OUD NIEUWS: Het Heijlig Sacrament

Op de tweede dondedag na Pinksteren was het Sacramentsdag. In 1532 werd in de kerk van Leeuwenhorst een nieuw Sacramentshuis, het Allerheilige genaamd, gerealiseerd. Het oude werd verkocht aan de kerk in Hillegom. Lisse kocht er ook een.

door Arie de Koning

Nieuwsblad Jaargang 17 nummer 1 Winter 2018

Sacramentsdag, “Sanctissimi corporis et sanguinis Christi solemnitas” in het Latijn, was vanaf de late Middeleeuwen een populaire feestdag onder gelovigen.
Dit Hoogfeest wordt in ons land gevierd op de tweede donderdag na Pinksteren. Op deze Sacramentsdag werd op veel plaatsen in Holland een processie gehouden waarbij het Allerheiligste werd mee gedragen. Ook in de Abdij van Leeuwenhorst was dit het geval. De Abdij ontving vele giften voor de verlichting van het Heilig Sacrament, zo schonk zuster Elizabeth Gunter 10 schellingen per jaar aan rente voor de verlichting en in 1512 nog maakte Margrietha, dochter van Otto van Egmond, priester, haar testament. Dat kon toen nog in die jaren dat een priester gewoon een gezin had. In haar testament kunnen we lezen dat zij ondermeer een lijfrente van 1 pond per jaar aan het klooster schonk die diende om gedurende het oktaaf van Sacramentsdag op het altaar kaarsen te kunnen laten branden.

In de 14e en 15e eeuw werd het Sacrament in zogenaamde Wandtabernakels ofwel Sacramentshuijzen bewaard die een ereplek kregen in het koor van de kerk. Dit waren prachtige gebeeldhouwde kunstwerken die voor die tijd een echt fortuin kostten. Zo werd in 1532 voor de herbouwde Kerk van Leeuwenhorst een Sacramentshuis gebouwd door ene Cornelis, steenhouwer uit Gouda, van wie verder niets bekend is. In Oudewater werden er drie tralies die zo’n 18 voet lang waren voor vervaardigd. Het oude Sacramentshuis werd verkocht aan de Kerk te Hillegom, waar het na de Reformatie in handen kwam van de Protestanten die het uiteraard niet gebruikten. In 1929 werd er een stuk van opgegraven wat spoorloos is verdwenen in 1944. In Hillegom dacht men lang dat het opgegraven kunstwerk even oud zou zijn als het koor van de Hillegomse Kerk welke in 1500 is gebouwd. Dat hadden ze echter mis. Uit de rekeningen van Leeuwenhorst uit 1473 blijkt dat de Abdis van Leeuwenhorst bij de bouw van het Sacramentshuis een gulden onder het fundament had laten leggen. Het Hillegomse Sacramentshuis dateert dus van 1473. In de archieven, en wel RZH/ lwh-141 “accidenteel ontfang”, kunnen we lezen dat de betaling plaats zou vinden in zes jarige termijnen van 16 pond te beginnen met 1 november 1533, “ter cause van onse oude Sacramentshuys was ontfange van Hillegommerkerck XII Karolus Guldens als dat eerste termyn van sessen”. Opmerkelijk is dat in dezelfde tijd, de kerk van Lisse ook een Sacramentshuis kocht. Dat was wel erg toevallig. Men wilde klaarblijkelijk niet onder doen aan die van Hillegom. Deze aankoop weten we omdat op 5 maart 1533 Dirc van Brouckhoven, de toenmalige Schout van Lisse, vastlegde dat de Kerkmeesteren van Lisse, voor het maken van 2 nieuwe altaar kelken en een nieuw Sacramentshuis, aan mr. Dirc Pietersz Spangert, priester, 5 gouden Karolus Guldens losrente per jaar, aflosbaar met 80 Karolus Guldens schuldig waren. De Kerkmeesteren van Lisse stelden tot onderpand voor deze lening zeven hont geestgrond en drie morgens broekland. (RAZH,Lwh charter d.d. 05-03-1533)
Ook dit Sacramentshuis is nimmer teruggevonden nadat de Reformatie zijn intrede had gedaan in Lisse en de protestanten de oude kerk overnamen. Ook in Leeuwenhorst verliepen de dingen niet wenselijk. In 1546 brak er brand uit in het klooster en ook in de kerk waardoor het nieuwe Sacramentshuis beschadigd raakte. Het werd in 1549 gerepareerd door ene Cornelis Claesz en ene Gerrit Cornelisz Vink, een Leidse schilder, verzorgde het schilderwerk. In 1570 vermaakte subpriorin Elizabeth van Bemmel aan Leeuwenhorst zoveel geld, dat de zusters ieder jaar op Sacramentsdag een pint wijn konden krijgen. Zij zouden dan ter ere van het Heilig Sacrament het “Tantum ergo “ zingen. Niet vermeld is of zij voor of na het zingen hun wijn kregen. Dit “Tantum ergo“ zou niet veel meer gezongen worden op Leeuwenhorst. Het was een Zwanenzang. Want toen in 1571 een aanval van de Geuzen op Noordwijk dreigde, weken de zusters naar Leiden uit. Dit deden zij nogmaals in 1573 toen het beleg van Leiden dreigde. Hierna zijn de zusters niet meer teruggekeerd naar Leeuwenhorst. ■