Reacties op De naam van ‘Lis’ en ’t Vierkant’

ln reactie op het artikel over de naamgeving van Lisse wordt gemeld dat ’t Vierkant mogelijk plein zou kunnen betekenen. Analoog aan firkantet en square, dat beide plein betekent. Bij de Vuursteeglaan werd mogelijk vroeger vuil verbrandt. Zou Viersteeg vier haardsteden kunnen betekenen?

Deen Boogerd

NIEUWSBLAD Jaargang 12 nummer 2, april 2013

In voorgaande Nieuwsbladen zette Nico Groen zijn ideeën uiteen over “De overeenkomst tussen Lisse en het Vierkant: Vuur” .

Dat artikel inspireerde anderen om ook na de denken over de oorsprong van de namen Lisse en Vierkant. Een discussie was • geboren. Hierna volgt een verhaal van Deen Boogerd dat weer een andere kijk op de herkomst van de namen geeft.

Deen Boogerd

ln een bijdrage aan de discussie over het ontstaan van de namen Lis en ’t Vierkant beschrijf ik bij dezen mijn idee hier over. Op de eerste plaats ik ben geen taalkundige, maar de discussie over dit soort onderwerpen vind ik erg interessant. Mij is gebleken dat de naam van ‘Lis’ afkomstig is uit het Deens misschien zelfs uit de tijd dat de Noormannen/Vikingen onze kuststreken onveilig maakten en hier en daar vaste voet aan wal zetten. ‘Lys’ betekent in het Deens o.a. stralende, heldere, klare, schijnende, glimmende en schitterende, allen synoniem aan licht. Nog wat namen die de zelfde betekenis hebben zijn onze welbekende ‘de Blinkerd’ daar was vroeger ook zo’n kaal duin. Ook bij het Vlaamse Koksijde ‘de Hoge Blekker’ en het kustplaatsje ‘Blankenberg’, al die namen zijn terug te voeren naar een blanke top der duinen. Om een plaats een naam te geven werd vaak gekeken naar de aard van dat stukje aarde. Ons stukje was een kale duintop wat stralend lag te schitteren in de zon. Een zeer opvallende landmark die niet veel onder doet voor een vuurbaak. Naar mijn idee komen we zo aan de stralende naam Lys, Lis en later Lisse. Lux en Liusna zijn in betekenis het zelfde. Waren het de Noormannen/Vikingen die hier misschien een plek hadden gesticht om te legeren? Of waren het de Friezen die in de achtste eeuw de kustgebieden bevolkten van af de Zeeuwse kust tot aan halverwege Jutland?

Het Fries en het Deens hebben veel met elkaar gemeen en als volkeren ergens langere tijd vertoeven, blijven er altijd sporen in het taalgebruik achter, zo zou de naam Lys een spoor kunnen zijn uit die tijd. De tekening van de Gele Lis laat de zon zien, dan noem ze toch ook “de stralende”. Lisse heeft nog steeds een uitstraling van wereldfaam en maakt haar stralende naam nog steeds waar!

’t Vierkant

Nog iets eigenaardigs is het raadsel van het niet vierkante vierkant. Volgens mij ligt de oplossing ook in het Deens. Het woord ‘firkantet’ wat naast vierkant ook plein betekent. Ons vierkant is dus simpelweg een dorpsplein een firkantet een square. In Engeland hebben die Denen ook behoorlijk huis gehouden en daar noemen ze bijna elk plein vierkant denk maar aan Trafalgar-square, Leicestersquare en heel vaak zijn die squares helemaal niet vierkant er zitten zelfs ronde bij. Voor een vierboet zou ’t Vierkant veel te ver van de oever zijn. In een atlas uit 1625 zie je van Monster tot en met Egmond een zestal duinen met vuur en zwarte rookpluim, altijd op veilige afstand van het dorp. (vuur en houten huisjes met rieten daken is vragen om narigheid). Bij de monding van onze Greveling bij j Lisserbroek stond ook al een tonne, haspel of kruisbaak. Bij goed weer kon je Lisse al van ver waarnemen vanwege haar hoge ligging, later nog extra door de kerktoren. Nu nog is het verschil in hoogte tussen Turfspoor en ’t Vierkant ongeveer 6 meter. Eeuwen geleden zal dat behoorlijk meer zijn geweest. Het gedeelte van het kaartje van Jan Pietersz Dou 1624 laat zien hoe de gracht in de Lisser Noorder Poel stroomt en niet in het Leidsche Meer. Een behoorlijk eind verder was in die tijd de Greveling die de Noorder Poel verbond met het Lange Rack pas als je de tonnebaek van Gansoort (Lisserbrouck) voorbij was zat je op het oude Leidsche Meer, alles bij elkaar geteld bijna twee kilometer van ’t Vierkant. Toen de naam ‘Lys’ werd bedacht zou het water nog wel eens veel verder weg zijn geweest. De subtitel, “Het Vierkant was een hoge duintop langs het Leidtsche Meer”, komt mij daarom best vreemd over.

Vuursteeg suggesties

Grote vuren maken in de bebouwde kom vonden ze vroeger al niet slim. Zou het niet kunnen dat bij de Vuursteeg een soort vuilverbranding was, op net zo’n veilige afstand als een vierboet bij de kustdorpen.

Zou het misschien een  vervorming van ‘vierstee’ kunnen zijn, vier haardsteden? Dubbelhoven telt al voor twee. Lisse, Lys, Lis is een schitterend duindorp met op de top het ‘firkantet’, zo dachten de Denen. Deze Deen vindt dat wel een goede gedachte!

Reacties

Ook nav de discussie rond “De naam van ‘Lis’ en ’t Vierkant” geeft de heer Nieuwenhuis enkele aanvullingen. Het onderschrift bij het plaatje van Venetië met ondertiteling “berömd , fyrkant…” (apr. 2013) is in het Zweeds en niet in het Deens gesteld. En de Zweedse plaats Ljusne ligt niet in Zuid Zweden, maar ca. 250 km ten noorden van Stockholm, in Norrland aan de kust van de Botnische Golf. In het artikel over de naam van Lis en ’t Vierkant staat onder een foto van een plein in Venetië dat de tekst in het Deens is. Het is echter Zweeds.