POELEWAY EN ZWANENDRIFT

De bewoners van Poeleway, Zwanendrift, Phoenix en Bloemhof komen aan de orde.

door Laura Bemelman

Nieuwsblad Jaargang 13 nummer 4, oktober 2014

De Lisser Poelpolder was in 1624 drooggemalen, het nieuwe land werd in elf kavels verdeeld die werden verloot aan de belangstellenden. Op een van de kavels is boerderij Poeleway gebouwd. In 1966 heeft de gemeente deze boerderij gekocht en gesloopt ten behoeve van grootschalige woningbouw in dat gebied. Enkele generaties van de familie Verdegaal hebben op deze boerderij hun bedrijf gehad. Daarvoor was deze van Jacob Huijbertse van der Voort en via zijn dochter kwam de boerderij in de familie Verdegaal.
Ook de historie van Zwanendrift gaat een eind terug in de tijd. Ooit stond deze aan de rand van de Poelpolder met vrij uitzicht over het hele poldergebied en op de Zemelpoldermolen. De oude kastanjebomen staan er nog altijd prachtig bij, de oude vijver voor de boerderij is helaas bij de aanleg van de Laan van Rijckevorsel gedempt. Aan de zwanendrift, ofwel het adellijk recht op het houden van zwanen, dankt deze boerderij zijn naam. Zwanen hadden sierwaarde en het houden ervan duidde op welstand. Willem Verdegaal (geboren in 1837) is de eerste uit zijn familie die intrek neemt op deze boerderij, hij wordt veehouder.
De oude boerderij, in later jaren in bezit van de familie Schrama, is nu verkocht en mag van de Monumentencommissie verbouwd worden. De architect, Diederik van Egmond, heeft zijn plannen in een overtuigende presentatie uiteengezet. De commissie is positief, maar wil ‘de voortgang op detailniveau’ nog wel goed in de gaten houden.

Cornelis Symen Verdeger

De stamvader van de familie Verdegaal is Cornelis Symen Verdeger (Verdega), vermoedelijk circa 1680 geboren in Rijnsburg, daar rond 1715 wonend als bouwman. Dat is het uitgangspunt van de uitgebreide genealogie van Bert Hogervorst over deze familie. Cornelis Symen noemde zichzelf Vertegaal en liet zijn negen kinderen ook met deze achternaam dopen, hoewel de verschillende pastoors ze in wisselende spellingsvarianten in de doopboeken geschreven hebben. Een deel van de nakomelingen heeft daardoor de naam Verdegaal gekregen en gehouden. De zoon van Cornelis Symon is Symon Cornelisz Verdegaal. Deze trouwt en krijgt tien kinderen. Twee ervan spelen een belangrijke rol in dit verhaal, dat zijn Hendrik, geboren in 1737 en zijn jongere broer Jan, geboren in 1744.

Jan Verdegaal en kleindochter Maria Riggel

Jan Verdegaal (1744) trouwt in 1769 in Lisse met Willemijntje Juriaansdr Vreeburg. Hun dochter Maria Verdegaal trouwt met Jacob Maartensz Riggel, bouwman op boerderij Welgelegen aan de Heereweg. Uit dit huwelijk wordt dochter Maria Riggel geboren. Zij trouwt met Carolus Schrama – zie linkeronderhoek van het Lisses Kwartiertje in dit blad – die boerderij de Phoenix aan de Achterweg in Lisse in pacht heeft. Carolus Schrama en Maria Riggel staan samen aan de basis van de vaderlijke kant van de kwartierdrager Wilhelmus Johannes Schrama.

Petrus Verdegaal, geboren in 1809

De oudere broer Hendrik Verdegaal (1737) trouwt met Ermpje, de dochter van Jacob Huijbertse van der Voort van de Poeleway in Lisse, een huismanswoning in de Poelpolder te Lisse met landerijen in de Sasbeeksepolder en de Roversbroekpolder. Hendrik koopt deze boerderij later van de erfgenamen van zijn schoonvader. Hendrik en Ermpje krijgen elf kinderen, een ervan is Willem Verdegaal, geboren in 1778. Uit zijn huwelijk met Maria Bergman wordt Petrus Verdegaal in 1809 geboren. En hij is eveneens een voorouder van dezelfde Wilhelmus Johannes Schrama, uit het Lisses Kwartiertje, maar dan langs moederskant.

Hendriks zoon Willem Verdegaal

Willem Verdegaal (1778) en Marijtje Bergman wonen in Vogelenzang en krijgen zes kinderen. Na het overlijden van zowel Willem als zijn vrouw moet de erfenis worden afgehandeld. Uit de stukken daarover blijkt dat dan alleen Petrus (1809) en Hendrik (1814) nog in leven zijn.

Hendrik (1814 – 1865) erft de ouderlijke woning, de boerderij ’s Gravenweg in Vogelenzang. Hij trouwt maar krijgt geen kinderen. De boerderij is uiteindelijk naar neef Rutgerus (Rutger) Verdegaal (1842) uit Lisse gegaan. Rutger is een zoon van Hendriks broer Petrus.
Petrus (1809-1873) erft boerderij de Poeleway in Lisse en trouwt in 1836 met Geertje Lommerse uit Hillegom. Zij gaan op de boerderij wonen op Grachtweg 145, het adres wordt later gewijzigd in Poel(polder) 145.
Het echtpaar Verdegaal-Lommerse staat bekend als weldoeners van de Agathakerk, de parochie en de armen. Petrus Verdegaal schenkt o.a. een ‘Petrus’ luidklok. Op die klok stond ‘gegeven door W. Verdegaal’ gegraveerd. In 1842 is deze klok geschonken uit de erfenis van zijn vader Willem die in datzelfde jaar overleed. Volgens de heer Hulkenberg wilde Petrus zijn eigen zoon Willem de eer geven de klok – namens zijn opa – te schenken. Tot 1938 heeft de ‘Petrus’ klok dienst gedaan, daarna is de klok verkocht of ingeruild voor een nieuwe klok.
Uit dit huwelijk Verdegaal-Lommerse worden twaalf kinderen geboren. Als de kinderen na het overlijden van Geertje Lommerse in 1885 bij elkaar geroepen worden voor het afhandelen van de nalatenschap, blijken er nog zeven kinderen in leven.

Poeleway na overlijden van Petrus Verdegaal

In een oude akte, na het overlijden van de vader van Petrus Verdegaal, werd boerderij de Poeleway als volgt omschreven: een Huismans of Boerenwoning, met Erf, Werf, Bargen, Schuren, Stalling voor Koebeesten, Karnmolen en verder getimmerte, benevens 26 bunders, 51 roeden en 24 ellen zoo wie Bosch, Hooie en Teellande alles staande en gelegen in de Poelpolder te Lisse en voorts ruim 3 bunders in de Roversbroekpolder te Lisse. Dit bezit was door Notaris Jan Gerard Cramers te Lisse in 1843 gewaardeerd op 5.700 gulden. Na het overlijden van Petrus Verdegaal in 1873 blijft zijn weduwe Geertje op de Poeleway, met zoon Piet (1854) die het bedrijf van zijn vader overneemt. Willem (1837) woont al op Zwanendrift en Rutger gaat naar Vogelenzang, naar de boerderij van zijn oom. Gerrit (1852) trouwt en vertrekt naar Zoeterwoude. In 1885 overlijdt ook moeder Lommerse.

Piet (1854 – 1934)

De jongste zoon Piet heeft na het overlijden van zijn vader boerderij de Poeleway voortgezet tot zijn broer Gerrit (1852) rond 1900 uit Zoeterwoude terugkomt en de boerderij in huur overneemt. Piet blijft ongehuwd en het gaat hem fi nancieel goed. Hij heeft voor zichzelf een huis aan de Heereweg gebouwd en verlaat de Poeleway. Het nieuwe huis staat op een ‘hoogje’, tegenwoordig Heereweg 305, maar heet eigenlijk ‘Berg en Poel’. De gevelsteen zit nog hoog in de rechterzijgevel, en verwijst naar de kunstmatig aangelegde ‘berg’ en de vijver of ‘poel’ erachter. De vrijgezel Piet Verdegaal kon vanuit zijn huis uitkijken op de boerderij de Poeleway en zien of daar wel gewerkt werd. Het huis staat vanuit de Heereweg gezien, links van de oude oprijlaan naar Zwanendrift, tegenwoordig de Marconilaan.

Gerrit (1852-1930)

Rond 1900 is Gerrit als weduwnaar met negen – van de veertien – kinderen weer in Lisse teruggekomen en vestigt zich op de Poeleway als huurder van zijn broer Piet, die naar ‘het hoogje’ gaat. Gerrit blijft op de boerderij tot zijn jongste zoon Jan (1887) het bedrijf overneemt. Vader Gerrit en drie van zijn dochters verhuizen dan naar een huis op de Heereweg vlak bij de huidige Nassaustraat.

Jan blijft ook na het overlijden van zijn oom Piet (in 1934) en de schenking van de Poeleway uit diens nalatenschap aan de Agathaparochie, op de boerderij, nu dus als huurder van de kerk. Als het kerkbestuur in de Tweede Wereldoorlog de boerderij wil verkopen, komt deze in bezit van Jan. Na het overlijden van Jan is zijn zoon Gerrit (1915) de volgende op deze boerderij. Maar in de jaren zestig van de vorige eeuw worden grootschalige plannen voor woningbouw voor de Poelpolder ontwikkeld en moet de boerderij in 1966 aan de gemeente Lisse verkocht worden. Daarna is de Poeleway helaas gesloopt en Gerrit is naar een boerderij in Noord-Holland vertrokken.

Willem (1837-1901) op Zwanendrift

Willem Verdegaal, veehouder, trouwt in 1863 met Dirkje Smeelen uit Rijpwetering. Ze trekken naar Zwanendrift, dan Huis nummer 3 op de Heereweg. Uit dit huwelijk worden tien kinderen geboren. Willem overlijdt in 1901, zijn weduwe Dirkje Smeelen in 1921. Het adres wordt via C130 en H62 uiteindelijk Heereweg 309, want de Laan van Rijckevorsel bestond toen nog niet. De boerderij was te bereiken via de oprijlaan vanuit de Heereweg.
De broers Jan (1868) en Willem (1881) blijven op Zwanendrift met hun zus Geertje (1864). Broer Hein (1875) gaat naar een nieuw huis op de Heereweg, nu nummer 311, aan de rechterkant van de oprijlaan naar Zwanendrift. Hij wordt uiteindelijk bloembollenkweker. In 1933 overlijdt Jan (1868) en blijven Geertje (1864) en Willem (1881) over. Als Willem de boerderij aan neef Schrama overdoet, bouwt hij een nieuw huis aan de Heereweg 319 voor zichzelf en zijn zus Geertje. Willem overlijdt in 1954, zus Geertje al in 1950.

Schrama: Phoenix, Bloemhof en Zwanendrift

Even een heel eind terug in de tijd: Carolus Schrama en Maria Riggel wonen op boerderij de Phoenix aan de Achterweg en in 1829 wordt daar hun zoon Jacobus geboren. Margaretha Meijer woont een klein stukje verderop aan de Achterweg op boerderij Bloemhof. Vader Hendrik Meijer overlijdt in april 1862 en een half jaar later trouwt dochter Margaretha met Jacobus Schrama, die naar Bloemhof gaat. Maar Jacobus sterft heel jong en laat zijn weduwe achter met vier jonge kinderen. Margaretha hertrouwt met Hendrik van Schie, er komen nog vier kinderen in het gezin bij. Maar dan overlijdt Margaretha in 1877 zelf ook. Haar zoon Carolus Schrama is dan pas tien jaar. Op de Phoenix zijn oma Riggel en opa Schrama overleden en alle ooms en tantes zijn er vertrokken. Stiefvader Hendrik van Schie hertrouwt in 1880 met Adriana Langeveld uit Voorhout en alle kinderen Schrama en Van Schie trekken met hun nieuwe gezin naar de Phoenix, waar nog weer enkele kinderen geboren worden.

Carolus Schrama trouwt in april 1899 met Maria Ermina Verdegaal, dochter van Willem Verdegaal en Dirkje Smeelen en ze vertrekken naar Diemen. Carolus wordt daar veehouder op een pachtboerderij. De vijf kinderen van dit echtpaar worden allemaal ook in Diemen geboren.
Zoon Wilhelmus Johannes Schrama is in 1906 in Diemen geboren, maar brengt volgens zijn dochter vooral veel van zijn lagere schooltijd met zijn familie Verdegaal in Lisse door. Hij trouwt in 1937 met Helena Maria Sloothaak en neemt de boerderij Zwanendrift van zijn oom Willem Verdegaal over. De twaalf kinderen Schrama worden allemaal in Lisse op Zwanendrift geboren.
Bronnen o.a: Ach Lieve Tijd 1000 jaar Duin- en Bollenstreek – Deel 11: Water – Wanders Uitgeverij; Wandel/Fietsroute Monumenten Lisse – VOL; Registratie waardevolle panden in Lisse – VOL; Familieboek mevrouw M.Th. Van GravenSchrama; Van Verdeger tot Verdegaal/Van Verdeger tot Vertegaal – Bert Hogervorst; ’t Roemwaard Lisse, Lisse in Oude Ansichten (1) en De Aagtenkerk van Lisse – A.M. Hulkenberg; Wassergeest te Lisse – Rob Pex; ProGen bestand VOL; Bevolkingsregisters Gemeente Lisse; Kwartierstaat V.d. Hulst – Hogenda; Nationaal Archief; WieWasWie.