350 JAAR HERDENKING TREKVAART MET HISTORIE HUIZE HALFWEG (3)

Aan een tekening Huize Halfweg, van Samuel Ireland en het tolhek in Halfweg wordt getwijfeld of het in Lisse is. De geschiedenis van herberg de Bonte Hengst wordt besproken.

NIEUWSBLAD Jaargang 7 nummer 1, januari 2008

door Brigitte Rink

IS DIT HUIZE HALFWEG TE LISSE OF ‘T SCHOUWTJE TE AERDENHOUT?

Deze prent is afgedrukt in het boek “A pittoresque tour through Holland and part of France made in the autumn of 1789”. Het boek werd geschreven door de Engelsman Samuel Ireland en is in 1790 uitgegeven en kwam in 1796 in 2^e druk uit. Bovenstaande prent van de trekvaart met een brug en een groot huis is hierin opgenomen. De tekst onder deze prent ‘Half-way House between Leijden & Haerlem’ heeft jarenlang voor de nodige verwarring en dwaling gezorgd. A.M. Hulkenberg vermeldt in zijn boek ” ’t Roemwaard Lisse” al dat het met de afgebeelde prent eigenaardig is gesteld, omdat het huis helemaal niet lijkt op de gemaakte ontwerptekening ten behoeve van de herbouw van het afgebrande huis in 1695 (zie ons Nieuwsblad okt.2007). Ook is de herberg rechts van het huis niet ingetekend en het pad aan deze zijde van de vaart roept ook vraagtekens op. Toch gaat hij er van uit dat de prent het huis Halfweg onder Lisse voorstelt.

Er wordt aan deze aanname van Hulkenberg nu echter getwijfeld door Dhr Aad van Kampen, amateur historicus. Is dit wel het huis te Halfweg? In de 2^e druk van Samuel Irelands boek staat namelijk op blz 106 aangegeven: ‘ About two miles from Haarlem the annexed sketch was made, to which the road and canal run parallel and increase in verdure and woody scenery’. Vroeger behoorde dit tot Heemstede. Van Kampen maakt aannemelijk dat dit waarschijnlijk een afbeelding is van de Herberg ’t Schouwtje die nu nog steeds bestaat. Waarvan acte! Zie ook: http:7/www.trekvaarthaarlem-leiden.nl.

VERWARRING OVER HET SCHILDERIJ ‘HET TOLHEK IN HALFWEG’ VAN JAN VAN KESSEL (1656) OPGELOST

In 1991 werd voor de toenmalige burgermeester IJsselmuiden van Haarlemmerliede het bovenstaande schilderij Halfweg van Jan van Kessel uit ca 1675 gekocht op een kunstbeurs in Maastricht en in de raadszaal te Haarlemmerliede opgehangen. Van meet af aan was er onduidelijkheid of op dit schilderij wel het tolhek van Halfweg tussen Haarlem en Amsterdam was afgebeeld.

De burgemeester vond echter een bevriende sponsor die bereid was het te betalen en in bruikleen af te staan zodat het schilderij toch in het raadhuis van Haarlemmerliede kon worden opgehangen.

Conservator Biesboer van het Frans Hals museum kwam tot de conclusie dat op het schilderij Halfweg tussen Haarlem en Leiden afgebeeld was, op grond van de op het tolhek aangebrachte wapens van Leiden en Haarlem. Na grondig onderzoek door Dhr. Aad van Kampen in 2006 en ook gezien de afbeelding van de St.Bavo kerk op het schilderij werd terecht door hem geconcludeerd dat het schilderij het tolhek bij Heemstede moest voorstellen. Zie: http://www.trekvaarthaarlem-leiden.nl/.

HET VEERHUIS EERDER GENAAMD HERBERG ‘DE BONTE HENGST’ TE HALFWEG, BIJ LISSE

Het Veerhuis wat rechts van de Delfweg aan de Leidsevaart lag, is beschreven door de heer Hulkenberg. Hulkenberg schrijft in zijn boek ” ’t Roemwaard Lisse ” uit 1971 (in 1969 werd het Veerhuis gesloopt) dat er zich omstreeks 1730 ten noorden van de Delfweg reeds een herberg bevond. De naam van deze herberg was toen “De Bonte Hengst”, waarin de schuitepaarden gestald werden die het veer (dus de trekschuiten) van Haarlem op Leiden bedienden. Aan de noordzijde stond tegen de herberg aangebouwd de stal.

In 1741 werd een aanvraag ingediend bij de Burgemeesteren en Regeerders (B. en R.) van de twee steden (Haarlem en Leiden) door hospes Jacobus de Graaff van de Bonte Hengst om op Halfwegen huurpaarden te stallen, voor het traject Halfweg – Haarlem en vice versa. De bestuurders van de steden willen dit alleen inwilligen voor een proefperiode van 5 jaar, ingaande de eerste oktober 1741. De volgende condities waren eraan verbonden:

De schippers moeten de stalhuur blijven betalen aan de resp. gemeenten.. De benodigde (wei)landen (voor de paarden) kunnen gehuurd worden maar zullen goed onderhouden moeten worden.

Er mag geen schade gedaan worden aan de commissaris op Halfweg wegens het missen van het kostgeld van een stalknecht. Het veer moet op deselve wijze worden bediend als daarvoor; mocht dit ontbreken dan moeten de schippers weer zorgen voor de eigen paardenstalling zodat het Veer op de oude wijze kan worden bevaren Ten alle tijden kunnen de heren B. en R., de toestemming intrekken. Overeenkomst is bekrachtigd door D.Guldewaagen, Comm. Van Haarlem en de schippers Cornelis Stellingwerff, Christiaan Yyse G (H) underman, Gerrit Scheerke, Jan Vijgh en Lambert van de Wolff. Hierna werd de concessie voor nog eens 5 jaar verleend. Jacobus de Graaf was hospes van de Bonte Hengst tot 1791.

In 1840 kocht jonkheer Steengracht uit de boedel van Geertruy van Beek, die tapperij en landbouw daar uitoefende, de losplaats aan de trekvaart, naast de brug voor f. 260.- De vier schippers van het Volksschuitenveer verkochten het huis van de Leidse schippers aan de overkant van het Veerhuis, toen er een eind was gekomen aan de veerdiensten, aan de Keukenhof. Dat huis was toen nog vrij nieuw, maar de schippers verklaarden dat de percelen sinds onheuglijke tijden eigendom waren van de schippers. In 1909 werd de naam van het café door de toenmalige eigenaar Jan Kaptein omgedoopt in de naam ‘Spoorzicht’ vanwege de aanleg in 1842 van de pal er tegenovergelegen spoorbaan.

Maar wat is de geschiedenis van de Herberg?

Het lijkt onwaarschijnlijk dat dit grote huis omstreeks 1656 is gebouwd. Geen enkele herberg die gebouwd werd bij de aanleg van de Trekvaart was zo groot. Veel gezinnen vonden er onderdak. Er moet dus tussentijds een vergroting hebben plaats gevonden. Maar wanneer? In 1969 werd het gebouw afgebroken wegens grote bouwvalligheid. Aan een eeuwenoude herberg kwam een roemloos einde. De familie Kaptein woonde in het café Spoorzicht. Naast het uitbaten van het café, werkte de heer Kaptein ook als vrachtrijder tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het ging toen slecht in de bollenteelt en veel kwekers stapten over op groenteteelt. Daarom werd in Lisse de tuindersvereniging ‘De Eendracht’ opgericht. Daaraan gekoppeld kwam er ook een groenteveiling naast het café van de familie Kaptein op Halfweg. Zowel de Trekvaart als de spoorwegen hadden daar halteplaatsen. Daarvandaan kon groente onder andere geëxporteerd worden naar België en Duitsland. Later ging deze groenteveiling samen met de veiling bij de Piet Gijzenbrug. Daar was een station en de trein vervoerde de aardappel groente sneller en goedkoper.