Pareltje uit de bibliotheek van de VOL: driemaal De Graaff

Er is weer wat graafwerk verricht in de bibliotheek van VOL en er is goud gedolven in de vorm van een gouden graaf. De gouden graaf was het logo van bollenbedrijf De Graaff en zn. Een schat die bestaat uit wel drie pareltjes.

Ria Grimbergen

Nieuwsblad 23 nummer 1 2024

Lisse, Kerstavond, 1927, acht uur. Op het kantoor van H. de Graaff en zonen aan de Heereweg is de directie van het bloembollenbedrijf aanwezig. Op dit ongebruikelijke tijdstip vindt de aanbesteding plaats voor de bouw van een groot complex van bollenschuren, een kantoor en fietsenstallingen. De aannemers aan wie de bouw wordt gegund en de architect zijn erbij. We zijn van deze plechtige gebeurtenis op de hoogte door een pareltje uit de bibliotheek van de VOL, een in eenvoudig zwart linnen gebonden boekje dat het bestek van architect Leen Tol bevat. Gebroeders van den Putten uit Heemstede neme het werk aan voor een bedrag van f 112.438, -., zo staat in rode inkt achter in het boekje, ondertekend door de aanbesteders H. de Graaff en zonen, architect Leen Tol en de aannemers. Aan de hand van het bestek kun je je een voorstelling maken van het interieur van de bollenschuren en van het kantoor en de daarboven gelegen woning. De vloeren in hal, trappenhuis en wc’s werden in handgebakken vloertegels in twee kleuren gelegd, als een dambord, zwart met porfirgrijs, de rand zwart. De wandtegels van kunstglazuurtegels, mat majolica plinten en door strippen met kralen in vakwerk verdeeld. In het kantoor van directiekamer en spreekkamer werden ramen van eerste kwaliteit Frans spiegelglas ingezet. De bovenlichten werden versierd met eenvoudig glas-in-lood, evenals die van de wc’s, traplichten en bovenlichten van het personeelskantoor. De overige ramen in personeelskantoor en bovenwoning
werden voorzien van het goedkopere vensterglas. Het privékantoor, de spreekkamer en de benedenvertrekken worden behangen met papier van f 1,- per rol; de portier moet het doen met behang van 40 cent per rol. Een grote kostenpost op de begroting waren de Critall-Braatramen, geschopeerde stalen ramen van F. W. Braat’s Koninklijke Fabriek van Metaalwerken, die tochtvrij en waterdicht waren en een lange levensduur hadden. ‘Schoperen’ was een metaalbehandeling die roestvorming tegenging en waar de firma Braat een licentie op had. De architect reserveerde hiervoor de aanzienlijke post van f 9250,-. En zo staat het boekje vol met details over de gebruikte materialen bij de
bouw van het complex. Bloembollenbedrijven verdienden veel geld in het eerste kwart van de twintigste eeuw en gaven dat graag uit aan hun bedrijfsgebouwen. Voorheen werd een bollenschuur ontworpen door een aannemer, maar nu werden architecten ingehuurd. De aanleg van elektriciteit in 1922 maakte het mogelijk mechanisch te ventileren. De grote openslaande deuren werden overbodig. Het aanzicht van de gevels veranderde hierdoor. 1)  H. de Graaff en zonen kozen voor een architect die zeer gezocht was in de Bollenstreek, Leen Tol. Eerder was hij met Van Nes ontwerper van de Rijkstuinbouwschool, gebouwd in 1910. Hiervoor ontvingen zij een onderscheiding. Hij was zo populair dat hij kieskeurig kon zijn bij het aannemen van opdrachten. Hij wilde graag zijn creativiteit kwijt in zijn gebouwen en als een opdrachtgever niet genoeg geld in een project wilde stoppen, blies hij het af.

 

Gebouwen van Leen Tol sr. in Lisse zijn onder andere het gerenoveerde bedrijfsgebouw van bloembollenbedrijf Gebroeders Driehuizen, villa Somalo, huize  Rutsbo, villa De Tol, de kosterswoning van de Hervormde Kerk en villa Wassergeest, alle gelegen aan de Heereweg. 2 De tweede uitgave over De Graaff uit de bibliotheek van de VOL is ‘De Gouden Graaf, Een bloembollenbedrijf van 1793-1953’ van Tom Lodewijk.
Lodewijk kreeg de opdracht de tekst van het gedenkboek van het toen nog florerende bollenbedrijf  te schrijven. Uitgangspunt was de eerste catalogus van bloembollen uit 1793, die de gebroeders Cornelis en Jan de Graaff honderdzestig jaar daarvoor de wereld inzonden. De gouden graaf uit de titel slaat op de gouden spade in het wapen van de familie De Graaff. Het boek is gebonden in de donkerblauw linnen met gouden belettering, gedrukt op glanzend papier en staat vol foto’s van goede kwaliteit. Bijzonder zijn de foto’s van grondverwarming voor bloembollen. Door een systeem van leidingen en pijpen werd de grond verwarmd, waardoor op de bloembollenvelden van De Graaff hyacinten en tulpen geprepareerd konden worden voor vroegbroei. In het bollenland verrezen de stookhuizen met schoorstenen. H. de Graaff & Zonen, die inmiddels het predicaat Koninklijke aan Bloembollen Maatschappij mochten toevoegen, gaven hun gedenkboek niet alleen in het Nederlands uit. ‘Der Goldene Spaten’ en ‘The Golden Spade’ waren bedoeld voor de buitenlandse klanten. Aan de 59 pagina’s van de Nederlandse uitgave werden veertig afbeeldingen van bloembollen in kleurendruk toegevoegd, waardoor het boek ook een verkoopcatalogus voor de internationale klantenkring werd. In juli 1977 vielen de gebouwen van bloembollenbedrijf De Graaff onder de slopershamer en verrees op het vrijgekomen terrein ‘Plan de Graaff’. In de verkoopbrochure van makelaardij Romeyn voor de 51 eengezinswoningen en 36 appartementen staan een beknopt bestek en plattegronden van het plan en de woningen. De brochure prijst de rust en het leefgenot in het toch levendige Lisse aan. Dankzij twee winkelcentra en de ruime parkeergelegenheid is er geen noodzaak in de  grote steden te winkelen. En dat vlakbij Keukenhof in een omgeving met bloeiende bollenvelden, bossen en de nabijheid van duinen en strand. Ook nu nog de sterke punten waar elke makelaar op wijst. Bas Romeyn vroeg A. M. Hulkenberg de geschiedenis van bloembollenbedrijf De Graaff te schrijven, dat deze op de van hem bekende wijze deed. Gelardeerd met foto’s van het bedrijf, geeft het artikel het drukwerk een absolute meerwaarde. Niet alleen deze verkoopbrochure heeft een plek gekregen in de bibliotheek van de VOL. Ook recentere zoals van plan Oud Raadwijk, Oranjehof, Madelief en diverse bouwprojecten in Poelpolder-zuid worden beschreven en bewaard, evenals een verkoopbrochure van de Stolpboerderij, vanouds boerderij Langeveld. Peter Vink, beheerder van de bibliotheek van de VOL, attendeerde mij op de drie uitgaven rond het voormalige bloembollenbedrijf De Graaff. Op uw verzoek zijn deze en andere boeken uit het bezit van de VOL op dinsdagmorgen ter inzage in ‘De Vergulde Zwaan”.

Voetnoten
Noot 1: Dex Geerlings, De ontwikkeling van de bollenschuur tussen 1850 en 1965. Thesis. (Delft 2022), passim
Noot 2: Zie LisseTijdReis, de Index van Pex, voor meer gebouwen van Leen Tol sr. in Lisse.
Bloemenfoto’s zijn illustraties uit “ The Golden Spade”.