De Poelpolder is ouder dan Lisse

Volgens Hulkenberg werd het water van de Lisserpoel al in 948 vermeld. Keizer Otto I, leenheer van Holland, geeft aan Bisdom Utrecht het recht toe te vissen in de Getrewat. Niet duidelijk is wat dit betekent. Later heette dit Geestwater. De geschiedenis na de inpoldering wordt beschreven.

door Arie in ’t Veld naar A.M. Hulkenberg

Nieuwblad Jaargang 9 nummer 4, oktober 2010

Is Lisse oud: de Poelpolder is ouder. Een aantal jaren geleden hield wijlen A.M. Hulkenberg een inleiding voor de nieuwe bewoners van de Poelpolder om hen iets te vertellen over de geschiedenis van de grond waarop ze wonen. Het navolgende verhaal is een vrije bewerking van het verhaal waarmee Hulkenberg toen in het (oude) Poelhuys de luisteraars wist te boeien. De ‘oude’ Poelpolder dus, of eigenlijk de Lisser Poel, want ooit was het deel waar nu honderden huizen staan en duizenden mensen wonen, water. Alleen maar water. En dit water, de Lisser Poel was ooit een deel van de Leidse of Haarlemmer Meer. Een vorige keer hadden we het hier al over in het VOL blad en sommige delen van Hulkenberg overlappen dat eerder vertelde verhaal wellicht. Tussen de Meer en de Poel lag een eiland. De Rooversbroek. En er was zeer veel vis in de Poel te verschalken, met name baars en bot. Het brakke water was echter bepaald niet goed voor de omringende weilanden en die grazige weiden hadden wat met die Poel te stellen, want om de haverklap stond de zaak onder water en werd er veel schade aangericht. Menigeen wenste toendertijd dan ook dat wat de weidegronden betreft het een uitkomst zou zijn als iemand er ooit eens in zou slagen de Poel droog te leggen, maar daarover verderop meer.

Otto
De eerste (teruggevonden) vermelding over de Lisser Poel vond plaats in het jaar 948. Dat jaar staat keizer Otto 1, leenheer van Holland, aan het Bisdom Utrecht het recht toe te vissen in de ‘Getrewat’. Niet duidelijk is kunnen worden wat de betekenis van dit woord is. Later spreekt men van ‘Geestwater’, misschien omdat het er bij storm zo vervaarlijk kon spoken. Uiteindelijk kwam de Poel in het bezit van de Grafelijkheid van Holland, hetgeen tot de Franse Revolutie zo is gebleven. Maar in de tussentijd werd het viswater ook nog aan anderen verpacht. Aan de stad Leiden bijvoorbeeld. In 1433 deed Graaf Philips van Bourgondiën dit. Hij verpachtte het viswater aan Leiden, wiens vroede vaderen het vervolgens onderverpachtte aan de plaatselijke vissers. Een goede bron van inkomsten voor de stad, die best een paar centen kon gebruiken.

Viswater
In de boeken is terug te vinden dat verschillende ‘legers’ viswater werden verpacht. Bijvoorbeeld achter de boerderij van Pieter Claesz werd door twee Leidenaren een viswater gehuurd voor zestien stuivers per jaar. Ook werd de Gerrit Everszpoel verhuurd, ten noordoosten van de Poel nabij de Greveling, alsmede de Stienpoel en Luttekepoel (Kleine Poel), eveneens bij de Greveling. Een plaats waar veel elst in de rietbossen stond. In de noordwesthoek was veel ruis (riet met daartussenin planten) te vinden. De plek heette de Ruishorn. Een horn is een bocht of uitspringende hoek en tegenwoordig wordt aan die vroegere situatie herinnerd door de Ruishornlaan. En er was de Rooversbroek. Ook is wel eens de naam Rozenbroek in de boeken te vinden, maar waarschijnlijk is het toch een moerasland geweest dat oorspronkelijk aan een zekere Rovert of Robert heeft toebehoord. Toen in 1461 de parochie van Lisse werd afgescheiden van Sassenheim, bleef de Rooversbroek bij Sassenheim. Niet om de paar mensen die er wellicht woonden, maar om de centen. De Heren van Dever hadden namelijk landerijen aan de vicaris van de kerk van Sassenheim geschonken voor zijn onderhoud. In ruil daarvoor moest de vicaris tot intentie van de Heren van Dever de missen lezen. Een aantal van die geschonken gronden bevond zich in de Rooversbroek en derhalve was dit Sassenheims grondgebied.

Drooglegging
Het waren de protestanten van Leiden die in hun goede doen waren geraakt en objecten zochten om het vermogen te beleggen. En zo’n object was het droogleggen van de Lisser Poel en de burgemeesteren en Regeerders van de stad Leiden richtten aan de Staten van Holland het verzoek om de protestantse Leidse kerken het octrooi te verlenen om het ‘Geestwater’ droog te maken. Op 23 juli 1622 werd in Den Haag positief op dat verzoek besloten en werd onmiddellijk werk van de drooglegging gemaakt. Jan Pieterszoon Dou, gezworen landmeter van Rijnland, had een ontwerp gemaakt en een kaart getekend en ziedaar: De Ringsloot werd gegraven (om onbekende redenen later omgedoopt tot de Rijnsloot, zoals deze sloot nog altijd ten onrechte wordt genoemd) en in de lengterichting van de polder kwam de Molenwatering. De Lisser Poel werd drooggemalen en de Poelpolder kwam tot stand, klaar voor bewoning en agrarische activiteiten. Veel mensen kwamen overigens niet in die nieuwe polder te wonen. Uit de eerste jaren is wel bekend dat het huis Uitermeer werd gebouwd. Juist tegenover de Vennesloot, onmiddellijk aan de rechterzijde als men via de Tweede Poellaan de polder ingaat. Het huis behoorde aanvankelijk toe aan Simon van der Stel, eerste gouverneur van de Kaap de Goede Hoop. Later werd het eigendom van Willem Adriaan van der Stel die na zijn verscheiden in 1725 werd begraven in de Nederlands Hervormde Kerk aan de Heereweg. Ook verrezen in de Poelpolder enkele boerderijen, waaronder die van Langeveld juist buiten de huidige bebouwingsgrens en gebouwd in 1642) en de in 1643 gebouwde boerderij Poeleway die in het geweld om de Poelpolder met woningen en voorzieningen vol te bouwen het onderspit moest delven…

Overstroming
Het meer was dus een polder geworden, maar geenszins veilig. De geesten hielden bij slecht weer nog altijd flink huis. Bij hevige regenval wilde het dan ook nogal eens gebeuren dat de polder onder liep omdat de molen het teveel aan water niet zo gauw kon verwerken. In 1677 liep de hele Poelpolder onder. Dat was natuurlijk niet zo’n ramp als dat vandaag de dag zou zijn als de polder zou onderlopen. Veel inwoners waren er namelijk niet en de boerderijen lagen betrekkelijk hoog, terwijl de weilanden wat extra water (maar dan wel van korte duur) best wel konden gebruiken. Maar het is vrijwel zeker dat het brakke water het gras uiteindelijk toch geen goed kon doen en van her en der werden geluiden vernomen dat de dijken nodig moesten worden verhoogd en vooral hersteld. Op 28 januari 1760 werd aan het Rechthuis ‘De Witte Zwaan’, een etablissement met vele gezichten, een brief afgegeven met als adres ,Eerzame Vrome Discrete den Schout en Ambachtsbewaarders van Lisse. Zo; dat was nog eens een adressering! De inhoud van de brief handelde over het feit dat de Lekdijk beneden Schoonhoven weer eens was doorgebroken en de Hoogheemraden van Rijnland Lisse komen waarschuwen. “Zo dient UEdele te gelasten dat gij hoe eerder hoe beter de dijken van de Lisser Poel behoorlijk doet waterpassen en die plaatsen van dezelve die te laag mochten zijn met een kistdamming offe met goede klei, zulks derzelve in staat zijn van het water te keren”.

Haarlemmermeer
Voor zover bekend, is alles in 1760 goed afgelopen, maar in 1766 is er weer een overstroming. De ingelanden moeten zeer diep in de buidel tasten om de zaak te repareren en vragen aan de Staten 25 jaar vrijdom van belastingen. Dat vond men in Den Haag wel wat veel en de ingelanden moesten het doen met vijftien jaar vrijdom, maar moesten intussen ook de dijk behoorlijk versterken. Of dat gebeurd is…? Het duurde in elk geval een aantal jaren voor de dijk het weer begaf. Dat was tijdens de Kerstdagen van 1838. Weer repareren dus en pas toen daarna het Haarlemmermeer werd drooggelegd, was men veilig in de Poelpolder. Vanaf dat moment kreeg het door de wind opgezweepte water in het Haarlemmermeer geen kans meer om de Rooversbroek of de Poelpolder te belagen, want er was geen Haarlemmermeer meer. Rust dus in de Poelpolder…. Rust tot aan het begin van de zestiger jaren. De dijken werden deels ontgraven omdat ze niet meer noodzakelijk waren om huis en haard te beschermen en over huizen kon toen inderdaad gesproken worden. Eerst werden wat losse woonblokken gebouwd, maar dat werden er in hoog tempo meer. Lisse was in de groei. En niet zo’n beetje ook!

 

Vanaf de 

Foto’s bij dit artikel coll. Rueb

Copyright © Vereniging Oud Lisse