers, waaronder bekende personen uit die tijd. De firma Lamp zag ongetwijfeld een aantrekkelijke handel; dat blijkt ook uit advertenties, bijvoorbeeld in het Bloemendaalsch Weekblad. Lamp maakt daarin reclame voor de alleenverkoop van ‘Bulbi Cultura Faiences’ in de kiosk op de tentoonstelling of in het ‘magazijn’ in de Barteljorisstraat.
Gouds aardewerk
De firma betrok ook ander aardewerk uit Gouda, bijvoorbeeld van ‘de Goudsche Plateelbakkerij’. In andere advertenties is sprake van
‘Hollandsch Kunstaardewerk met het embleem van Bloembollencultuur’ en ‘Oranjeborden 1910’, allemaal te koop op de tentoonstelling. Het is niet duidelijk of het altijd om dezelfde aardewerkfabriek in Gouda gaat en evenmin waar het vaasje is gemaakt. Daardoor weten we ook niet wie de ontwerper was. Gouds aardwerk kan zowel glanzend als mat zijn. Glanzend plateel werd vooral gemaakt door ‘Plateelbakkerij Zuid-Holland’, in de volksmond ‘Plazuid’. Het vaasje is duidelijk glanzend; dit is een aanwijzing, maar we weten het niet zeker. Dit type aardewerk wordt ook wel faience genoemd (naar de stad Faenza in Italië). Het wordt tweemaal gebakken. Vaasjes als deze worden met witte
gietklei gegoten in een mal, gebakken en daarna met de hand versierd en voorzien van doorzichtige glazuur. Bij de tweede keer bakken versmelten de beschildering en het glazuur met de klei en geeft het glazuur de glans. Gouds aardewerk of plateel kenmerkt zich door florale afbeeldingen, expressief kleurgebruik en – in vergelijking met andere uitingen van Jugendstil – stevige lijnvoering. Evenals één van de boeken in de bibliotheek van VOL is de decoratiestijl van het vaasje duidelijk Jugendstil, in Nederland ook wel Art Nouveau genoemd.
Aan de onderzijde van het vaasje staat het getal 82. Als dat een waarmerk is voor een uniek exemplaar, mogen we er vanuit gaan dat er tenminste zoveel zijn gemaakt en waarschijnlijk meer. Je zou graag willen weten waar ze zijn gebleven en hoeveel er de 113 jaar tot nu ongeschonden hebben overleefd. Een speurtocht op internet levert niets op. Het lijkt erop dat Stichting De Witte Zwaan een tamelijk uniek exemplaar te pakken heeft gekregen.
Nood. De VOL moet verhuizen
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwsflits
Nieuwsblad december 2024 4
Er is een enorme behoefte aan woonruimte in Lisse. Gelukkig wordt er volop gebouwd. Op diverse locaties zwaaien enorme hijsarmen hun lasten naar gewenste bouwplekken. Zo ook bij de buren van Vereniging Oud Lisse. Naast de locatie waar Oud Lisse onderdak heeft, De Vergulde Zwaan, stond het stookhuis van de Hobaho. Op dit terrein en het gedeelte waar ooit café-restaurant De Beurs stond wordt druk gebouwd aan een nieuw appartementencomplex. De Beurs was lange tijd het trefpunt voor bollenhandelaren om na hun veilingbezoek hun deals te bespreken. Toen de veilingen vertrokken restte nog lang de restaurantfunctie van De Beurs. De naam blijft en nu komt er woonlocatie De Beurs die 20 koop- en 9 sociale huurappartementen gaat omvatten. Ook De Vergulde Zwaan wacht het lot van afbraak, waarschijnlijk gevolgd door woningbouw. Daarom is Vereniging Oud Lisse naarstig op zoek naar een geschikt nieuw onderkomen, maar accommodaties waar onze vereniging haar activiteiten tot haar recht kan laten komen zijn uiterst schaars. Dus voorlopig bent u op dinsdagochtend tussen 9 en 12 uur van harte welkom op de huidige locatie: 1e Havendwarsstraat 4. Kunt u kennis maken met waar we zoal mee bezig zijn, de boeken van de bibliotheek inzien en objecten bekijken die met de geschiedenis van Lisse samenhangen. Doen!
Voorheen bollenschuur, later drukkerij van de HOBAHO en nu Centrum voor Cultuurhistorie Duin- en Bollenstreek.
Foto: Iedere dinsdagmorgen is er inloop in de Vergulde Zwaan, 1ste Havendwarsstraat 4.
Vrijwilligers wandelnetwerk geprezen 28-11-’24
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwflits
Nieuwsblad december 2024 4
De vrijwilligers van het Wandelnetwerk Duin- en Bollenstreek werden in museum De Zwarte Tulp tijdens de jaarlijkse borrel bedankt en geprezen voor hun inzet. Wethouder Kees van der Zwet was aanwezig om de vrijwilligers te bedanken voor hun harde werk van de afgelopen jaren. Hij sprak zijn dank uit naar de vrijwilligers voor hun inzet namens de wethouders van alle dorpen uit de streek. Na zijn dankwoorden was er een presentatie over het vrijwilligerswerk. De vrijwilligers zorgen ervoor dat de vele wandelroutes onderhouden worden, goed bereikbaar blijven en dat de paaltjes op de goede plekken staan. Controles en schoonhouden horen daar ook bij. Zou het wandelnetwerk zonder hun inzet kunnen bestaan? De avond werd afgesloten met een lekker drankje en een welverdiend presentje voor alle vrijwilligers van het wandelnetwerk Duin- en Bollenstreek. Goed dat er aandacht is voor het vele vrijwilligerswerk in onze streek!
Loek Dijkman van Artopa overleden
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwsflits
Nieuwsblad december 2024 4
1 november overleed oud-Lisser Loek Dijkman. Dijkman was met zijn bedrijf Topa Verpakking een zeer succesvol ondernemer, maar wel een ondernemer met een ideële visie: de successen van het bedrijf moesten ook ten goede komen aan de omgeving. Dat merkte Lisse al in 1981 toen in de Grevelingenstraat Artopa werd geopend. Daar was een kantoorgedeelte van het bedrijf, maar er waren diverse ruimtes die om niet of voor een luttel bedrag gebruikt mochten worden. Concerten en andere uitvoeringen werden er gegeven, exposities gehouden, repeteeruimtes werden gebruikt, er was poppentheater, het Filmhuis kon daar tot bloei komen en Sint en zijn Pieten werden er jaren geschminkt. De computer was in opkomst dus ook daar kwam oefenruimte voor en zo zullenber nog legio activiteiten geweest zijn. Eind 1998 komt er eenbeinde aan dit creativiteitscentrum; de dozenfabriek (Dopak) verhuisde naar Lelystad, maar het hoofdkantoor is nog steeds in Voorhout, Torenlaan 10, op de grens van Lisse. Voor Lisse was de sluiting van Artopa heel spijtig. Loek Dijkman bleef zijn leven lang trouw aan zijn ideeën. Met de stichting Utopa bwist hij diverse culturele initiatieven te verwezenlijken zoals het orgelpark in Amsterdam en prachtige culturele locaties in Wageningen, Het Depot, het arboretum De Dreijen dat dankzij hem in oude luister hersteld werd en villa Hinkeloord. Een heel mooi project in Leiden is de restauratie van het Heilige Geest Weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht, waarin nu het Kinderrechtenhuis is gevestigd. In 2022 was daar nog een nieuw project, een muziekpodium voor kamermuziek: De Leidse Salon. Dijkman (1942-2024) was jarenlang (ere)voorzitter van de Rijnlandse Molenstichting. Diverse molens in onze regio stonden dan ook in de rouwstand na het bekend worden van het overlijden van de man die zoveel kansen schiep op cultureel gebied: Loek Dijkman.
Loek Dijkman van Artopa overleden
De Gaapstokken
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwsflits
Nieuwsblad december 2024
November is vanouds een feestelijke maand voor carnavalsverenigingen. In april van dit jaar vierde de Lisser carnavalsvereniging De Gaapstokken groots hun 50-jarig bestaan. Op 17 november sloot de vereniging haar jubileumjaar extra feestelijk af. Burgemeester Lies Spruit overhandigde bij die gelegenheid de Koninklijke Erepenning aan de Prinsengarde, bestaande uit oud-Prinsen van de vereniging. De Koninklijke Erepenning is een ereteken dat kan worden verleend aan verenigingen, stichtingen of instellingen dan wel aan sportverenigingen, die tenminste 50 jaar bestaan. Het symboliseert het respect en de waardering die de koning heeft voor de bijzondere verdiensten van de ontvanger, in dit geval dus carnavalsvereniging De Gaapstokken. Het nieuwe prinsenpaar van De Gaapstokken is Prins Ken en Prinses Lianne. Komend voorjaar zal burgemeester Spruit traditiegetrouw de sleutel van Lisse weer tijdelijk afgeven aan het prinselijk paar van De Gaapstokken. Daar zal zij vast ook weer een opdracht aan verbinden, maar welke, dat blijft nog even geheim.
Verslag Open Monumentendag 2024
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwsflits
Nieuwsblad december 2024 4
Open Monumentendag is dit jaar voor de 38e keer georganiseerd. In het tweede weekend van september (in Lisse alleen op de zaterdag) kunnen veel monumenten gratis worden bezocht. Bij ons waren er 19 bijzondere gebouwen opengesteld en daar zijn in totaal meer dan 3000 bezoeken gebracht. Sommige bezoekers gaan rechtstreeks op hun doel af, andere willen zoveel mogelijk plaatsen baandoen. Het is, mede door het aangename weer, een zeer geslaagd evenement geweest. In Lisse is het sinds vele jaren traditie dat niet alleen de monumentale gebouwen een bezoek meer dan bewaard zijn, maar ook dat in die gebouwen altijd iets te beleven is. Muziek: koren, kleine combo’s, orgelmuziek en diverse kunst- en fototentoonstellingen zijn te bewonderen geweest. Binnen het jaarthema (routes, netwerken en verbindingen) is er ook gezocht naar bijzondere verhalen: vluchtelingenwerk en deelnemers aan pelgrimstocht hebben over hun uitdagingen kunnen vertellen. Als speciale attractie heeft een klassieke bus van de NZH gratis rondes gereden langs een aantal monumenten. Deze bus heeft bij veel reizigers nostalgische gevoelens opgeroepen, omdat men jarenlang met die bus naar werk of school is gegaan. De 400-jarige Poelpolder heeft in de Pauluskerk en in de boerderij van Langeveld een deel van zijn geschiedenis kunnen vertellen via een fototentoonstelling.
Volgend jaar wordt het thema “Architectonisch erfgoed”. Noteer alvast zaterdag 13 september in de nieuwe agenda!
Liefs van Liz uit Lisse
/in Nieuws /door Nico GroenNieuwsflits
Nieuwsblad 24 december 2024
Else Wesseling heeft op dinsdag 19 november bij onze dinsdagochtendinloop haar pas uitgegeven prentenboek `Liefs van Liz
uit Lisse` gepresenteerd, gemaakt door Else en haar dochter Annemieke. Een mooi uitgegeven boek waarin met veel fantasie historie, natuur en cultuur van Lisse in kleurrijke tekeningen, in cartoons en collages worden verbeeld. Het meisje Cosmo gaat op de step met haar kippetje Liz, gekregen van boer Kortekaas, uitnodigingen bezorgen voor het verjaardagspartijtje van Liz die 1 jaar wordt. Ze wonen vlakbij `t Huys Dever en gaan via de Heemtuin naar de witte zwanen bij de kantoren van de HoBaHo en dan naar het gemeentehuis, waarde leeuw een uitnodiging krijgt. Nog meer uitnodigingen worden bezorgd en uitgebeeld. Via het Vierkant en Blokhuis gaat het naar de bibliotheek. Blokhuiskat Pol met de drie pootjes krijgt ook een uitnodiging. Alle vriendjes vragen of Lammetje Groen ook een uitnodiging krijgt. Maar wie is Lammetje Groen? Via het beeld ´Meisje van Lisse´, langs de oranje koe bij het Lisser Art Museum, de geitjes van de kinderboerderij bij kasteel Keukenhof en de uilenbank komen ze bij een boerderijtje genaamd ´t Lammetje Groen. Daar zien ze eindelijk het lammetje. Wat blijkt, het lammetje is bijna 101 jaar oud! Blij dat nu het raadsel van het Lammetje Groen is opgelost, keren Cosmo en Liz weer tevreden naar huis. Annemieke en Else Wesseling hebben het boek uitgegeven in eigen beheer. De prijs van het boek is 19,95 euro.
Inhoud Nieuwsblad 23 nummer 4 2024
/in Nieuws, Nieuwsblad /door Nico GroenDe wilde flora van de Bollenstreek: de zwanenbloem
/in Historie /door Nico GroenDe laatste bloem komt aan de orde de Z van Zwanenbloem wordt nu besproken en dan is dat verhaaltje uit. Een andere rubriek komt in het volgende nummer. Daar nemen we op pagina 31 de aftrap van. Maar nu nog even een zwanenzang.
Liesbeth Brouwer
Nieuwsblad 22 nummer 4 2023
Zwanenzang met zwanenbloem
We hebben sinds begin 2021 steeds aandacht besteed aan een plant in het kader van de rubriek ‘De wilde flora van de Bollenstreek’. Prachtige botanische tekeningen werden daarbij getoond. Natuurlijk is het onderwerp nog lang niet uitgeput, maar toch hebben we besloten dat het tijd wordt voor iets nieuws en dus tijd om afscheid te nemen van de rubriek. Met de zwanenbloem dus.
Naamgeving
De zwanenbloem is een inheemse plant en gedijt goed als oever- en moerasplant. De Nederlandse naam luidt dus zwanenbloem. Die naam zou ontstaan zijn omdat de stampers lijken op sierlijke zwaantjes. Wel een passende naam voor zo’n sierlijke bloem waar elegante zwanen langs komen glijden. De plant is tweeslachtig, maar omdat de stampers pas gaan rijpen wanneer de meeldraden al uitgebloeid zijn, voorkomt ze zelfbevruchting. Ze wordt ook wel aangeduid met koffieplant. Dat zou dan weer verwijzen naar de bloeiwijze. De nog niet ontloken bloemknoppen lijken qua vorm op koffiebonen. Er zijn planten die een hele reeks vrij algemeen bekende Nederlandse, soms regionaal gebruikte, namen hebben. Het Meertens Instituut, dat onderzoek doet naar taal en cultuur in Nederland, heeft zelfs een databank opgezet van Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (PLAND). Ook onze zwanenbloem staat er meerdere keren in. Zo zou met ‘kloek met kuikentjes’ ook de zwanenbloem bedoeld kunnen worden. Curieus, maar niet handig. Gelukkig hebben we een formele wetenschappelijke
naamgeving van planten, algen en schimmels. Die namen worden vastgelegd in de International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICN).
Onze zwanenbloem heet Butomus umbellatus. Ook dit vertelt wel iets over de plant. In umbellatus zien we een verwantschap met het Engelse umbrella (regenscherm). De zwanenbloem bloeit met grote, in een scherm geplaatste, rozerode bloemen.
Bescherming
Stampers als sierlijke zwaantjes omringd door dansende meeldraden
De zwanenbloem is bepaald geen zeldzame plant in onze omgeving. Toch stond de plant op de lijst van beschermde planten in de Flora- en faunawet uit 2002. In 2017 werd deze wet vervangen door de Wet Natuurbescherming. De criteria die gehanteerd zijn bij het opstellen van de lijst zijn nogal divers: zeldzaamheid, belang voor de natuur, enz, enz. Maarvook aantrekkelijkheid is een criterium. Want datvzou kunnen betekenen dat mensen juist die fraaie planten gaan plukken of uitgraven om in de eigen vtuin te zetten. Dus zo beschouwd toch wel goed om ze te beschermen. Echter, de lijst is maar beperkt tot 163 namen. Het gevaar is dat weinig voorkomende en onopvallende planten niet gezien zijn en dus ook niet in de lijst staan. Van bescherming is dan geen sprake. Nu is er nog een andere organisatie die zich bezighoudt met wilde planten: Floron (Floristisch Onderzoek Nederland). Zij zetten zich al tientallen jaren in voor onderzoek naar en bescherming van de Nederlandse wilde flora.
Gedroogd in een herbarium, dat is pas echt een zwanenzang van de zwanenbloem
Met behulp van vele vrijwilligers doen zij planteninventarisatiewerk. Zo komen zij tot een verspreidingsatlas en wordt een rode lijst samengesteld van bedreigde soorten. De planten op die rode lijst worden verdeeld in categorieën die variëren van: ‘uit Nederland verdwenen’ tot ‘gevoelig’. Er staan 530 namen op de rode lijst. Wettelijke bescherming is er nog niet, wel wordt van provincies, gemeenten en organisaties die natuurterreinen beheren verwacht dat zij in hun beleid en beheer rekening houden met de lijst. Onze zwanenbloem staat ook in deze lijst.
Zwanenbloem
Eetbare wortelstok
Gelukkig heeft onze zwanenbloem geen bescherming meer nodig. Tot 2017 was ze wel beschermd. De wortelstokken van de zwanenbloem zijn eetbaar en zouden in tijden van nood in o.a. Rusland gebruikt zijn om broodmeel van te maken. De zwanenbloem groeit in voedselrijk water en is zo een indicator voor de waterkwaliteit. De plant groeit vaak in sloten die regelmatig geschoond worden. Eigenlijk heeft ze daar baat bij want de plant laat zich makkelijk wegdrukken door andere plantensoorten als riet en lisdodde. Losgeraakte wortelstokken kunnen zo ook nog zorgen voor vegetatieve vermeerdering.
De zaden kunnen drijven en zorgen er zo voor dat de zwanenbloem zich ook op een andere gunstige plek kan settelen. Komend jaar kunt u in de berm weer genieten van de aardaker, de plant waar we onze floraserie mee begonnen. Aan de oever vindt u vast de bloeiende zwanenbloem. ‘Van aardaker tot zwanenbloem, Flora van de Duin- en Bollenstreek’, het boek van Jelle van Dijk en Hans van Stijn, diende als inspiratie voor onze florareeks. Trek erop uit om nog veel meer te ontdekken van wat hier groeit en bloeit.
Zwanenbloem