Nostalgie naar de hechte katholieke tijd van toen

Piet Reewijk en Jan Tempel praten over het wel en wee van buurtschap De Engel. De geschiedenis van de Engel komt aan de orde, evenals de kerk, de woningbouw, de omgeving en allerlei gebeurtenissen in de Engel. De woningen uit 1937 staan er nog steeds.

door Ine Elzinga  en fotografie: Hans Smulders

Nieuwsblad Jaargang 3 nummer 2, april 2004

Buurtschap De Engel

De eerste woningen die de net opgerichte woningbouwvereniging Gezinsbelang in 1937 oplevert, staan er nog steeds. Dat geldt trouwens voor de gehele wijk. Piet Rewijk, die hier zijn hele leven al woont, praat samen met Jan Tempel over het wel en wee van buurtschap De Engel: ‘Het is altijd een hechte katholieke buurt geweest. De mensen kenden elkaar allemaal. In 1974 zijn veel ouderen naar woonzorgcentrum De Eikenhorst, dat toen werd opgeleverd, verhuisd. Nu de woonverdeelcommissie de woningen toewijst, verandert er veel. Er komen hier steeds meer mensen van buiten wonen, je kent elkaar niet meer. De saamhorigheid is weg, Dat is echt jammer.’

Over de allereerste huizen van buurtschap De Engel is niet veel bekend. Piet Rewijk weet dat de naam van het buurtschap afkomstig van herberg de Witte Engel, wat rond 1600 hier een pleisterplaats moet zijn geweest. Wel is bekend dat Joris Maartensz Langeveld op 24 januari 1639 herberg de Engel heeft gekocht. Veel recenter is de informatie uit de uitgaven ’50 jaar geschiedenis van de Engelbewaardersparochie 1929-1979′ en ’50 jaar woningbouwvereniging Het Gezinsbelang1935-1985′. Er stonden hier en daar wat woningen en de laatste nieuwbouw dateerde uit 1908. De bevolking is overwegend katholiek en aangewezen op Lisse of Sassenheim of op de schuurkerk, gelegen aan de Achterweg. Op 29 december 1928 krijgt N.W.Sentenie, kapelaan in Den Haag, de opdracht van Monseigneur Aengenent, bisschop van Haarlem, een nieuwe parochie op de richten ergens tussen Lisse en Sassenheim. Hij laat zijn oog vallen op een ‘schitterend’ terrein nabij de Beekbrug, eigendom van Wilhelmus Heemskerk die gehuwd is met Maria Hoogduin. Zij geven hem het terrein ten geschenke!
Niet alles gaat van een leien dakje, maar na hard werken is in 1931 alles, behalve de tuin, gereed en staan op het terrein een noodkerk, een hoofdkerk met pastorie, een bijkerk met kosterswoning, twee scholen (een jongens- en meisjesschool), een zusterhuis en een bewaarschool.

Rijke streek
Rewijk, een man met een geheugen als een wandelend archief, gaat terug in zijn eigen geschiedenis om een beeld van de Engel te geven. Levendig vertelt hij: ‘In de jaren twintig (1920) was dit een rijke streek, er was werk, het ging goed in de bollen. Mannen van elders kwamen hier werken. Mijn vader kwam uit Kudelstaart, mijn moeder uit Nieuwveen. Zij hebben eerst in het koetshuis van Ter Beek gewoond, dat was toen trouwens al onbewoonbaar verklaard. Ik ben daar geboren. De zogenoemde Oude Griebus bestond uit een rijtje van zeven woningen langs de Heereweg, tegen de tweede Poellaan aan, vlak langs de tram. Een volwassen man kon zo bij de dakgoot, zo laag waren ze en erg bouwvallig. Dat buurtje had een slechte naam, maar toen de huizen leegkwamen, was het een heerlijk speelterrein.’
Het buurtschap heeft een eigen brandspuit, sinds 1909 tussen de panden van Onderwater en Duineveld gestald. De enthousiaste brandweergasten waren in 1928 als eerste ter plekke, met de benenwagen, toen het splinternieuwe Laboratorium voor Bloembollenonderzoek in brand stond. De Engel heeft dan (waarschijnlijk vanaf 1920) ook café Juffermans (nu Restaurant Bar De Engel). Rewijk: ‘Ik weet niet precies vanaf wanneer. Maar wijlen moeder Juffermans-van der Velde was de ‘sociaal werkster’ van de Engel. Ze verloor haar man al jong, die heeft zich dood gedronken, en bleef achter met een groot gezin, leuke jongens trouwens. Ze heeft het bedrijf weer helemaal op poten gekregen en was echt de moeder van de Engel.’

Gejuich
Er is behoefte aan woningen, de jeugd vliegt uit. Voor een kleine doch hechte gemeenschap als De Engel is dat onverteerbaar. De kerk staat er al evenals de school. ‘Piet Romijn was voorzitter van het kerkbestuur en hij kwam op het idee een woningbouwvereniging op te richten.’ Dat idee wordt op een bijeenkomst van de bewoners met gejuich ontvangen. In maart 1937 levert de kersverse woningbouwvereniging Gezinsbelang de eerste woningen op, aan het Engelplein en de eerste rij aan de Nicolaas Damesstraat (37 woningen, komplex 1, er zullen er nog drie volgen) tot aan de poort. ‘In dat poortje had Gezinsbelang aanvankelijk een kantoortje. Ledenvergaderingen werden in het parochiehuis gehouden, en als een kind volwassen was geworden, werd het als vanzelfsprekend lid. De huur van die eerste woningen bedroeg f3,20, best redelijk voor die tijd. Er kwamen grote gezinnen te wonen, 12 kinderen was geen uitzondering. In de eerste 14 woningen van het Engelplein woonden op een zeker moment 137 kinderen!!!
Toen er eens drie gezinnen met elk veertien kinderen vrijwel gelijktijdig verhuisden, was dat ook een probleem voor de school,’ herinnert Rewijk zich met een grijns. Later is de Nicolaas Damesstraat doorgetrokken, die woningen waren iets anders, komplex 2. ‘Langs de Mallegatsloot was een speelterrein, een zandvlakte met een grote en een kleine schommel, een wip en een zandbak. Daar werd veel gespeeld. In de oorlogsjaren zijn die speeltoestellen opgestookt in de kachels.’ Pas in 1959 komt er een nieuw speelterrein, ‘Kindervreugd’ aan de westkant van de De Haanstraat. Na de oorlog volgen nog twee komplexen, in totaal zo’n 170 woningen. Na 1956 krijgt de woningbouwvereniging geen toestemming meer van het Provinciaal bestuur om nog verder uit te breiden.

Weinig veranderd
Beide heren hebben altijd met veel plezier in de Engel gewoond. Over die eerste woningen van Gezinsbelang zegt Rewijk: ‘Dit zijn mooie solide huizen, de eerste dakpannen liggen er nog op. Er is in de loop van de tijd weinig aan veranderd.’ Tempel voegt daaraan toe: ‘Vroeger was de huidige woonkamer de helft kleiner, de andere helft bestond uit een slaapkamer, een toilet en een kleine keuken. Later is er een keuken aan de achterkant aangebouwd, wat de woonkamer tweemaal zo groot maakte, je ziet dat nog aan het plafond. Op de eerste verdieping hadden we een grote overloop en vier slaapkamers. Die overloop is verkleind, de vier slaapkamers zijn er nog.’ Rewijk vertelt dat er ook een vliering is: ‘En dat was wel nodig met die grote gezinnen toen. Zelf heb ik ook lang op zolder geslapen, ik kom uit een gezin van negen.’

Geen vetpot
In de crisistijd, jaren dertig, stort de bollenhandel in. Rewijk: ‘Mijn vader was een harde werker, hij pakte alles aan. Maar hij kwam ook regelmatig in de steun terecht, f11,- per week. Met een huur van f3,25 en negen kinderen was dat geen vetpot.’ De oorlogstijd is een zware tijd. Een aantal mensen moet hun huizen verlaten, op gemeentelijk dwangbevel, om er Duitsers te huisvesten. Ook Jan Tempel moet weg: ‘Na de oorlog ben ik met de tram thuisgekomen, er was een halte bij De Engel. De tram reed elk half uur. In 1948 is de tramlijn opgeheven.’ Bovendien worden veel kustbewoners geëvacueerd, naar onder meer de Engel. De Duitsers willen de kuststrook vrij hebben. Toch komen ook ‘leuke’ verhalen uit die tijd naar boven, zoals van de buurman die twee varkentjes in de schuur hield: ‘Die beesten schreeuwden de gehele dag, er was geen voer, ze kregen alleen aardappelschillen en water. Bij varkens die honger lijden gaan de haren groeien, buurman noemde ze vanaf dat moment mijn schaapjes.’

Dat de Engel een hechte Katholieke buurt is, verklaart ook het grote kindertal. Rewijk: ‘Vanuit het katholieke denken is het leven een groot goed, wat we zoveel mogelijk aan anderen moeten schenken.’ De kinderen gaan gescheiden naar school, de meisjes krijgen les van de nonnen, de jongens van de broeders. ‘Het was een redelijk strenge Katholieke opvoeding. Maar je zult mij nooit iets onaardigs over de broeders horen zeggen. Die hebben geweldig werk verricht. Naast de schoollessen verzorgden ze ook toneel, zang en sport. Er was een jongenskoor. Ik heb er jaren opgezeten en zing nog steeds graag.’ Vooral na de oorlog organiseert de KAJ (Katholieke arbeidersjeugd) veel sportevenementen, het kampioenschap hardlopen van de Engel, schaatswedstrijden op de Mallegatsloot.

Sociale controle
Voor buitenstaanders is het niet altijd gemakkelijk zich een plek in deze wijk te verwerven. Jan Tempels echtgenote, van huis uit Amsterdamse: ‘Het was toch een heel gesloten gemeenschap met een sterke sociale controle. In het begin was het wel moeilijk. Op zondag bleek het niet gepast als vrouw een pantalon te dragen. Zoiets was ik in Amsterdam niet gewend. Een spijkerbroek doordeweeks kon wel, maar je werd wel geacht je te verkleden voordat manlief thuiskwam. Ik heb mij dat eerlijk gezegd nooit zo aangetrokken. Ik ben nu helemaal geaccepteerd en voel mij hier echt thuis.’
Begin jaren vijftig gaat het ook in de Engel beter. De bollenarbeiders krijgen 30 Rijnlandse roeden om te bewerken en daarnaast 1,5 roede per kind, inclusief poters, om dus aardappelen te verbouwen. Dat is vastgelegd in de CAO. Als de aardappelen gerooid moeten worden, is de hele buurt eendrachtig aan het werk. In 1957 komt daar een einde aan, de arbeiders krijgen wel een compensatie, de CAO wordt aangepast. Rewijk: ‘Dat was in verband met de export naar Amerika en hun angst voor het aaltje. Het was wel jammer, die zandgrondaardappelen waren veel beter dan die later op de klei werd verbouwd.’ En er is altijd een nauwe band geweest met het bedrijf Onderwater: ‘Veel vrouwen hadden een goede bijverdienste aan het inpakken van bollen.’

Volle kerk
De Engelbewaardersparochie heeft altijd over de Engel gewaakt: ‘Iedere zondag drie missen en de kerk was tot de laatste plaats bezet, toch wel duizend mensen. Nu is dat nog maar één mis, en als er 150 mensen zijn, is het veel.’ Tempel: ‘Ik herinner mij dat onze buurvrouw zondagmorgen om half zeven onder aan de trap alle negen kinderen bij naam het bed uitriep, ik ken dat rijtje nu nog. Om zeven uur eerst naar de mis, daarna mochten ze spelen, voetballen enzo.’ 

Kerk dicht?
Er gaan geruchten dat de Engelbewaarderkerk gaat sluiten. Dat feit mede met het gegeven dat steeds meer buitenpoorters zich in De Engel vestigen, maakt duidelijk dat ook buurtschap de Engel niet ontkomt aan de maatschappelijke veranderingen. Maar ook vandaag willen zij die in dit buurtschap zijn opgegroeid hier graag blijven. Eens Engelsman, altijd Engelsman. ‘Wat typisch van De Engel was? De hechte Katholieke gemeenschap, en … de bijnamen.
Een voorbeeldje dan. Toen Willem Goedemans ooit het riet (afkomstig van de bollenvelden) tot een schoof samenbond, bleek hij een gedeelte bijna te vergeten. Enthousiast bond hij dat er bovenop tot een punt. Sindsdien heette hij Willem Punt, en zijn kinderen waren er een van Punt. Maar van de meeste bijnamen is de herkomst onbekend.’

Copyright © 2005 Vereniging Oud Lisse