Uitgegeven artikelen in pers etc.

100 JAAR BLOEMBOLLENONDERZOEK IN LISSE

/in /door

De oprichting van het Laboratorium voor Bloembollenonderzoek door van Slogteren en wel en wee hiervan wordt  besproken.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

30 mei 2017

door Nico Groen 

Op 12 april 1917 werd Egbert van Slogteren aangesteld als wetenschappelijk ambtenaar in ‘Wageningen’. Hij werd toen gedetacheerd in Lisse. Dit was het begin van het wetenschappelijk onderzoek in de bloembollen in Lisse. Precies 100 jaar geleden dus.
Wetenschappelijk onderzoek was noodzakelijk vanwege de aaltjesproblematiek. Vooral bij partijen die uit Engeland werden geïmporteerd, kwamen deze aaltjes veel voor in de bollen.

Van Slogteren kreeg de beschikking over een lokaal in de tuinbouwschool met gebruikmaking van de tuin voor proeven. Ook deed hij experimenten bij telers in de Bollenstreek. Hij kreeg ook de beschikking over een bollenschuur van bollenkweker Bergman bij de Engel langs de Beek. Zijn eerste publicatie in 1918 en lezingen over een warmwaterbehandeling van de narcissenbollen vielen heel goed in de praktijk. Daarmee was zijn naam gevestigd.
De Landbouwhogeschool in Wageningen kreeg in 1920 de benodigde gelden van het ministerie van Landbouw en Visserij om een Laboratorium voor Bloembollenonderzoek (LBO) onder leiding van Van Slogteren in Lisse te bouwen. Dit gebouw verrees naast de tuinbouwschool en was in 1922 gereed. Architect was Cornelis Jouke Blaauw, die in Wageningen meerdere gebouwen in dezelfde stijl (Amsterdamse school) heeft gerealiseerd. Drie van deze gebouwen zijn nu rijksmonument.
 
Rond 1940 had Van Slogteren al meer dan 70 wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan. Daarmee stond het LBO op de wereldkaart. Eind 1958 nam hij afscheid. Bij zijn vertrek als ‘plantendokter’ waren er bijna 60 personeelsleden in dienst. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw waren er meer dan 100 medewerkers. Daarna liep dit aantal terug. Door bezuinigingen moesten de laatste jaren veel medewerkers weg. Zonder al het onderzoek zou de Nederlandse bollenteelt niet op zo’n hoog niveau zijn gekomen als ze nu is.

In het nieuwste Nieuwsblad van de VOL, het Lentenummer 2017, staat een uitgebreid artikel over 100 jaar Bloembollenonderzoek in Lisse. Dit Lentenummer krijgt u gratis als u lid wordt van de VOL. Het is ook te koop tijdens de wekelijkse inloop op dinsdagmorgen op de Eerste Havendwarsstraat 4.

Sloop monumentaal LBO-gebouw en nieuwbouw aan de overkant
In 1998 werd door PPO Bloembollen en bomen (zoals het instituut inmiddels heette) besloten tot nieuwbouw vanwege de verouderde kasopstanden en de inefficiënte manier van werken door de vele losse gebouwen. Dat werd in 2003 gerealiseerd met de bouw van een nieuw complex aan de overkant van de Heereweg tegenover de oude gebouwen. De nieuwbouw had tot gevolg dat de oorspronkelijke gebouwen en kassen met de grond verkocht werden. Het eerste gebouw van architect Blaauw was een gemeentelijk monument. Op 2 december 2003 besloot het college van B&W van Lisse dit monument van de gemeentelijke monumentenlijst te halen. Ondanks alle protesten van onder andere de VOL werd dit gebouw uiteindelijk toch in 2005 gesloopt ten behoeve van nieuwbouw van de veiling CNB. Deze laatste perikelen staan uitgebreid beschreven in een artikel in het Winternummer 2017 van de VOL.

In het Lentenummer 2017, het nieuwste kwartaalblad van de VOL in full couleur op A4 formaat, leest u meer over 100 jaar bloembollenonderzoek in Lisse.

NIEUWE PLANNEN VOOR GEMEENTELIJK MONUMENT ‘DE ZON’ NODIG

/in /door

Op 13 april 2017 zijn de verdere plannen rond het vroegere ‘Warenhuis De Zon’, Kanaalstraat 33, in de commissie Ruimte en Infrastructuur van de gemeente Lisse uit de doeken gedaan om aan de bezwaren tegemoet te komen.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

16 mei 2017

door Nico Groen 

Dit heeft u in het Lisser Nieuws kunnen lezen. De Raad van State had namelijk het bestemmingsplan en de omgevingsvergunning, die de gemeente Lisse had vastgesteld, vernietigd. Dit, omdat onder andere de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” met succes beroep had aangetekend bij de Raad van State.
 
Bezwaren van de VOL
Naar de mening van de VOL was het geplande bijna 13 meter hoge liftgebouw pal naast Kanaalstraat 33, dat een gemeentelijk monument is,  een aantasting van de monumentwaardigheid van dit pand. Ook de derde bouwlaag van de nieuwbouw pal tegen de noordgevel  is een aantasting van de monumentale waarde. Ook waren er juridische bezwaren.
“Het gebouw is een gaaf voorbeeld van de bouwstijl van de dertiger jaren van de vorige eeuw” is de conclusie bij dit gebouw, zoals vermeld op de gemeentelijke monumentenlijst. De architect was L. Tol jr. uit Lisse en het is gebouwd in opdracht van de familie Tissing in 1938. Het heette ‘Warenhuis de Zon’, net als de winkel die hiervoor op deze plaats stond, ook van de familie Tissing. De nieuwe winkel werd echter nog eens zo groot als de oude. Tissing had meer ruimte nodig voor de manufacturenwinkel (textiel).
Het is een rechthoekig gebouw geworden met op de eerste verdieping kleine raampartijen. De gevels zijn opgemetseld in gele baksteen in zogenaamd kettingverband. Het meest prominent is een afgeschuinde hoek op de hoek met de Van der Veldstraat, die tot de zolderverdieping doorloopt en in de vorm van een stompe toren eindigt. Deze hoek wordt op de eerste en zolderverdieping geaccentueerd door pilasters van rode baksteen aan de zijkanten. Deze pilasters worden ondersteund en afgedekt met vierkante betonplaten. Op de eerste verdieping langs de Van der Veldstraat worden de rechthoekige vensteropeningen door een latei en baksteenbanden omsloten. Deze baksteenbanden zijn aan de kant van de Kanaalstraat weggelaten. Daarom zijn de vensteropeningen hier groter.
De gevels worden afgesloten door ver uitstekende houten, zogenaamde bakgoten. Alle vensters op de eerste verdieping zijn van staal met roedeverdeling in verschillende afmetingen. Het pand heeft een afgeknot schilddak, gedekt met tuile du Nord pannen. Er zijn 8 kleine dakkapellen onder een overstekend plat dak.
De etalagevensters op de begane grond zijn in de loop van de tijd vernieuwd. Toen zijn ook de oorspronkelijke bovenlichten afgedekt.

Hoe nu verder?
Prof Ir. Wytze Patijn heeft op verzoek van B&W na de vernietiging van de omgevingsvergunning gesprekken gevoerd met alle belanghebbenden, waaronder de VOL. Hij kwam tot de conclusie dat er wel mogelijkheden liggen tot een compromis tussen de verschillende partijen. De gemeente Lisse heeft hem daarom aangesteld als onafhankelijke  mediator om de gesprekken te begeleiden. Hopelijk komt er een plan, waarbij het gemeentelijk monument goed tot zijn recht komt. De VOL hoopt ook, dat de oorspronkelijke ramen op de benedenverdieping weer geheel of gedeeltelijk in ere worden hersteld.

De bakstenen banden om de westelijke ramen zijn goed te zien, evenals de rode pilasters langs de schuine hoek. Foto: Nico Groen

WAT BETEKENT KANT VAN ’t VIERKANT?

/in /door

Beschreven wordt wat kant vroeger betekende. Cant werd onder andere gebruikt in de betekenis van verhoogde rand, zoals bank.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

2 mei 2017

door Nico Groen 

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang.
 
Aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle woorden met vier in de betekenis van vuur herschreven als vuur. Zo is ook de officiële straat de Viersteeg hertaald naar Vuursteeg.
In de vorige column stond dat ‘t Vierkant hertaald zou moeten worden naar ’t Vuurkant. Maar dit is niet gebeurd omdat ‘t Vierkant geen officiële naam was.
Nu gaan we in op de mogelijke betekenis van kant in relatie tot vuur.
Het Middelnederlands woordenboek geeft voor het huidige kant meestal cant aan. Het woord cant had vele betekenissen. Cant werd onder andere gebruikt in de betekenis van verhoogde rand, zoals bank (van rechtbank of vierschaar). Het betekende bijvoorbeeld ook waterkant of dakrand. Ook kanteel is van cant afkomstig. Een van de betekenissen van cant was stapel. Ook dit kan relevant zijn in dit verband.
Een andere betekenis van cant was ook nabij of ‘in de buurt van’. Denk daarbij aan ‘De Zwartelaan ligt de kant van Hillegom op’.

Vuurbaken
Het Vierkant kan gezien worden als verhoogd vuur, oftewel vuurbaken, tegenwoordig vuurtoren genoemd. Vroeger werd dit ook als vierbaak en vierboet geschreven.
Vast staat, dat ‘t Vierkant aan het begin van onze jaartelling een stuk hoger en het water van het binnenmeer zich veel dichter bij ’t Vierkant bevond dan nu. Dit blijkt uit onderzoek waarbij gekeken is wanneer het huidige veen is ontstaan.  In zo’n binnenmeer wordt in de loop der tijd veen gevormd. Bij Lisse begint dit veen juist bij de Molenstraat richting het oosten. In dit binnenmeer, waarvan de westoever dus bij de Molenstraat lag, werd vanaf de Romeinse tijd steeds meer veen gevormd en ontstond de Lisserbroek.
Dit meer was van belang voor transport van Zuid naar Noord, van de Oude Rijn richting het Oer-IJ en omgekeerd. Daarom kan ‘t Vierkant worden gezien als verhoogd vuur, oftewel vuurbaken. Het kan echter ook een land vuurbaken geweest zijn, bijvoorbeeld om berichten over te seinen.
Brandstapel
Ook zou de betekenis van ‘t Vierkant brandstapel of nabij het vuur/de brand kunnen zijn geweest. Het kan dan vroeger een offerplaats geweest zijn. Ook een plek waar mensen werden gecremeerd is een mogelijkheid.  Ook is mogelijk dat er misdadigers of heksen werden verbrand.
Geen van bovenstaande en hiervoor beschreven mogelijke betekenissen van ’t Vierkant is echter bewezen, zodat de betekenis of herkomst van de naam nog steeds een mysterie is. Wie het weet mag het zeggen!!!

Het niet vierkante Vierkant in ongeveer 1913 Foto: Beeldbank Lisse

BETEKENDE DE VIER VAN ’t VIERKANT VUUR?

/in /door

Aannemelijk wordt gemaakt, dat ’t Vierkant met vuur te maken kan hebben.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

18 april 2017

door Nico Groen 

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerder betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang.
We hebben eerder de mogelijke relaties met gewoon plein of square, de vierschaar en Groenevelt besproken. Nu is vuur aan de beurt. Vorige keer is de betekenis van de Vuursteeglaan aan de orde gekomen. Liep deze laan, die vroeger Viersteeg heette, met een bocht naar ’t Vierkant?

‘T Vierkant was een hoge duintop
‘t Vierkant is het onofficiële oude centrum van Lisse. ’t Vierkant ligt op een hoge duintop de meest oostelijke strandwal, die van Velsen tot Oegstgeest loopt. De oude duinen werden vanaf 7000 jaar geleden gevormd. Door een kustgericht zandtransport werden zandbanken afgezet, evenwijdig aan de kust. Door aanvoer van zand via de lucht werden in die tijd de strandwallen steeds hoger. De aangroei en vorming van deze zandbanken ging door tot de Romeinse tijd. De meest oostelijke strandwal lag gemiddeld zo’n 10 meter boven NAP met natuurlijke uitschieters naar boven. Vanaf de Romeinse tijd werden de oude duintoppen niet hoger, integendeel; door erosie en verstuiving werden ze juist steeds lager. Het Vierkant ligt nu op ongeveer 3 meter boven NAP. De nieuwe duinen werden in de vroege middeleeuwen gevormd, maar deze kwamen niet verder dan het Langeveld en waren dus niet van invloed op duinvorming in Lisse.
 
Vroegmiddelnederlands woordenboek
Het Vroegmiddelnederlands woordenboek is duidelijk. Het tegenwoordige vuur werd in de 13e eeuw en later op diverse manieren geschreven, o.a. fier, vier en vir. De betekenis van deze woorden wordt naast het getal vier omschreven als vuur, brand(stapel) en hartstocht. Aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle worden met vier in de betekenis van vuur herschreven als vuur. Zo is ook de officiële straat de Viersteeg hertaald naar Vuursteeg.
Omdat ‘t Vierkant geen officiële naam was, werd dit niet hertaald. Het behield in de volksmond de naam ’t Vierkant, maar kan toch vuur of brand hebben betekend. In een volgende column gaan we in op de mogelijke betekenis van kant in relatie tot vuur.

Is ’t Vierkant een viersprong?
Nu hebben we het nog over een mogelijke andere herkomst van de naam ’t Vierkant. Er zijn Lissers, die stellig menen dat ’t Vierkant de betekenis van viersprong had. Dit, omdat er op het Vierkant een viersprong van wegen was. Op een viersprong kan men alle kanten uit. Naar het noorden richting Haarlem.  De weg naar het oosten was maar kort. Deze eindigde volgens de vroegste kaarten na 200 meter bij de korenmolen. De weg kan dan wel kort zijn geweest, maar de vaarweg (de Gracht en de Greveling) was van groot belang voor vervoer naar het vroegere Leydse Meer (Haarlemmermeer) en vandaar naar Haarlem, Amsterdam en Leiden. De Achterweg/Oude Heereweg was van oudsher de weg naar Rijnsburg en Valkenburg. De Heereweg liep van oudsher richting Oegstgeest en Den Haag. Allebei over een oude strandwal. Vanaf Haarlem was er een brede strandwal, die zich bij Lisse in tweeën splitste.

Komt het bordje Vierkant nog terug na de renovatie van het plein? Foto van Vereniging Oud Lisse

VUURSTEEGLAAN KOMT VAN VIERSTEEG

/in /door

Aannemelijk wordt gemaakt dat Vuursteeglaan vroeger Vuursteeg genoemd kan zijn.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

4 april 2017

door Nico Groen 

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden de gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang.
In deze column wordt naar de Vuursteeglaan gekeken. In 1951 heette deze weg nog de Vuursteeg. Een steeg had echter in den lande niet zo’n goede naam. In een steeg woonden voornamelijk armere mensen. De bollenkwekers die in de Vuursteeg woonden, kregen volgens zeggen om die reden bij het kopen van plantgoed geen krediet van mensen buiten het dorp. Met succes hebben zij bij het gemeentebestuur voor elkaar gekregen dat er toen ten overvloede laan aan de Vuursteeg werd toegevoegd: Vuursteeglaan.

Viersteeg al sinds 1600
In diverse historische artikelen over Lisse wordt geschreven over een Viersteeg, een weggetje dat vanuit het westen uitkwam op de Heereweg. Ook op oude kaarten is dit te zien. In 1881 wordt dit weggetje nog steeds Viersteeg genoemd. De Viersteeg lag ongeveer op de plek waar nu de Vuursteeglaan ligt. De Viersteeg moet echter Vuursteeg betekend hebben en geen 4e steeg. Het vroegmiddelnederlands woordenboek is namelijk duidelijk. Het tegenwoordige vuur werd in de 13e eeuw en later op diverse manieren geschreven, o.a. fier, vier en vir. De betekenis van deze woorden wordt naast het getal vier omschreven als vuur, brand(stapel) en hartstocht. Aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle woorden met vier, fier en vir in de betekenis van vuur herschreven als vuur. Zo is ook de officiële straat Viersteeg hertaald naar Vuursteeg.

Waarom Viersteeg?
Namen van wegen hadden vroeger een doel. Vaak werden zij vernoemd naar iets of een plaats. Zo was de Kerklaan in veel plaatsen de weg naar de kerk. De Viersteeg kan als betekenis de weg naar het vuur hebben gehad. Maar waar naar toe en waar vandaan? Dit moet wel vanuit de bossen op de duinen zijn: het huidige sportterrein en het Keukenhofbosch. Voor een vuur is namelijk hout nodig, dat moest worden aangevoerd vanuit de bossen. De Viersteeg ging mogelijk naar het Vierkant, niet rechtstreeks maar via de Heereweg ten zuiden van het Vierkant. Dit zou dan komen door de onbegaanbaarheid van het Berkhouterduin ten zuidwesten van Lisse en/of door de diepte van de beek (de huidige Kerksloot of Stinksloot langs de Agathakerk), die het water afvoerde vanuit het Berkhouterduin naar de Lisserpoel. Mogelijk was er ter plaatse van de Heereweg (bij de Agathakerk) toen al een brug of in ieder geval een doorwaadbare plaats. Op de oudste kaarten van rond 1600 is de Achterweg tussen de Vuursteeglaan en de Heereweg echter al ingetekend. De situatie, zoals boven beschreven moet dus al van vóór 1600 zijn. Er zijn echter van vóór die tijd geen nauwkeurige kaarten bekend. De Viersteeg kan echter ook helemaal tot boerderij Zwanendrift of het Turfspoor in Lisserbroek hebben doorgelopen, waar dan een vuurbaak aan het water zou hebben gestaan. Op oude kaarten staat hier inderdaad een kruisbaak, maar van vuur is geen sprake. Volgens A. Hulkenberg zouden er in de Viersteeg vuurbakens gestaan kunnen hebben om schepen naar Lisse te loodsen via de Greveling, die precies in het verlengde van de Vuursteeg lag.

Detail van een kaart van Floris Balthasar uit 1615. De Viersteeg wordt al genoemd. Kaart van het Hoogheemraadschap Rijnland.

 

NIEUW VOL BLAD EN NOGMAALS BLEEKVELD

/in /door

Het Nieuwsblad is van A5 naar A4 formaat gegaan in full colour.

Volgens diverse reacties kan op ’t Vierkant zelf geen bleekveld zijn geweest. Deze lagen rondom ’t Vierkant.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

21 maart 2017

door Nico Groen 

Het Nieuwsblad van de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” is veranderd. Het was een voornamelijk zwart-wit A5-formaat en is nu is een full colour uitgave op A4-formaat geworden. Dat betekent dat meer en grotere foto’s in kleur weer te geven zijn in het kwartaalblad. Wat oud en vertrouwd blijft zijn een aantal min of meer vaste rubrieken. Deze eerste vernieuwde winter editie is bijzonder. We vierden vorig jaar het 25-jarig jubileum van onze vereniging.

Jubileumnummer
Dit eerste extra dikke nummer is ook een jubileumnummer geworden. Een nummer, gelardeerd met terugblikken van huidige en vroegere bestuursleden, waarin zij belangrijke onderwerpen uit hun bestuursperiode met ons delen. In 25 jaar is er heel wat veranderd bij “Oud Lisse”. We werden van protestgroep een volwaardige cultuurhistorische vereniging. Met een grote groep actieve vrijwilligers. Toen stond de automatisering in de kinderschoenen en was een handgeschreven brief nog gewoon. Nu wordt bij “Oud Lisse” gesproken over digitale archivering. Door de vele giften is het archief van de vereniging enorm uitgebreid en is digitaal opzoeken van gegevens, boeken en foto’s belangrijk. Er zijn veel meer mogelijkheden gekomen om onderzoek naar het verleden te doen en die kennis te delen. Dat is het leuke van deze tijd. Informatie uitwisselen kan heel veel opleveren. Deel vooral uw verhalen en uw ideeën met ons. Daar doen we allemaal ons voordeel mee. Als u nu lid wordt van de VOL krijgt u dit 48 pagina’s dikke jubileumnummer cadeau, zolang de voorraad strekt (Info@oudlisse.nl of dinsdagmorgen, Havendwarssraat 4) .

Het recht van bleek
De stukjes over ’t Vierkant maken vele tongen los. Het leeft dus blijkbaar bij veel Lissers.
In een vorige column werd de mogelijkheid beschreven dat ’t Vierkant oorspronkelijk ‘Het Groene velt van het Dorp’ heette. Daarbij werd geopperd dat er op dit Groenevelt mogelijk een vierkant bleekveld gesitueerd was. Hierop reageerde oud-makelaar Bas Romeyn met de mededeling, dat hij in 1970 het pand met tuin van  Heereweg 201 verkocht had met de  bijzondere bepaling in de erfdienstbaarheden dat de buren ‘recht van bleek’ hadden in de tuin van Heereweg 201. Dit pand is toen afgebroken. In een nieuw winkelpand werd van Verf- en Penselenpaleis van der Aart gevestigd. Nu is het een IJssalon. Deze tuin lag ten noordoosten van ’t Vierkant. Zo’n bepaling kan al heel oud zijn, want bij verkoop werd dit steeds weer doorgegeven.

Dit bleekveld in de achtertuin lag veel lager dan ’t Vierkant zelf. Diverse mensen gaven aan, dat de bleekvelden eerder in de lagere gebieden rondom ’t Vierkant lagen, dan op ’t hoge Vierkant zelf. Te meer daar er op ’t Vierkant in de 16e eeuw al oude bomen stonden. In 1642 werd namelijk al een hoge eik ‘In ’t Viercant’ gekapt, wat schout en schepenen niet goed vonden. Ook is er een tekening uit 1728 van J. Nutges met veel oude bomen. Met bleken heb je echt zon nodig en geen schaduw en afvallende bladeren en takken. Stuifzand van de Heereweg is natuurlijk ook uit den boze.
De professionele bleekvelden lagen over het algemeen langs heldere beken, zoals de Beeck, nu de Kerksloot genoemd, die vanaf het Berkhouterduin  het heldere duinwater afvoerde. Men vindt het dus niet erg logisch dat er op ’t Vierkant zelf een bleekveld zou zijn geweest.

De voorkant van het vernieuwde kwartaalblad van de VOL Foto: Oud Lisse

Komt Lisse van Lux en/of Liusna ?

/in /door

Komt Lisse van Lux en/of Liusna ?

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden de gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer

Sporen van vroeger ( Lisser Nieuws)

4 juni 2017

door Nico Groen

Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang. We kijken nu naar de mogelijke betekenis van Lux en Liusna.

Lux en Liusna

Naar de betekenis van en de overeenkomst tussen de Lisse, Lux en Liusna is niet veel wetenschappelijk onderzoek geweest. De meeste onderzoekers hebben moeite met de verbastering van Lux of Liusna naar Lisse. Om diverse redenen menen sommige onderzoekers, dat het woord liusna al heel oud is en mogelijk van Keltische afkomst.
Uit het literatuuronderzoek naar Lux en Liusna komt het volgende naar voren. In de goederenlijst uit de 9e en 10e eeuw van de Sint Maartenskerk in Utrecht worden Lux en Liusna genoemd. Diverse onderzoekers menen, dat Lux en Liusna als Lisse of in de buurt van Lisse gezien kunnen worden. Dit naar aanleiding van de volgorde waarop de lijst is samengesteld. Het is echter geen bewezen feit. Wat wel duidelijk is, is dat Lux en Liusna in de huidige Bollenstreek gelegen moeten hebben.
Het Iers-Keltische lius van liusna uit de 7e eeuw werd toentertijd volgens Ellis uitgesproken als het hedendaagse lus, dus met een korte u. De i was een toonloze toevoeging. Peter Berreford Ellis is bekend om zijn wetenschappelijk boeken over de Keltische geschiedenis. Dat leverde hem een groot aantal bekroningen op, inclusief een eredoctoraat aan de Universiteit van Londen.
Het Latijnse lux uit de 10e eeuw werd ook uitgesproken als lus.
De goederenlijst is opgeschreven door diverse monniken. Zij schreven op wat ze hoorden. Zij waren waarschijnlijk niet bekend met de plaatselijke omstandigheden. Zo is het mogelijk dat men liusna zei en dat de monnik het Latijnse lux opschreef, omdat de uitspraak hetzelfde was.

Helder

Aad van der Geest probeerde in een artikel in het Deverbulletin uit 1991 verklaringen voor Lux en Liusna te vinden. De woorden licht en helder komen veelvuldig voor in het artikel.
Hij schreef dat lux uit het Latijn vertaald het licht betekent. Over liusna vermeldde Van der Geest het volgende: “Letterlijk vertaald moet ‘liusna’ iets betekend hebben als ‘in de buurt van (na=nabij)’ of gelokaliseerd bij iets dat met licht te maken heeft (een waterloop of een kale duintop oftewel een blinkerd”). Verder vermeldde Van der Geest ook nog, dat “de plaats Ljusne in Zuid-Zweden, gelegen is aan de rivier de Lusn, wat ‘licht’, ‘helder’ en ‘glans’ betekent. Ljusne betekent dan ‘bij het heldere water’. Opmerkelijk is dat in de 16e eeuw de Zweedse plaats Ljusne geschreven wordt als Luxne”.
Betekent lux en liusna vuur respectievelijk nabij het vuur?
Naast de betekenis voor lux en liusna van licht, helder, blinkert en blank kunnen deze woorden ook gelezen worden als vuur, brand en vlammen. Dus hetzelfde als in vorige columns beschreven is over de mogelijke betekenis van ’t Vierkant: ’t Vuurkant en ook Vuursteeglaan.
Een volgende keer gaan we in op mogelijke betekenissen van Lisse.

Een blinkerd is glimmende duintop

Waar de blanke top der duinen, schittert in de zonnegloed. Zo kan Liusna er hebben uitgezien
Foto: Nico Groen

EREPENNING VOL 2017 VOOR ‘BOERDERIJ ZWANENDRIFT’

/in /door

De eigenaar van ‘Boerderij Zwanendrift’ kreeg de erepenning 2017 voor zorgvuldige renovatie. De geschiedenis vanaf de 15e eeuw wordt beschreven.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

7 maart 2017

door Nico Groen
           
De Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” is vanaf de oprichting in 1991 altijd zeer betrokken geweest bij het behoud en het verfraaien van markante panden. Daarom is al vrij snel de jaarlijkse erepenning van de Vereniging Oud Lisse ingesteld. Dit als blijk van waardering voor bewoners die zich op een bijzondere manier hebben ingespannen om hun pand op een goede en verantwoorde manier te behouden.
Op de jaarvergadering van de VOL op 21 februari maakten Chris Balkenende en Hans Verschoor bekend, dat deze erepenning in 2017 naar de bewoners van boerderij Zwanendrift, Laan van Rijckevorsel 16, gaat. De op een groot scherm afgebeelde foto’s van de boerderij plus aangebouwde woning van vroeger en nu vielen bij de bijna 70 belangstellenden zeer goed in de smaak.
 
Boerderij Zwanendrift heeft een lange geschiedenis.
Carla Kieft-Schrama reikte namens de Vereniging Oud Lisse de erepenning uit aan Dick en Monica Zeldenthuis. Carla is een dochter van de vroegere eigenaar van Zwanendrift. Zij beschreef de geschiedenis van de bewoners en de boerderij.
De veeboerderij met het zomerhuis heeft al een zeer oude historie. Het met Oegstgeester pannen gedekte voorhuis dateert van 1862. Er is ook een oude kaaskelder uit die tijd onder het voorhuis.
De voorzitter van het Huis Dever in Lisse, Ignus Maes heeft een historisch onderzoek gedaan  naar deze vanouds adellijke boerderij en daar een heel boekje over geschreven.
Volgens het onderzoek van Ignus Maes zijn delen van de stal al van omstreeks 1550. Op oude kaarten van rond 1600 staat op deze plaats al een groot huis/boerderij.
Ook bleek uit kadaster gegevens van 1812, dat de eigenaar van het oude middeleeuwse Huis Dever in Lisse, Baron Heereman van Zuydtwijck, ook eigenaar was van deze boerderij. Het recht op zwanendrift (op het vangen van zwanen) was oorspronkelijk een adellijk recht, dat door de graaf meestal in leen werd gegeven aan een ambachtsheer of stad. Dit verklaart waarom deze boerderij het recht op zwanendrift had en waarom deze boerderij zo heette.

Bewoning
In 1853 wordt boerderij Zwanendrift gekocht door Petrus Verdegaal, die in 1809 geboren was. Hij was boer op boerderij Poeleway, net binnen de Lisser Poelpolder, waar nu ongeveer de Pauluskerk staat. Zijn zoon Willem werd boer op Zwanendrift. Hij is er lang blijven boeren. Na zijn dood in 1901 zetten zijn kinderen het bedrijf voort. In 1937 gaat de boerderij over naar neef Wilhelmus Johannes Schrama, die hoofdzakelijk werd opgevoed bij de familie Verdegaal.
 
De restauratie is geslaagd
Ook nadat Zwanendrift, na de bebouwing van de Poelpolder vanaf de jaren zestig, langzamerhand de functie van boerderij verloor, bleef mevrouw Schrama op de boerderij wonen. Na haar overlijden in 2011 werd de boerderij verkocht. De nieuwe eigenaren begonnen een uitgebreide renovatie, waarbij de buitenkant van het aangebouwde woonhuis in de oorspronkelijke staat bleef. Architect D. van Egmond is er goed in geslaagd veel historische elementen te bewaren. De achterliggende boerderij  was zo slecht dat deze gedeeltelijk moest worden afgebroken, maar is op de oorspronkelijke plaats in dezelfde vorm herbouwd. Het geheel, inclusief zomerhuis en aangepaste hooiberg, ziet er nu zo goed uit, dat het mogelijk wel een rijksmonument zou kunnen worden. Dick Zeldenthuis gaat met behulp van de Vereniging Oud Lisse zich hiervoor in ieder geval inzetten. Boerderij Zwanendrift is nu een gemeentelijk monument.

De gerestaureerde voorgevel van het voorhuis Foto: Nico Groen

VAN DE GROENE WEYDE IN DE 13E EEUW NAAR GROENEVELT IN DE 16E EEUW

/in /door

Vóór 1256 is in Lisse door graaf Willem II een kapel gebouwd “aan de groene weyde van Lis”. In 1582 is sprake van “het Groene Velt van het Dorp”. Mogelijk was dit beide het tegenwoordige Vierkant.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

21 februari 2017

door Nico Groen 

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Vorige keren zijn de mogelijke relaties van gewoon plein of square en de vierschaar met ’t Vierkant uitgelegd. Nu gaan we het over de Groene Weyde en het Groenevelt hebben.
 
Van de Groene Weyde in de 13e eeuw naar Groenevelt in de 16e eeuw
Vóór 1256 is in Lisse door graaf Willem II een kapel gebouwd “aan de groene weyde van Lis”. Mogelijk was dit het tegenwoordige Vierkant. De kapel zou dan op de plaats van de huidige oude kerk bij het Vierkant  hebben gestaan. Lisse kan in verband worden gebracht met een toernooi tijdens een bruiloft in 1182. Was de Groene Weyde de plek waar dit toernooi werd gehouden?

In 1582 is sprake van “het Groene Velt van het Dorp”. Dat Groene Velt lag ten zuidoosten van het erf van de linnenwever. Dat erf was gelegen  aan de Heereweg. Dit Groene Velt zou ook het latere Vierkant  geweest kunnen zijn.  Dan is de naam in de loop van de tijd veranderd van Groene Weyde in Groene Velt. Tot 1588 komt de term geregeld voor in de rechterlijke archieven. Volgens de notariële registers heeft het tot 1659  “ons Groenevelt van het Dorp” geheten.

Was er sprake van een echte rechthoek?
In de 17e eeuw is sprake van “In t ’Vierkant”. Dit suggereert een plek van een fysieke afgeschermde rechthoek. Rondom deze rechthoek kan ter afscheiding of ter bescherming  een hek van palen of een palissade hebben gestaan. Ook een haag van ondoordringbare struiken is een mogelijkheid. Nog niet zo lang geleden werden weilanden afgeschermd met dichte, stekelige, gevlochten hagen om het vee binnen en de konijnen buiten de afrastering te houden. Nog een mogelijkheid is een vierkante, hoge aarden wal ter verdediging binnen de rechthoek.

Een Bleekvel?
Naar aanleiding van de vorige columns over ‘t Vierkant kwam Brigitte Rink uit Sassenheim, actief lid van de Vereniging Oud Lisse met de suggestie, dat het Groene Velt mogelijk een bleekveld kan geweest waar gewassen linnen werd gebleekt.  Dit zou ’t Vierkant geweest kunnen zijn omdat de dorpsput er pal naast lag. Er was voor het bleken namelijk veel water nodig. Toen was het nog een bornput of een putwip. Dat wil zeggen dat er een grote hefboom naast stond om de emmers met water omhoog te halen. Een bleekveld was altijd afgepaald met een hek om te voorkomen dat loslopende dieren over het pas gewassen linnengoed konden lopen.
Zou de vorm van het bleekveld niet min of meer vierkant kunnen zijn geweest?
Dan past het wel goed, om dat op een gegeven moment “in ’t Viercant” te gaan noemen, zonder dat het officieel zo heet. Dan was ’t Viercant een onderdeel van het Groenevelt. Dit verklaart dat tot 1659 van Groenevelt sprake is, maar al vanaf 1642 van “in ’t Viercant”.

Het is niet helemaal duidelijk of met ’t Groenevelt het huidige Vierkant wordt bedoeld of juist de lager gelegen gebieden rondom ’t Vierkant. Dit vergt nog veel onderzoek naar de bewoninggeschiedenis in de 15e en 16e eeuw.

De voorloper van de pomp op ’t Vierkant was een bornput. Foto: BeeldbankLisse.nl

IS ’t VIERKANT AFKOMSTIG VAN VIERSCHAAR?

/in /door

Op ‘t Vierkant werd van oudsher rechtgesproken door de Vierschaar, voor het eerst in 1642. Aannemelijk wordt gemaakt dat het woord vierkant afkomstig kan zijn van vierschaar.

Sporen van vroeger (Lisser Nieuws)

7 februari 2017

door Nico Groen 

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden de gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerder betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang. In een vorige column is de betekenis als gewoon plein of square uitgelegd. Nu is de vierschaar aan de beurt.
 
In 1642 voor het eerst vermeld
Op ‘t Vierkant zijn sporen van bewoning gevonden uit de periode 1175-1225. ‘t Vierkant bestaat als bewoningsplaats dus al heel lang. ’t Vierkant wordt voor het eerst genoemd in 1642. Er wordt door Jan Dircks op 29 december 1642 een eikenboom “in ’t Viercant” omgehakt en weggevoerd. Hij krijgt daarmee moeilijkheden met Scout en Schepenen. Ook wordt ’t Vierkant genoemd in 1666 en 1703. Steeds met de term “in ’t Viercant”. Tegenwoordig spreken we meer over “op ’t Vierkant”.
 
Vierschaar
Op ‘t Vierkant werd van oudsher rechtgesproken, volgens oude tradities het liefst buiten onder een lindeboom. Op het Vierkant was eerst de lagere rechtspraak. Rond 1750 verhuisde de hogere rechtspraak van Noordwijkerhout naar ’t Vierkant in Lisse.
De rechtbank heette toen de vierschaar, waarbij er aan 4 kanten banken in een vierkant of carré waren opgesteld. Op die banken zaten de gezworenen bij een rechtsgeding. De baljuw (de officiële vertegenwoordiger van de  landsheer) uit Noordwijkerhout riep de gezworenen bijeen om recht te spreken. Dus tot 1750 in Noordwijkerhout en daarna in Lisse. Bij slecht weer werd in Lisse recht gesproken in het Regthuis en later in herberg de Witte Zwaan, beide aan het Vierkant. Maar bij goed weer dus buiten op het plein. Vierschaar werd ook wel vierschare, vierscarne, vierschair of vierbank genoemd.

Van vierschaar naar ’t Vierkant?
Een betekenis van het Vierkant wordt aan deze rechtspraak ontleend. De bevolking zou in de loop der tijd het woord vierschaar verbasterd  hebben naar vierkant.
Taalkundig is deze verbastering echter niet te verklaren en bijna onmogelijk. Dit zou bovendien dan al ruim vóór 1642 gebeurd moeten zijn toen er voor het eerst over “in ’t Viercant” werd geschreven, dus ruim 100 jaar voordat de hogere rechtspraak naar Lisse ging. De overeenkomst kan echter ook verwijzen naar de vierkante opstelling van de 4 banken van de vierschaar. Deze verklaring is plausibel, maar moet dan ook al vóór 1642 gerealiseerd zijn. Het woord kant van vierkant kan taalkundig verband houden met bank van vierbank. Het kan beide als ’verhoogde rand’ worden uitgelegd.
De conclusie dat ’t Vierkant afkomstig is van de Vierschaar (de rechtbank) is dus een goede mogelijkheid.
Er is echter, voor zover bekend, nergens anders in Nederland of Vlaanderen een straat of plein met de naam Vierkant gevonden welke vernoemd is naar een vierschaar, terwijl er honderden vierscharen in Nederland waren. Dat is vreemd en wetenschappelijk onlogisch.

Er zijn echter nog andere mogelijkheden voor de herkomst van ’t Vierkant , die een volgende keer aan de beurt komen.

Een van de weinig overgebleven vierscharen staat in Moregem in België. Foto: Nico Groen