Uitgegeven artikelen in pers etc.

Veenenburgbrug gesloopt?

/in /door

Sporen van vroeger LisserNieuws                                                 

20 oktober 2020

door Nico Groen

 Begin september stond er een aanvraag bij de gemeenteberichten in het LisserNieuws voor het vervangen van de Veenenburgbrug. Deze brug uit 1928 ligt in de Loosterweg Noord bij de grens met Hillegom. Omdat het een unieke, grotendeels originele brug is, heeft de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” een reactie naar de gemeente gegeven.

 

Het is in de ogen van de VOL een monumentwaardige brug, die niet gesloopt, maar gerestaureerd zou moeten worden. Ook zou het de status van gemeentelijk monument moeten krijgen. Uniek zijn de jaagpaden onder de brug. De brug is gemaakt van kalkzandsteen. Dat is bijzonde,r omdat daaruit het verband blijkt tussen de zandafgravingen, de kalkzandsteenfabriek en het omliggende landschap.

 

Gebouwd in 1928

De brug is gebouwd in 1928 over het Veenenburg-Elsbroekkanaal, die gerealiseerd was om afgegraven zand te kunnen vervoeren. Schepen tot ongeveer 120 ton konden zonder bezwaar de brug passeren. Naast de unieke jaagpaden aan beide kanten onder de brug, heeft de brug ook een mooie, maar vervallen leuning met een oud bord met naam en datum er op. Op de uiteinden van de brugleuning stonden 4 beschermingspalen. Daar zijn er nu na bijna 100 jaar nog 3 van over. De brug is door deze bijzondere kenmerken zeker het restaureren waard.

 

Kalkzandsteenfabriek

Op 24 september 1903 werd bij de grens van Lisse en Hillegom de kalkzandsteenfabriek ‘Arnoud’ opgericht door Arnoud Hendrik baron van Hardenbroek van Ammerstol. In augustus 1904 begon men voor het eerst zandstenen te produceren. De grondstof bestond voor een groot deel uit afgegraven duinzand, dat afkomstig was uit de streek tussen Lisse en Hillegom. Later moest men het zand betrekken uit de duinen bij de Ruigenhoek, waardoor later het Oosterduinsemeer of Comomeer is ontstaan. Dit zand werd in grote, met elkaar verbonden sleepbakken door kleine sleepbootjes over het Steengrachtkanaal, de Leidsevaart en het Veenenburg-Elsbroekkanaal naar de fabriek vervoerd.

De Veenenburgbrug werd door het eigen personeel van de fabriek gemaakt met natuurlijk als voornaamste materiaal kalkzandsteen. Iets nieuws waren de jaagpaden (70 cm breed), die onder de brug doorliepen. De fabriek was eigenaar en dus onderhoudsplichtig. De gemeente Lisse eiste wel een waarborgsom, voor het geval de fabriek zou verzaken met het onderhoud. Dit systeem van een waarborgsom eindigde in 1980. De brug werd toen overgenomen door de gemeente Lisse.

 

Veenenburg

De brug is vernoemd naar buitenplaats Veenenburg, die liep van de Heereweg tot de Haarlemmertrekvaart. Landhuis Veenenburg, waar baron Arnoud nog een tijd woonde, stond net ten noordwesten van de brug. Het eerste landhuis met bijgebouwen werd waarschijnlijk kort na het graven van de trekvaart (1657) gebouwd. Deze mooie buitenplaats werd in 1913 gesloopt. De gebouwen, tuinen en duinen maakten plaats voor bloembollenbedrijven. Veel zand is toen afgegraven. Dit is ter plaatse nog goed te zien door de hoge ligging van de Loosterwegen. Vóór het afzanden lagen deze wegen op de laagste delen van de duinen.

De Veenenburgbrug met uniek jaagpaden onder de brug.
Foto: Nico Groen

 

 

De gashouders zijn 50 jaar geleden gesloopt

/in /door

Sporen van vroeger  

6 oktober 2020

 door Nico Groen

De nieuwe woonwijk tussen de Gasstraat en de Ringvaart heet Nieuw Meerzicht. De start van de 1e fase van de nieuwbouw is begonnen. Voorheen was hier een bedrijventerrein. Het bekendste bedrijf was ongetwijfeld de Gasfabriek. De gashouders zijn gesloopt in 1970. Precies 50 jaar geleden dus. Door de komst van aardgas was de gasfabriek niet meer nodig.

De gasfabriek is gesticht in 1907. Daaraan voorafgaand waren er heftige discussies en veel stemrondes in de gemeenteraad over de plaats voor de gasfabriek. Eigenbelang bij de raadsleden en hun familie speelde een belangrijke rol in de talrijke raadsvergaderingen. Arie Raaphorst, de plaatselijke correspondent uit die tijd, schreef een verhaal over de perikelen. Daarover heeft Arie in ’t Veld geschreven in 2009 in het Nieuwsblad, het kwartaalblad van de VOL.

Toen men tot de stichting van een gasfabriek had besloten, werd in 1905 hiervoor een terrein aangekocht aan de Heereweg bij de Vennesloot, waar later de Middelbare Tuinbouwschool (nu De Loft) werd gebouwd. Dit werd gekocht van landbouwer P. van Ruiten, bijgenaamd Piet van der Spekke, voor de som van f 10.000,–.

Geharrewar in de gemeenteraad

Na de gemeenteraadsverkiezingen in de zomer van 1905 kwamen M. Veldhuijzen van Zanten Jz. en J.W. Lefeber in de raad. Zij vonden het terrein aan de ‘Vensloot’ totaal ongeschikt voor een gasfabriek. Het lag niet aan diep vaarwater. De exploitatie zou erg duur worden door de aanvoer van steenkool en dergelijke. Men had daarom het oog op een terrein aan de Ringvaart laten vallen. Deze motieven waren gegrond: dat was niet tegen te spreken. Maar veel persoonlijke motieven van gemeenteraadsleden speelden een rol. De doorslag werd uiteindelijk gegeven door een handtekeningenactie door 195 ingezetenen van Lisse. Daarin werd breedvoerig gewezen op de totale ongeschiktheid van het terrein aan de Vennesloot voor het stichten van een gasfabriek. Uiteindelijk werd na veel gedoe een weiland van M. Verduijn aan de Ringvaart gekocht, waar uiteindelijk de fabriek werd gebouwd.

De ontwerper van de gasfabriek was de heer Adriaanse, directeur van de gasfabriek te Harderwijk. Het geheel bestond uit een ronde gashouder, waarin het gas werd opgeslagen. Verder werd o.a. een kolenloods en een stokerij gebouwd. Op de kade langs de Ringvaart stond de motorkamer voor het aandrijven van de kraan waarmee kolen uit een schip werden gehesen en aan een rail naar de kolenloods werden getransporteerd. Op 3 oktober 1907 werd de gasfabriek officieel in gebruik genomen. De gasverkoop liep zo voorspoedig dat er een paar jaar later uitbreidingen kwamen in de vorm van een tweede gashouder.

Openbare werken

Na de sloop van de gashouders in 1970 werd het terrein en de overige bebouwing in gebruik genomen door Openbare Werken van de gemeente Lisse. Na het vertrek van Openbare Werken in 1988 naar de Vennestraat werd de rest van de bebouwing gesloopt, met uitzondering van de woningen en kantoren aan de Kanaalstraat. De grond werd grondig gesaneerd, hier en daar zelfs tot 2 meter diepte.

Foto: De gashouder in aanbouw.
Foto: Arie in ‘t Veld

Moord in Lisse 100 jaar geleden

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuw)

22 september 2020

 door Nico Groen

 Op 12 september1920, precies 100 jaar geleden, vermoordde een vrouw in Lisse samen met haar kostganger haar echtgenoot. Aan de vrouw was ten laste gelegd dat zij, na rijp beraad en in kalm overleg met haar kostganger, haar man een kop chocolade heeft gegeven. Dit, terwijl zij wist, dat in die chocolade door de kostganger een dodelijke dosis arsenicum was gedaan. De man overleed aan de gevolgen. Aan de kostganger werd medeplichtigheid ten laste gelegd.

Bij de berechting stroomde de publieke tribune van de Haarlemse Rechtbank vol. Dicht aaneen geschaard stonden de luisteraars. Niet alle nieuwsgierigen konden naar binnen. Toen de tribune gevuld was, stonden nog honderden voor het Paleis van Justitie in de Haarlemse Jansstraat te wachten. Vele belangstellenden waren uit Lisse gekomen.

In de krant stond: “De vrouw was een eenvoudig dorpsvrouwtje, geheel in het zwart gekleed. Haar uiterlijk heeft iets doms en onbetekenends. Zij is pas 34 jaar, maar ziet eruit als een vrouw van ruim veertig. Haar medeplichtige is een 45-jarige landarbeider uit Lisse met een donker uiterlijk”.

De vrouw vertelde de rechter dat haar kostganger al anderhalf jaar bij haar woonde. Er was tussen hen een zeer vertrouwelijke omgang gekomen. Zij meenden dat haar man  te veel in het gezin was. Met haar kostganger had zij er meermalen over gesproken dat haar man maar opgeruimd moest worden.

De eerste getuige J.P. Berbee, had aan de kostganger een zakje arsenicum gegeven. Deze vertelde aan Berbee dat het nodig was om ratten te doden.

Op goede voet

Een buurvrouw, juffrouw van den Berg had wel eens gezien dat vrouw  op goede voet stond met haar kostganger. Op een zekere dag was de man ziek. De vrouw zei toen: “als hij maar gauw beter wordt of anders maar doodgaat. Er is nog een man”.

Getuige heeft de kostganger na 12 september eens horen zeggen: “Mijn misdaad is zo zwaar, dat er voor mij geen vergiffenis meer is”. Ook zei deze buurvrouw dat de kostganger geregeld naar de vrouw toeging. Vooral was het haar opgevallen, dat hij meestal even overwipte voor haar man kwam eten. De veldwachter had toezicht gehouden bij het leeghalen van de beerput bij de woning. Er was een blikken busje gevonden waarin nog een wit vocht zat, blijkbaar arsenicum. Daarna verklaarde Professor van Itallie, hoogleraar te Leiden, dat  er arsenicum in de uitwerpselen van het slachtoffer gevonden was.

Zij werden beiden tot 15 jaar gevangenisstraf veroordeeld. De vrouw barstte na het horen van het vonnis in snikken uit. Gedurende ’t voorlezen van ’t vonnis, dat ongeveer een half uur duurde, bleef ze zenuwachtig huilen. De kostganger zat star voor zich uit te staren, ook onder de indruk van het vonnis.

Bovenstaande komt uit een artikel van Arie de Koning, dat op de website OudLisse.nl staat.

Op de website staan honderden artikelen van uiteenlopende aard.

 

Foto: Het gerechtsgebouw in Haarlem was 100 jaar geleden het toneel van een tragedie.
Foto: Wikipedia

 

Het thema van monumentendag is leermo(nu)menten

/in /door

Sporen van vroeger                                                   

1 september 2020

door Nico Groen

 Op 12 september aanstaande is de landelijke Open Monumentendag gepland. Veel plaatselijke comités hebben besloten dit jaar geen activiteiten te ontwikkelen. Vanwege de coronamaartegelen weet echter niemand op dit moment wat er dan wel of niet mogelijk is. Het Comité Open Monumentendag Lisse wil echter een interessant programma klaar hebben voor jong en oud met veel ‘Leerinformatie’ en muziek.

 

Het landelijke thema is namelijk LEERMO(NU)MENTEN. Alles moet natuurlijk voldoen aan de coronarichtlijnen die op 12 september gelden. Dat valt echter niet mee. Door de coronamaatregelen is namelijk niet veel mogelijk. Het comité wilde van de wieg tot het graf en van vroeger tot nu voorbeelden van leren laten zien op deze Open Monumentendag. Van kindercrèche, kleuterschool, basisschool, middelbare school tot volksuniversiteit hoopte het comité wat te laten zien. Maar niets daarvan kon doorgaan, behalve bij het grote Fioretti College, de bibliotheek en in de Vergulde Zwaan, waar de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” zijn onderdak heeft. Zij laat met een tentoonstelling de historie van het onderwijs zien: van griffel tot laptop. Ontdek naast de werkruimten bij de VOL ook de zolder met museale antiquiteiten.

Bij de  bibliotheek zullen op tafels voorbij de ingang vele leerzame boeken uitgestald zijn.

Ervaar in het Fioretti College het onderwijs anno 2020. Docenten en studenten geven er die dag uitleg aan belangstellenden.

 

Deelnemers

Iedere deelnemer moet dus aan de geldende coronamaatregelen voldoen.

Voor particulieren van monumentale woningen is openstelling dit jaar nauwelijks te doen. Daarom doen alleen organisaties mee, die een grote ruimte ter beschikking hebben. Verwacht wordt dat deze wel aan de richtlijnen voldoen. Als er te veel mensen zijn moet men rekening houden met wachttijden!

 

Als het goed is doen er dit jaar 14 organisaties mee met de Open Monumentendag. Drie daarvan hebben een rijksmonument ter beschikking. Dat zijn Huys Dever, Landgoed Keukenhof en de Sint Agathakerk. Ook zijn er 6 gemeentelijke monumenten, die u kunt bezoeken en bekijken; het kerkgebouw van de Samenwerkingsgemeente aan de Veldhorststraat, theater Floralis, de Salemkerk, Museum de Zwarte Tulp, de voormalige Rijks Tuinbouwschool en de Zemelpoldermolen. Ook het kerkje aan  de Princessenstraat is open. Naast ‘Leermomenten’ en muziek kunt u ook van de binnenkant en de buitenkant van deze monumenten genieten.

 

Muziekprogramma

Ook het muziekprogramma is gehalveerd, vanwege hetzelfde risico wat coronabesmetting betreft. Maar er is toch voor elk wat wils. De voorzitter van het Comité Open Monumentendag, Eric Prince, hoopt dat Open Monumentendag door kan gaan en dat het toch een leerzame dag wordt, zonder  besmetting uiteraard. Kijk voor meer informatie op de folder van het comité en houd de website van de VOL (Oudlisse.nl) en andere (sociale) media in de gaten. Voor diverse dingen moet men zich tevoren aanmelden.

Foto: In de Vergulde Zwaan is een tentoonstelling over het onderwijs van griffel tot PC.
Foto: Chris Balkenende

 

Nieuw VOL-Nieuwsblad, vol met oud nieuws.

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                            

11 augustus 2020

door Nico Groen

Onlangs is weer het Nieuwsblad van de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” uitgekomen. Het kwartaalblad van 32 pagina’s is in full couleur op A4 formaat. Het  blad staat ook deze keer vol interessante informatie en mooie foto’s.

Anneke Ruys, dochter van de welbekende dominee van de gereformeerde kerk, hield als jong meisje in de periode 1943-1945 een dagboekje bij. Anneke publiceerde haar dagboekje in 2005 bij uitgeverij Kirja. Het boekje kreeg de titel ‘T WORDT VAST GAUW VREDE. De bibliotheek van de VOL is in het gelukkige bezit van een exemplaar. In het recent verschenen Nieuwsblad staat een samenvatting van maar liefst 3 pagina’s.

Verhalentafel

In het Nieuwsblad worden ook verhalen aangehaald, die voor de coronatijd in de Vergulde Zwaan verteld werden aan de maandelijkse verhalentafel. Aan de orde kwam bijvoorbeeld dat tijdens de oorlog veel scholen werden gevorderd door de Duitsers. Waar moest er les gegeven worden? Kinderen moesten gedurende die tijd naar andere locaties om te leren.

In een ingezonden brief beschrijft Frans Schenk hoe hij als een klein mannetje de oorlogstijd beleefde. Een verhaal zoals ze ook aan de verhalentafel worden verteld. Schuif ook eens een stoeltje aan bij de verhalentafel in de Vergulde Zwaan.

De gebeurtenissen rond het tv-spektakel ‘Spel zonder grenzen’ van de NCRV werden minutieus bijgehouden door Wilmy Hazelaar, deelneemster voor Lisse. In het Nieuwsblad vindt u een uitgebreid verhaal van haar belevenissen. Zij schonk de VOL 3 plakboeken.

Waarom de Kloppenbrug in de Achterweg-Zuid over het Mallegat zo wordt genoemd? Dat kunt u lezen in twee artikelen in de rubriek ‘Oud Nieuw’. De Kloppenbrug herinnert nog aan kloppen. Maar waarom is die plaats verbonden met kloppen en wat waren kloppen eigenlijk?

Ingebrachte schenkingen van het voorafgaande kwartaal worden ook altijd vermeld in het Nieuwsblad. Deze keer waren er een twintigtal vermeldingen, waaronder 18 foto’s van de mobilisatie en 38 ansichtkaarten.

Het Nieuwsblad is te koop voor 5 euro en te verkrijgen tijdens de wekelijkse VOL-inloop van 9.00 uur tot 12.00 uur op dinsdagmorgen in de Vergulde Zwaan, 1e Havendwarsstraat 4. Daar kan men zich ook opgeven als lid. Het lidmaatschap is 20 euro per jaar voor mensen die in Lisse wonen. Leden krijgen de 4 Nieuwsbladen dan gratis . Ook de thema-avonden zijn gratis voor leden. Een aanmeldingsformulier en informatie over de doelstellingen van de vereniging is te vinden op de website Oudlisse.nl. Ook kunt u mailen naar onderstaand mailadres.

Het nieuwste kwartaalblad van de VOL. Dit jaar wordt extra aandacht besteed aan 75 jaar vrijheid.

 

Stichting van de parochie van Lys in 1460

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuws)                                                  

 14 juli 2020

door Nico Groen

Rond het jaar 1460 besloten de schout, inwoners en ingezetenen van het plaatsje Lys een door een notaris opgestelde brief te zenden naar Rome. Daarin werd het verzoek aan de Paus gedaan om toestemming te geven voor het stichten van een eigen parochie in het schoutambt Lys.

 

Daarmee verzochten zij zich los te mogen maken van de parochie van Sassem. De inwoners van Lys hoorden namelijk bij die parochie. De Paus stond daar welwillend tegenover en gaf zijn toestemming. Op 8 november 1460 verliet een brief met deze toestemming Rome. Deze .werd een aantal maanden later, op 9 april 1461, bezorgd bij het aartsdiaconaat van de Sint Pieterskerk in Utrecht. Het verzoek om losmaking en de vertaling van de brief van de Paus zijn bewaard gebleven. De transcriptie van deze vertaling staat op de website van Oud Lisse. In het boek ‘550 jaar Sint Agatha in Lisse’ (pag. 14) staat een beter leesbare vertaling.

De oprichting van de parochie ging niet zonder moeilijkheden. Lys behoorde tot de parochie Sassem. Die verzette zich tegen afsplitsing uit vrees voor inkomstenderving. Uiteindelijk bepaalde paus Pius II dat Lys jaarlijks “vyf oncen louter silver” aan Sassem zou betalen. Op 27 april 1461 wordt de kapel in Lys tot een zelfstandige kerkparochie verheven. Na het bekend worden van het aartsdiaconale schrijven bouwde men een kerk aan het Vierkant. Uit deze tijd dateren vermoedelijk de eerste vormen van de huidige kerk. Deze kerk had een ribloos gewelf, rondbogige galmgaten en was gemaakt van baksteen. Dit wijst op bouw in de vijftiende eeuw. Maar de toren was bekleed met de veel zeldzamere tufsteen. Dit doet vermoeden dat de toren eerder is gebouwd dan het kerkgebouw. Toch houdt men het er op dat de kerk en toren na 1461 zijn gebouwd. De verklaring voor de tufsteen is dat dat afkomstig is van de afbraak van de “Koninklijke” kapel, die opgericht is in een tijd (13e eeuw) waarin tufsteen veel algemener in gebruik was. De geschiedenis van de kapel van Lys begint in de dertiende eeuw. Omstreeks 1250 richtte graaf Willem II van Holland een “Koninklijke” kapel op in het gehuchtje Lys, waarschijnlijk op dezelfde plaats als de latere kerk. De inwoners van Lys leefden van turfsteken op veenderijen die tussen de duinen lagen.

 Sint Aechten

De parochiekerk werd aan de Heilige Sinte Aechten gewijd. Zowel de pastoor als de koster werden door de graven van Holland benoemd.  De jaarlijkse opbrengst van de nieuwe pastorij berekende men op 40 Rijnse Guldens. Hieruit kan men dan weer afleiden dat de parochianen in het gehucht Lys niet al te arm, maar bovenal vrijgevig waren.

Sint Agatha werd toen dus geschreven als Sint Aechten. De vraag dringt zich als vanzelf op of er toen een Aechtenweg achter de kerk om liep. Daarvoor zijn tot nu geen aanwijzingen gevonden.

Een tekening van de grote kerk. foto Oud Lisse

F

Historisch overzicht van de ELKA

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuws)                                                   

30 juni 2020

door Nico Groen

De sterk verwaarloosde gebouwen van de ELKA zijn inmiddels na 14 jaar leegstand gesloopt. Zij gaan  plaatsmaken voor nieuw te bouwen woningen. De geschiedenis van de ELKA gaat bijna 100 jaar terug. In 1925 richtte Lisser H.P. Zwetsloot de Lissesche Kistenfabriek N.V. op. Dit werd afgekort tot LK en als ELKA geschreven.

 

De droom van Zwetsloot was al een aantal jaren het op poten zetten van een eigen kistenfabriek in Lisse. In 1925 was het zover. Daarvoor werden de exportkisten voor bloembollen vooral buiten de Bollenstreek gemaakt. De ELKA ontwikkelde zich zeer voorspoedig. Naast de exportkist werd de gaasbak het belangrijkste product.

 

Grevelingstraat heette eerst Grachtweg

In 1950 werd de Gevelingstraat tientallen meters naar het noorden verlegd in verband met de aanleg van de nieuwe brug over de Gracht (nu viaduct over de Ruyshornlaan), die  de Laan van Rijckevorsel verbond met de Gladiolenstraat. Daardoor werd het mogelijk vóór de gebouwen uit 1925 nieuwe loodsen te bouwen voor uitbreiding van de productie. De Grevelingstraat kreeg echter zijn naam pas na verlegging van de weg. Daarvoor heette het hier Grachtweg. Die liep toen vanaf de Heereweg tot in de buurt van de Ringvaart.

Met het gebruik van zeer brandbaar hout is het niet verwonderlijk dat het bedrijf minstens 2 keer door brand werd geteisterd. Een keer in 1973 en nogmaals in 1989.

De bollenexportkisten van hout werden op een gegeven moment grotendeels vervangen door kartonnen dozen. In de jaren negentig werd ook de productie van gaasbakken op een laag pitje gezet. Door de introductie van de plastic veilingkratjes en plastic bakken in de vorm van een gaasbak was er veel minder vraag. Ook de opmars van zogenaamde kuubkisten verminderde de vraag naar houten gaasbakken enorm. Vanwege de verminderde vraag werd eind jaren tachtig de ELKA overgenomen door kistenfabriek M. Bakker en Zonen BV uit Sassenheim. De productie van Bakker werd  in 1992 van de Industriekade in Sassenheim overgebracht naar de Gevelingstraat. Er bleven toen 2 locaties van Bakker over: een in Sassenheim aan de Rijksstraatweg en de ELKA.

Sluiting in 2006

In 2006 werd tot sluiting van de vestiging ELKA aan de Grevelingstraat en van de gebouwen in Sassenheim besloten. De aanleiding waren de plannen van de gemeente Lisse om het industriegebied langs de Greveling te veranderen in een woongebied. Door bemiddeling van de gemeente Lisse verhuisden de beide locaties  naar de gebouwen van P. Bakker Bloembollen aan de Akervoorderlaan. Daarna stonden de gebouwen aan de Grevelingstraat dus jarenlang leeg en enorm te verpauperen.

Van de naam ELKA Kistenfabriek resten nog de brug met de naam ELKA in de Ruishornlaan aan de overkant van het water en de nieuwe straatnaam Kistenmakerskade.

De sloop van de Elkagebouwen.
Foto: Nico Groen

Pestdokter met hoed

Pandemieën  ook in Lisse (Pest)

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)

16 juni 2020

Door corona  zijn wereldwijd veel mensen overleden. De angst voor en voorzorgmaatregelen tegen het coronavirus heeft de wereld in zijn greep. Ook in Nederland. Ook in Lisse. Zo’n ernstige wereldwijde epidemie is in de geschiedenis echter geen uitzondering.

Voorbeelden van gevaarlijke besmettelijke ziekten door bacteriën zijn de pest, de tering=tuberculose en cholera en door virussen de pokken, H.I.V., Spaanse griep=Influenza en nu corona. Malaria krijg je door een parasiet.

Tuberculose is nog steeds de meest dodelijke infectieziekte ter wereld. Elk jaar krijgen 10 miljoen mensen deze ziekte. Er overlijden meer dan 1,5 miljoen mensen per jaar aan tbc. Vooral door de combinatie met een hiv-infectie en een multiresistente tbc is het moeilijk om de ziekte wereldwijd onder controle te krijgen. In het verleden waren er in Europa, waaronder Nederland miljoenen slachtoffers te betreuren.

Pest, ook de Haastige Ziekte of Zwarte Dood genoemd, is een besmettelijke infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie. De bacterie wordt overgedragen van ratten op mensen via rattenvlooien. De ziekte heeft in het verleden tot massale sterfte onder de Europese bevolking geleid. Wereldwijd komt de pest nog voor in een aantal landen, waaronder Madagaskar, Congo en Peru.

De pest kwam vanuit de in het wild levende knaagdieren via de Zijderoute uit het Oosten. In 1347 bereikte de eerste pandemie de havensteden van Italië en verspreidde zich van daaruit razendsnel over Europa en bracht ongekende rampspoed met zich mee. In enkele jaren stierf een derde van de Europese bevolking. De ziekte bleef in Europa hangen. Met wisselende tussenpozen veroorzaakte de pest aan het begin van de 17e eeuw her en der catastrofes met vele doden. De derde pestpandemie begon in 1855 in de provincie Yunnan in China. Deze pandemie kostte alleen al in China en India meer dan twaalf miljoen mensenlevens.

Ook in Lisse heeft de pest toegeslagen.

Arie de Koning, vrijwilliger bij de VOL, heeft onderzoek naar de pest in Lisse gedaan en daarover in 2018  een lezing  in de Vergulde Zwaan gehouden. Hij is in de oude archieven van Lisse diverse aanwijzingen over de pest in Lisse tegengekomen. Het staat vast dat er minimaal 4 slachtoffers aan de pest zijn overleden. Zo staat er in een transportacte uit 1603 van de Heilige Geest Armen van Lisse dat Dircx Thonis Vranckenssoon (van den Burgh) 100 gulden aan de Armenmeesters vermaakte. Er staat dat hij ‘te bedde lag vanweege de Pest’. Later bezweek hij daaraan.

In 1603 was er een grote epidemie in Leiden. De regio tussen Leiden en Haarlem had goede verbindingen via Lisse. Door de postkoets, vrachtkarren en ander vervoer werd de ziekte verspreid over de dorpen langs deze route. Onhygiënische toestanden met ratten en vlooien deden de rest.

Pestdokter met hoed

Pestdokter met hoed.Foto: Oud Lisse

Wandelroutenetwerk in Lisse uitgebreid

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)

2 juni 2020

 door Nico Groen

Het netwerk van wandelknooppunten in de Bollenstreek is in Lisse onlangs uitgebreid met een route vanaf de Zemelpoldermolen naar de hoek Achterweg/Prof. Van Slogterenweg. Via de Vennestraat kan over een bruggetje (een zg kwakel) naar het terrein van Dever worden gewandeld. Dit bruggetje is niet geschikt voor kinderwagens of mensen, die slecht ter been zijn. Die moeten rechtdoor naar de Heereweg. De route loopt vervolgens vanaf de oprijlaan van Dever via het fietspad van de Heereweg naar de Prof. van Slogterenweg. Vanaf de andere kant  wandelen kan natuurlijk ook.

 

Het wandelnetwerk werkt op dezelfde manier als de fietsknooppuntenroutes. Helaas staat er langs de wandelroutes weinig informatie over de route en de omliggende knooppunten, zoals bij de fietsenroutes wel het geval is. Op route.nl/routeplanner zijn de wandelknooppunten in de Bollenstreek te vinden.

Veel historie langs het wandelnetwerk

Langs de diverse routes in Lisse is veel historie te zien. Digitale informatie over belangrijke cultuurhistorische elementen buiten de dorpscentra is goed te vinden op de website cultuurhistorieduinenbollenstreek.nl. Kies: Naar Cultuur Historische Atlas en een kaart van de streek verschijnt. Van belang is, dat je bij ‘kaartlagen’ alles moet aanvinken voor de volledige informatie. Inzoomen geeft vele punten, lijnen en vlakken, die, wanneer je op zo’n punt, lijn of vlak klikt cultuurhistorische informatie tonen. Als je dit tijdens het wandelen doet, kun je dus lezen wat er op cultuurhistorisch gebied om je heen te zien is.  Sta je bijvoorbeeld bij Dever (en je klikt op de Atlas), dan krijg je daar historische informatie over. Bij Dever is bijvoorbeeld te lezen: “ t Huys Dever te Lisse is een veertiende-eeuwse donjon. Rond 1580 en tussen 1630-1634 zijn delen aangebouwd, waardoor een landhuis ontstond. Dit geheel werd bewoond tot ongeveer 1750. Leegstand leidde tot de instorting van de eerste aanbouw in 1848”.

Maar je krijgt niet alleen informatie over Dever, maar ook over de Zemelpolder, waar Dever onderdeel van is. Over de Zemelpolder staat onder andere dat het gebied een oppervlakte van 22,6 ha heeft. Op 6 juni 1662 kwam men overeen het gebied tussen de Heereweg en de Ringsloot en tussen de Kerksloot of Stinksloot en de Wassergeestervaart of Staalsloot, bestaande uit twee poldertjes, voortaan door één molen te bemalen. Het was te duur om voor elk een molen te onderhouden.

Foto: Een wandelknooppunt met het nummer van de paal en pijltjes naar de volgende knooppunten.

Foto: Nico Groen

Interview met Kraak, hoofd van het verzet in Lisse

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuw)                                                

19 mei 2020

 door Nico Groen

Dierenarts J. Kraak was het hoofd van het verzet in Lisse en tevens het Lisser hoofd van de BS (Binnenlandse Strijdkrachten). Kraak werd vlak na de bevrijding geïnterviewd. In het boek ‘Een Bollendorp bezet’, uitgegeven in 1990, van Herman van Amsterdam en Peter van der Voort, over de oorlogsjaren in Lisse staat dit interview vermeld. Het is een interessant boek vol verhalen over de oorlog met prachtige foto’s. Hieronder staat een weergave van dit interview.

Tot nu toe zijn er zo’n 50 à 60 NSB’ers en andere landverraderlijke mensen in Lisse in arrest genomen. Zij worden vast gehouden totdat bevelen van hoger hand afkomen wat er verder met hen moet gebeuren. De arrestaties hebben een vlot verloop gehad. Niemand heeft zich verzet. Ondergedoken NSB’ers komen tevoorschijn en melden zich vaak in andere gemeenten. Zo kwamen er gisteren 2 NSB’ers, een vader en dochter uit Wieringen zich in onze gemeente melden.

Moffenmeiden

Enkele kwajongens die aanleiding gaven voor een onrustige stemming in de gemeente werden eveneens vast gezet.  Deze hadden zich namelijk schuldig gemaakt aan het afknippen van het haar van meisjes, die contact met de vijand hadden gehad. De gevallen van haarknippen, die zijn voorgekomen zijn dan ook buiten verantwoordelijkheid van de BS. De leiding van de BS wil dat absoluut correct maar streng zal worden opgetreden. En dat we ons niet verlagen tot het peil van de mensen, die we hier gehad hebben.

Het ligt wel in de bedoeling om de ‘moffenmeiden’ vast te zetten, al was het slechts uit hygiënisch oogpunt. Zij hebben zich ernstig misdragen en onze diepste gevoelens grof beledigd. Een bepaalde categorie meisjes die omgang met de vijand hadden zal niet worden opgehaald. Dit betreft meisjes, die aan het begin van de oorlog in hun overmoed contact hadden met de vijand. Echter daarna van dergelijk onbesproken gedrag waren zodat zij zich volkomen hebben gerehabiliteerd.

Zwarthandel in tabak en alcohol is niet erg daar het hier immers een genotmiddel betreft en deze in de hand gewerkt werd door degenen, die hun eigen lusten niet meester zijn.

Aanmeldingen over personen die zich onvaderlandslievend gedragen hebben, moeten als volgt geschieden: schriftelijk en ondertekend. Later moet de verklaring onder ede kunnen worden bevestigd. Vanzelfsprekend wordt niet afgegaan op geklets, waarbij persoonlijke vetes vaak een niet onbelangrijke rol spelen.

Kroniek van de week

Dierenarts J. Kraak woonde aan de Achterweg. Foto uit het boek ‘Een Bollendorp bezet’,

In de ‘Kroniek van de week’ van 29 mei 1945 werd melding gemaakt van een bijeenkomst van 28 mei in Rehoboth van oud-illegale werkers uit Lisse. De moeilijkheid was  om na 5 jaren weer ‘uit de illegale huid te kruipen’. Er moest een vertrouwensraad komen, die de gemeente kon adviseren. De namen van de personen, die het vertrouwen bleken te bezitten van de gehele illegaliteit van Lisse werden voorgelezen: J. Kraak, J. J. Bos, J. Wevers, W. Montagne, L. van Rooijen, M. Vermeer, J. G. Snel, Kapelaan Schoonebeek, K. Hoes en H. D. Landwehr Johann.