Bert Kölker uit Lisse laat de stenen spreken

Bert Kölker heeft heel veel gevelstenen gevonden in Lisse. Hij heeft hele fotoplakboeken vol met foto’s en aantekeningen. Hij hoopt op iemand,die met hem mee wil zoeken en fotograferen. Zijn levensloop wordt beschreven.

door Arie in’t Veld

Nieuwsblad Jaargang 6 nummer 1, januari 2007

Verzamelaar van gevel- en gedenkstenen

Bert Kölker uit Lisse is totaal verslingerd geraakt aan gevel- en gedenkstenen. Niet dat hij bij nacht en ontij stenen uit gevels staat te bikken. Hij beperkt zich tot het fotograferen van de stenen en gaat vervolgens op zoek naar de geschiedenis achter die stenen. Want elke officiële steen heeft een verhaal. Als die stenen konden spreken. 

Met binnen handbereik plakboeken vol foto’s en aantekeningen vertelt Kölker over zijn toch wel unieke liefhebberij. Uit het gesprek komt overigens naar voren dat hij ook bij het invullen van deze hobby zijn oorspronkelijke vak als archivaris niet heeft losgelaten en zelfs die kennis van zaken goed kan benutten om de feiten keurig te ordenen. De Lisser is zijn actieve archivarisjaren gestart in de gemeente Haastrecht waar hij gedurende zijn stagetijd 22 archieven onder handen nam en samenvoegde tot een kompleet geheel. Daarna ging hij werken in Stolwijk en vervolgens bij het Rijksarchief in Haarlem. In die tijd nam hij ook de inspectie waar en werd hij later inspecteur in een gebied met 96 gemeenten met drie archiefdiensten. Het werd zijn taak om al die archieven om te smeden tot 8 grote centrale archieven. Inmiddels loopt dat project al zo’n jaar of dertig en is nagenoeg afgerond. Het is alles bij elkaar slechts greep uit het veelomvattende werk dat Kölker op archiveringsgebied deed en nog doet. Maar het gaat ons nu om die stenen. Hoe kom je tot zoiets?

Ontdekkingen
Kölker: “Door allerlei omstandigheden had ik in de zomer van twee jaar geleden niet zoveel om handen en stapte op de fiets voor een ritje door Lisse. Op de een of andere manier viel op een bepaald moment m’n oog op een ingemetselde eerste steen en dat boeide me. Wat is het verhaal achter die steen? Hoeveel van die stenen zijn er eigenlijk alleen al in Lisse? En dat houdt je dan bezig. Ik ging door met zoeken en ontdekte de ene steen na de andere. Inmiddels zijn dat er zo’n tweehonderd. Niet alleen gedenk- en eerste stenen overigens, maar ook gevelstenen.
Bij die gevelstenen valt op dat er vaak namen van vrouwen worden gebruikt, zoals Catharina, Johanna en Gerarda. En oorspronkelijke huisnamen zoals ‘De Wijde Blick” natuurlijk, waar men trouwens niet zo’n wijds uitzicht meer heeft. Achter alle gevel- en gedenkstenen gaan verhalen schuil en die probeer ik zo veel mogelijk te achterhalen. Soms lukt dat, soms ook niet en in een enkel geval laat het verhaal zich raden.

Welkom: twee stenen
Zoals bijvoorbeeld het geval is bij het gebouw van het danscentrum Welkom aan de Bondsraat. Het voormalige patronaatsgebouw. Als je bij de voordeur arriveert zie je aan je rechterhand de eerste steen die op 6 maart 1918 is gelegd door pastoor H. Thomann. Maar als je je omdraait, blijkt er aan de andere kant van die entree nog een steen te zitten. Dat is de steen (de tweede steen zoals erop wordt vermeld) die diezelfde dag werd gelegd door kapelaan B. Lasance. Die stond dus in de rangorde op een iets lagere trede.

 

Meer
Bladerend door de boeken toont Kölker de ene afbeelding met beschrijving na de andere. Die van het Hofje aan de Prinsessestraat bijvoorbeeld. “Dat was even zoeken, want het ding zat achter de begroeiing verscholen. De allereerste datum in steen gegraveerd die ik tot op heden heb ontdekt stamt uit 1592 en bevindt zich in de triomfboog bij de Nederlandse Hervormde kerk aan het Vierkant, ingemetseld na de eerste grote restauratie na de Spaanse verwoesting in de zeventiger jaren van die eeuw.”
“Een van de nieuwste stenen is eveneens een qua tekst afwijkende steen die is ingemetseld in het pand van Hoogeveen staalconstructie op het bedrijventerrein Meer en Duin. Het betreft hier namelijk niet de eerste, maar de laatste steen.”
In en rond het winkelcentrum Blokhuis ontdekte Kölker zo’n vijf stenen die direct betrekking hebben op de realisatie van het winkelcentrum.
En je raakt er wel eens eentje kwijt. “Inderdaad, zoals de herdenkingssteen die in de molen op Keukenhof was gezet ter herinnering aan het feit dat die molen door de Holland Amerika Lijn aan Keukenhof was geschonken. Bij de restauratie van die molen is de steen kapot gevallen en uiteindelijk blijkt dat het ding is weggegooid. Mij is toegezegd dat wordt bekeken of er een nieuwe steen komt.”

Twee jaartallen op een steen
Druk verder bladerend komt de stenenvorser ook met het fenomeen dat aan de voorzijde van hal 1 van de voormalige veiling Hobaho het jaartal 1922 in een steen is opgenomen en aan de achterzijde het jaartal 1928. “Dat zal waarschijnlijk te maken hebben met verbouwingen en uitbreidingen.”
Nieuw in diezelfde regio is de steen van het appartementengebouw ‘Amiant’ en opvallend noemt Kölker het, dat in een grote renovatie- en nieuwbouwwijk als Vorstenhove geen enkele steenlegging heeft plaatsgevonden. En dat staat dan in schril contrast met wat de vroegere plaatselijke woningbouwverenigingen met verve deden, want in bijna elk complex van de voormalige verenigingen Volksbelang en Het Gezinsbelang is een herdenkingssteen te vinden.
Nieuw is wel de steen die is gemetseld in de nieuwbouw van Tibboel aan de Grachtweg. Een mooie steen volgens Kölker die zoetjesaan wel als deskundig mag worden beschouwd.
“En erg origineel is ook de steen die is ingemetseld in de boerderij van Horsman aan het Lange Rack. Dat is de steen van boer Langeveld en daar staat op te lezen: 1818 den 4e maand, 4de dage eers gelegen. G. Langeveld. Daar zou je uit kunnen opmaken dat G. Langeveld op 4 april 1818 de eerste steen heeft gelegd.

Tips
Uiteraard tracht Kölker zijn verzameling up tot date te houden. Hij is er van overtuigd dat er in Lisse nog talloze eerste en gedenkstenen niet door hem ontdekt zijn. Waaronder stenen in gebouwen. Een zo’n steen bevindt zich in de kerk van de H.H. Engelbewaarders. Zelfs de mensen die daar jarenlang de kerkdiensten hebben geleid, wisten van het bestaan van die steen niet af, terwijl ze er zo ongeveer bovenop stonden. Het probleem voor Kölker is dat de steen voor zijn fotografische apparatuur onbereikbaar is. Hij hoopt dan ook dat iemand het wel voor elkaar krijgt die steen te fotograferen. “Maar er zijn er beslist nog meer. Stenen op voor het oog verborgen plekjes. Graag zou ik met mensen in contact komen die me wat dat betreft op weg kunnen helpen. Mijn telefoonnummer is 0252-415610.”

Steengoed boek
Op de vraag of we in Lisse het uitkomen van een “stenenboek” of een “Steengoed Boek” tegemoet kunnen zien blijft Kölker het antwoord schuldig. “Ik bepaal me er voorlopig toe om zoveel mogelijk gevel- en herdenkingsstenen van Lisse in beeld te brengen en vast te leggen. Ik ben er van overtuigd dat je hiermee een stukje van de bouwkundige geschiedenis van ons dorp boven tafel haalt, maar ook de geschiedenis van mensen die in Lisse gewoond hebben Of daaruit een boek kan en zal ontstaan zal de tijd ons leren.”

Copyright © 2007 Vereniging Oud Lisse