Ontwikkeling van de postcode

Floorijp is vanaf het begin in 1974 betrokken geweest bij ontwikkeling van de Postcode in Nederland.   De problemen en wetenswaardigheden worden uitgebreid beschreven.

Dirk Floorijp

Jaargang 20 nummer 3, 2021

Vanaf het begin in 1974 ben ik bij de opbouw van de postcode betrokken geweest. U weet waarschijnlijk weinig of niets over uw postcode. Ik hoop dat u er tevreden mee bent.

Hoogstwaarschijnlijk is de postcode die u heeft door mij uitgegeven. Ik ben 20 jaar coördinator geweest van NoordHolland, dat liep van Texel tot Sassenheim en viel onder het postdistrict Haarlem. In Noord-Holland vielen Amsterdam en het Gooi hier buiten, die hadden zelf een coördinator. Ik ging over de postcodes 1440 tot en met 2199.
Lisse heeft de postcodes 2160 tot en met 2163 met 2164 als reserve. Wist u overigens dat het woord postcode foutief gebruikt wordt en niets heeft te maken met de postcodeloterij. Officieel werd de term woonplaatscode gebruikt.
De jaren zeventig in de 20e eeuw De wereld zag er anders uit dan nu. Om de toenemende poststromen te verwerken (zou je nu niet meer zeggen) wilde men kijken of dit langs geautomatiseerde weg kon. Er werd gekeken naar Duitsland, Engeland en Canada waar al gewerkt werd met codes. Duitsland viel af omdat die code alleen verwerkt kon worden aan de verzendkant en niet geschikt was aan de ontvangstkant. De Nederlandse code is een combinatie geworden van de Engelse en Canadese code. Wij waren met onze postcode veel landen ver vooruit. Ze wilden die kunst wel van ons afkijken. Zo heb ik eens een postdirecteur met een assistent uit een miljoenenstad in Iran twee dagen meegenomen voor een opname in Spaarndam. Zij kwamen, met een tolk uiteraard, bij ons op werkbezoek. Je moet je voorstellen dat de helft daar in Iran in die tijd nog niet eens een huisnummer had. We gingen in Spaarndam met ze paling eten in een visrestaurant (de baas betaalde). Ze dachten dat ze slangen voorgezet kregen.

Voorbereidingen
Het post sorteren was arbeidsintensief werk. Er moesten mensen worden opgeleid die alle plaatsen van Nederland uit het hoofd leerden. Zouden machines dat niet over kunnen nemen? Een expediteur las en sorteerde 3000
brieven per uur. Machines later 30.000 en werden ook niet moe. Vanouds waren er, voordat een brief bij een geadresseerde in de bus viel, al heel wat handelingen verricht. In de plaats van aankomst was gesorteerd. Briefpost, briefpakjes (belstukken) apart. Tot omstreeks 1970 waren er nog 2 bestellingen per dag. Het meeste sorteerwerk gebeurde ’s nachts voor de morgenbestelling (eerste trans). In de ochtenduren werd de post gesorteerd voor de middagwijken (tweede trans). In hun eigen sorteerkast sorteerden de bestellers hun loop op volgorde van de straten. Ten slotte werd elke straat op volgorde van de huisnummers gezet. Dit gebeurde met zetblokken en zetharken. Allemaal handwerk! Na de invoering van de postcode zou machinaal gesorteerd aangeboden worden op postcode/huisnummer.
We hebben 4 jaar voorbereiding gehad eer de postcode werd ingevoerd. Alle huisnummers die door de gemeente waren uitgegeven, moesten ingevoerd worden, al was het maar het nummer van een penhuisje. Waarschijnlijk
kent u deze term nog wel voor een transformatiehuisje van het Provinciale Elektriciteitsbedrijf Noord-Holland ( P.E.N.). Je ziet P.E.N. vaak nog wel op de gebouwtjes staan.

Commercie
Ook de commerciële kant werd bij de inventarisatie meegenomen. Het versturen van gerichte reclames had toekomst. Een firma als Bakker had niets aan appartementen om zijn bollen te slijten, die wilde tuintjes. Zo wilde
een bedrijf in agrarische producten de boerderijen benaderen. Alle winkels kregen een perceelscode W, boerderijen een B, alle eengezinswoningen met tuin een T en dan was er nog de H van hoogbouw. Bedrijven konden bestanden kopen voor hun gerichte reclame. Wehkamp betaalde toen 80 cent per adres voor gerichte reclame.

Postcodes per woonplaats
Er werden afspraken gemaakt met gemeenten die aangaven welke woonplaatsen ze in hun bestanden voor de postcodes wilden opnemen. Gemeenten waren daar autonoom in. Zo werd Julianadorp afgevoerd als woonplaats en
werd een wijk van Den Helder. Oudorp werd door de gemeente Alkmaar niet als woonplaats erkend, maar door acties en protesten van de bewoners is dat teruggedraaid. Dit is Oudorp met één d. Ouddorp met 2 x d ligt op GoereeOverflakkee. Zo bestaat ook Scheveningen niet meer bij de woonplaatsen maar is een wijk van Den Haag. Iedere Nederlander zat minstens 15 keer in overheids- of andere bestanden en dat kostte geld om die om te zetten.

De afspraak was dat er zo weinig mogelijk omnummeringen plaats zouden vinden. Een omnummering kostte de gemeenten toen 100 gulden per adres. Een leuke vraag voor een quiz: wanneer is de postcode ingevoerd? Weet u het? *

Invoering nummering
De nummering van postcodes begint in Amsterdam met 1000 en gaat zo het land door en eindigt in een plaatsje boven in Groningen, het plaatsje Stitswerd met 9999. Niemand kon een postcode aanvragen, wat aan de beurt was dat kreeg je. Eén uitzondering werd er gemaakt. Koningin Beatrix vroeg of ze  decode AA kon krijgen, net als bij haar wagenpark. Dat is haar natuurlijk niet geweigerd. Als iemand wel eens denkt of droomt de postcodeprijs te winnen, vergeet het dan maar, de kans is net zo groot dat u wordt aangereden in het verkeer. Lisse alleen heeft al enkele honderden codes. Voor de inventarisatie van de postcodes in Lisse huurden we twee weken een zaaltje in café Het Haantje (nu eetcafé Lef) op het Vierkant. Voor mij was dit dus een thuiswedstrijd. Zo trokken we met een groepje van een man of tien uit postdistrict Haarlem alle dorpen af om de inventarisatie rond te krijgen.

Startprobleem
De machines werden gemaakt in Japan en ook geïnstalleerd door de Japanners. Groot was de consternatie in de plaats Stitswerd direct na de invoering. Dat plaatsje kreeg toen wel 20 zakken post terwijl ze normaal maar 2 zakjes per dag kregen. Wat was hier aan de hand. Alles wat de machine niet kon lezen gooide die naar het hoogste nummer. Bij het uitgeven van postcodes liepen we ook tegen andersoortige problemen aan. Letters met een oorlogsverleden
mochten niet uitgegeven worden zoals WA, SA, SD, SS. Ook een aantal andere lettercombinaties werden om technische redenen gemeden zoals O, I, IJ, Q, MM en WW. Dat was ook zo in de wegenverkeerswet, op de kentekenplaten. Toen stonden op de kentekenplaten nog twee letters, nu drie. Als je nu in Eindhoven woont
en fan bent van PSV en je krijgt die lettercombinatie dan wil je zo’n auto toch nooit meer kwijt. Dan waren er nog codes die in enkele plaatsen niet gebruikt konden worden. Zoals in Bergen de code AL. Samen zou dat Albergen
vormen en je had ook de plaats Albergen. Dat de postcode zo’n grote vlucht zou nemen konden we ons toen nog niet indenken. In het begin kwam de politie nogal eens bij me langs, ze hadden weer een fiets gevonden en vroegen dan om het adres van die code, die ingegraveerd was in de fiets. Later kregen ze zelf de bestanden. Als dank kwam een motoragent wel eens een stropdas met monogram langsbrengen.

Onbekend en onbemind
Ik heb nooit een telefoontje gehad van iemand die erg tevreden was met de postcode die ik had gegeven, wel het tegendeel. Mensen die het er helemaal niet mee eens waren. Dan belde een kwade meneer die had WC gekregen, ja,
die letter was aan de beurt, maar hij wilde een andere. Dat ging dus niet. Meneer, als u Willem Cornelis Jansen heet, staat u als W.C. Jansen in het telefoonboek en niemand zal er over vallen, dus geen argument. Ik gaf eens de letters BP aan een Shell station, waar ze ook niet blij mee waren. Het meeste last had ik met bepaalde mensen, ik zal maar zeggen met kouwe kak. Mensen kenden het verschil niet tussen gemeente en woonplaats. Een gemeente kan uit meerdere woonplaatsen bestaan. Lisse is één gemeente en één woonplaats maar de Haarlemmermeer heeft wel 13 woonplaatsen en de gemeente bestaat niet als woonplaats. Zo kwamen bewoners van Santpoort-Noord vaak aan de bel trekken: dat ze een code wilden van Bloemendaal, want daar woon ik. Er is een Santpoort-Zuid in gemeente Velsen en Santpoort- Noord in Gemeente Bloemendaal. Er was veel misverstand om uit te leggen dat gemeente iets anders is dan woonplaats. Er waren ook wel eens mensen die vroegen: hoe wisten ze dat wij zwartkijkers waren
(betaalden geen kijk- en luistergeld). De dienst luister- en kijkgelden had een eigen bestand van tv-kijkers. Als ze dat tegen ons bestand afdraaiden, hielden ze de percelen over die in hun bestand niet voor kwamen en hoefden
ze alleen die panden te controleren. Zo liep je soms tegen de lamp.

Postcode
Postcodes kunnen eigenlijk niet worden gewijzigd. Bij gemeentelijke herindelingen blijven de woonplaatsen bestaan. Omdat de postcode aan de woonplaats is opgehangen en niet aan de gemeente, verandert er dus niks. Wel is er sinds
de invoering van de postcode een kleine corrctieslag geweest. Er is op een bepaald moment een afspraak gemaakt tussen PostNL en het ministerie om dorpskernen met een eigen naam ook een eigen postcode te geven. Heusden
gaf als laatste gemeente in Nederland in 2018 gehoor aan deze afspraak tussen PostNL en het ministerie waardoor de inwoners van Doeveren, Heesbeen, Oudheusden, Herpt, Hedikhuizen een andere postcode kregen. Dat bracht natuurlijk nogal wat protesten en problemen met zich mee. Ondernemers werden gecompenseerd voor bedragen van € 100,- tot € 500,-. Dat kostte de gemeente meer dan 50 mille! Normaal zitten er 25 huizen in een postcode. Dat aantal is geënt op een zethark. Voor de postbestelling wordt daarin alles op loopvolgorde gezet. Soms zijn er grote uitzonderingen op het aantal nummers in een postcode. Wanneer er bij afbraak een flat tussen gebouwd wordt, dan zitten er veel meer dan 25 nummers in een postcode en wordt er gewerkt met een subnummer. Met een omnummering van straten loopt het soms ook heel anders. Neem de Irenestraat waar ik woon. Vroeger liep de
nummering van de Koningstraat tot het Nassaupark, altijd links oneven en rechts even. De straat werd afgebroken en er kwam een andere huisnummering. De even zijde liep oorspronkelijk van 2 naar 20 en de oneven zijde van 1 tot
69. Toen is besloten om het om te draaien en de nummers vanaf het Nassaupark te laten lopen, vanwege de postcode. Nu is dus de nummering 1 tot 29, wat vroeger de even kant was, en 2 tot 94, wat eerst oneven was.

Gevolgen voor personeel
Het gebruik van postcodes bracht de nodige veranderingen met zich mee binnen de organisatie van de posterijen. Voor het personeel werd het sorteren langzaam afgeschaft in overleg met de bonden. De sorteerders in Lisse gingen gewoon aan het werk in de bestelling. In de steden waren er expediteurs, die kregen een andere functie.

Historisch materiaal bij VOL
Wanneer je nu een adres bij een postcode wilt weten, of andersom, dan zoek je simpelweg op de computer of op de telefoon. Ook uit de streepjescode die de machine op de enveloppen drukt kan je het adres aflezen en achterhalen. Maar deze snufjes waren er 50 jaar geleden nog niet. Internet kwam in de 80-er jaren van de vorige eeuw. Bij Oud Lisse is een unieke verzameling die je nergens anders zult vinden. Na mijn pensionering heb ik die geschonken.
Het betreft het hele postcodeboek op microfiches, een landelijk stratenregister en een postcodetabel van 1000 tot en met 9999 met een reader om het uit te lezen.

• (1 mrt. 1978.)