Een Lisses doopvont in Nederhorst den Berg?

In Nederhorst den Berg staat in de Willibrorduskerk een doopvont, dat uit de schuilkerk uit Lisse afkomstig zou zijn. Het onderzoek hiernaar wordt beschreven. Het is niet bewezen dat dit doopvont daar vandaan komt.

door Aukjen Nauta

NIEUWSBLAD Jaargang 8 nummer 2, april 2009

 

Wilibrorduskerk in Nederhorst den Berg

Lisse en Nederhorst den Berg, een dorp aan de Vecht tussen Weesp en Breukelen, hebben op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken. Toch is er een paar maanden intensief contact geweest. Lissese archieven zijn doorgespit om de geschiedenis te achterhalen van het negentiende eeuwse doopvont dat daar sinds kort in de pas gerestaureerde protestante Willibrordkerk staat. Zeker is het niet, maar mogelijk heeft het doopvont in de katholieke schuilkerk aan ‘onze’ Achterweg gestaan.
De Willibrordkerk is oud. Hij stamt uit de 12de eeuw en is het oudste gebouw in de Gooi- en Vechtstreek. De kerk staat hoog boven het dorp op een stuwwal en is vanuit de wijde omtrek te zien. Vorig jaar is het interieur gerestaureerd. De oorspronkelijke indeling – met het koor naar het oosten – is in ere hersteld, de oude toegangsdeur in de kerktoren is weer in gebruik genomen en de natuurstenen vloer is opgeknapt. De kerk kreeg van de Stichting Kerkelijk Kunstbezit (SKK) een nieuw doopvont.

Santpoort

Een van de leden van de restauratiecommissie, Anne Fortuin, was nieuwsgierig naar de herkomst van het doopvont. De stichting die het in bruikleen gaf, wist alleen dat het jarenlang ongebruikt op de zolder van de protestante dorpskerk van Santpoort gestaan had en dat het misschien oorspronkelijk uit Lisse kwam. Anne vroeg de hulp in van vrienden in Santpoort. Die vonden in het boekje van Henk Reefhuis ‘Dorpskerk in Santpoort, 150 jaar in vogelvlucht’ dat de Santpoortse kerk in 1844 gebouwd is met materialen die afkomstig waren uit een katholieke kerk uit Lisse. Deze kerk zou op nominatie staan om gesloopt te worden, want Lisse kreeg een nieuwe kerk. De Santpoorters mochten voor de som van 1523-en-een-halve gulden alles meenemen uit die kerk wat zij bruikbaar vonden. Dat ‘alles’ wordt niet nader gespecificeerd. Het doopvont kan erbij gezeten hebben, maar zeker is het niet. Wel is de Santpoortse kerk in 1916 volledig door brand verwoest. Het doopvont dat nu in Nederhorst den Berg staat laat geen sporen van brand zien; het is dus onwaarschijnlijk dat het vont ten tijde van die brand in die kerk gestaan heeft.

Lisse

Anne kwam toen bij mij. Ik woon in Lisse, ben net als hij geoloog (ik heb nog les van hem gehad) en had net een artikeltje geschreven voor het vakblad van aardwetenschappers over het gebruik van natuursteen in ‘zijn’ kerk (een kalkzandsteen uit de omgeving van Münster, midden-Duitsland). Ik zette zijn zoektocht voort en begon met het doorspitten van boeken over de Agathakerk en andere kerken in Lisse (met dank aan mijn buurman Jan Hageman). Daarin las ik dat er in 1842/43 een nieuwe katholieke kerk gebouwd zou worden op het Mossenhof, een plek dicht bij het Vierkant waar een woonhuis met schuur stond. De schuilkerk, die ver buiten het dorp lag aan de Achterweg bij De Engel, zou gesloopt worden. De nieuwe kerk werd in 1843 ingewijd. Veel informatie over het doopvont kon ik niet vinden. Alleen Hulkenberg schrijft iets in ‘De Aagtenkerk van Lisse’: “1853. Het is wel een zeer zinvol samentreffen, dat eveneens dit jaar de kerk is verrijkt met een nieuw doopvont, dat zonder enig commentaar in de inventaris van 1854 voor het eerst wordt vermeld.Op het voetstuk zijn de sacramenten uitgebeeld. Op het deksel ziet men tussen een achttal pinakels, hoe Joannes Christus doopt in de Jordaan. Geheel op de top van het deksel staat een vrouw – de Moederkerk – die haar pas herboren kinderen om zich verzameld. Als neogotisch werkstuk is dit doopvont zeer zeker niet onverdienstelijk.” Dit doopvont staat nog altijd in de huidige Agathakerk. Over de sloop van de schuilkerk en wat er precies verkocht is aan de Santpoorters, heb ik verder niets kunnen vinden. Via de Vereniging Oud Lisse, Maarten van Bourgondiën en Rob Pex, kwam ik terecht bij het kerkbestuur van de Agathakerk. Daar was de bereidwilligheid groot, maar ook het kerkarchief bracht geen uitkomst. De enige informatie die de werkgroep kon vinden, kwam uit hetzelfde boekje van Henk Reefkerk over de Santpoortse kerk: de cirkel was rond, de zoektocht was vastgelopen.

Wijwatervat

Doopvond Nederhorst den Berg

Als laatste heeft een deskundige op het gebied van kerkinrichting het doopvont bestudeerd. Hij kwam tot de conclusie dat het neogotisch moet zijn, gemaakt rond 1850: een mooi stuk, maar niet kostbaar of eeuwenoud. De maat van het vont deed hem vermoeden dat het oorspronkelijk een wijwatervat van een rooms-katholieke kerk geweest is, maar daarmee in tegenspraak zijn de vier evangelisten die afgebeeld staan op de voet. Wel zou een klein doopvont goed gepast hebben in de schuilkerk aan de Achterweg, maar de geschatte ouderdom is daarmee weer in tegenspraak. Het blijft dus een raadsel of het Nederhorst den Bergse doopvont ooit in de schuilkerk in Lisse gestaan heeft.

Bronnen

Doopvont Nederhorst den Berg

“St. Agatha, 1903-2003, Glorie en roem van katholiek Lisse”, door L. van der Lans “

De Sint Agathakerk, de grote restauratie in de jaren 1993-2002”, door S. Broersen

“De Aagtenkerk van Lisse”, door A.M. Hulkenberg

“Aan een onbekende God, Kerken in 800 jaar Lisse”, E. Olivier

“Dorpskerk in Santpoort, 150 jaar in vogelvlucht”, door Henk Reefhuis “Waar komt het nieuwe doopvont vandaan?

Verslag van een zoektocht”, in Het Kerkeblad van de Willibrordkerk, Nederhorst den Berg, door Anne Fortuin