Dat er vroeg in de geschiedenis mensen woonden in de Nederlandse kuststreek is al lange tijd bekend. De bollenstreek is hier geen uitzondering op. Aan het begin van de 20ste eeuw vond men bij het afgraven van de strandwallen in Lisse, Hillegom en Noordwijk stenen bijlen en aardewerk uit de laatste fase van de steentijd (vanaf ca. 2500 voor Chr.).
Aardewerk, natuursteen en botjes
Binnenkort starten de gemeente Lisse, Woonstichting Stek en ontwikkelaar Amvest met de ontwikkeling van de nieuwe wijk Geestwater. Vooruitlopend hierop deden archeologen al meerdere keren onderzoek. Zo deden ze een booronderzoek en daarna zijn smalle proefsleuven gegraven. Daarbij kwamen bijzondere vondsten aan het licht.
Natuurstenen bijl gevonden in Geestwater. Foto: RAAP
In het noordwestelijke deel van de nieuwe wijk, waar een waterpartij wordt gegraven, vonden de archeologen resten van houten huizen en scherven aardewerk. Ook vonden ze een stuk natuursteen dat in de vorm van een bijlblad was geslepen. De houten steel van de bijl is in de loop der tijd vergaan, maar het natuurstenen bijlblad is goed bewaard gebleven. Tijdens het graven van de proefsleuven vonden de archeologen allerlei kleine fragmentjes van bot (waaronder visbot) en vuursteen. Dit laat zien dat de bewoners van de houten huizen zich bezighielden met visvangst en de productie van vuurstenen gebruiksvoorwerpen.
Aardewerk uit de klokbekerperiode en Vlaardingencultuur
Het gevonden aardewerk is kenmerkend voor de periode waarin mensen voor het eerst in de geschiedenis overstapten van een leven als jager/verzamelaar naar een leven als boer. Ook maakten en gebruikten mensen toen voor het eerst aardewerken gebruiksvoorwerpen. De versiering op een van de stukken aardewerk – nagelindrukken en een groeflijn – is kenmerkend voor een periode die wordt aangeduid als de klokbekerperiode (vanaf 2500 voor Chr.). Andere onversierde scherven kunnen zelfs nog ouder zijn, namelijk uit de periode 3800-2500 voor Chr. Archeologen noemen deze periode de Vlaardingencultuur.
Fragment aardewerk met nagelindrukken en een groeflijn. Dit aardewerk is kenmerkend voor de klokbekerperiode (ca. 2500-2000 voor Chr.). Foto: RAAP
Een voorbeeld van aardewerk uit de klokbekerperiode. Deze pot is gevonden in Apeldoorn. Foto: © CODA Collectie in bruikleen van Historische Vereniging Felua thans VOA.
Waarom onderzoek op deze plek?
De kust zoals we die nu kennen is een relatief jong verschijnsel. Na de laatste ijstijd smolt het landijs, waardoor de zeespiegel snel steeg. De kustlijn verschoof hierdoor steeds verder naar het oosten, tot die beweging stopte rond 3850 voor Chr. Toen lag de kust ongeveer ter hoogte van het huidige dorp Lisse. Daar ontstond door het zeewater een lage zandrug, die we strandwal noemen. Op de strandwal en het gebied er vlak achter ontstonden duinen. Duinen worden gevormd door de wind die stuifzand van het strand meevoert en in heuveltjes afzet. De duinen waren door hun hoogte aantrekkelijk in een landschap dat verder behoorlijk nat was. Net als nu bouwden de prehistorische mensen hun huizen bij voorkeur op een plek waar ze droge voeten hielden en die plek vonden ze op de duinen. Het kustlandschap moet in die tijd een oneindige bron van voedsel geweest zijn: de eerste bewoners konden er jagen en vissen. Op de hoge gronden was genoeg ruimte om akkers aan te leggen en vee te houden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we de oudste bewoningssporen in Lisse vinden op een duin achter de oudste strandwal.
Afbeelding: de ontwikkeling van de kustlijn in de Midden Steentijd (links) en de Nieuwe Steentijd – Vroege Bronstijd (rechts).
Hoe nu verder?
Eind januari keren de archeologen van RAAP terug naar Geestwater. Ze graven een deel van de vindplaats dan verder op. Dit is nodig, want in dit deel van de nieuwbouwwijk komt een nieuwe waterpartij. Bij de aanleg van deze waterpartij wordt er dieper gegraven dan waar de archeologische resten liggen. Daarom worden deze eerst zorgvuldig opgegraven. De opgraving duurt een paar weken. In die tijd worden alle sporen van de nederzetting bloot gelegd en opgetekend. Ook zullen de archeologen grond gaan zeven. De meeste vondsten zijn namelijk heel klein en vaak niet met het blote oog te zien. De grond wordt daarom in kleine vakken verzameld en door een fijnmazige zeef gehaald. Alle kleine voorwerpen zoals stukjes vuursteen en aardewerk en etensresten zoals fragmenten bot, zaden en pitten worden hierbij verzameld.
Alle vondsten samen geven ons een beeld van het dagelijks leven van de vroegste bewoners van de kuststreek. Dit is belangrijk, want we weten nog maar weinig over deze periode in deze regio.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, X, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
Chrystel Brandenburgh
30 januari 2025
Ben je benieuwd naar het nieuwbouwproject Geestwater? Kijk op www.geestwater.nl. Wil je meer informatie over de vondsten en de opgraving? Neem dan contact op per email via pers@hltsamen.nl of telefonisch 140252.
