Van Lisse naar Hillegom: de verhuizing van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal in 1727.

Bedelaars en armoedzaaiers worden uit de dorpen geweerd. Zo moest Adriaan Corsz. Ruigrok van der Werve verbannen worden naar Hillegom. Hij kwam oorspronkelijk uit Hillegom. De genealogie van de familie Ruigrok van der Werve wordt besproken.

door drs. Maarten van Bourgondiën

NIEUWSBLAD Jaargang 9 nummer 1, januari 2010

Inleiding

Bij het handhaven van de openbare orde werd door de dorpsbesturen in de Duin- en Bollenstreek lange tijd veel aandacht besteed aan het weren van bedelaars en armoedzaaiers. Zij werden gezien als een bron van sociale onrust en dienden zo snel mogelijk uit het dorp verwijderd te worden. Om te voorkomen dat de dorpen hun eigen arme inwoners zomaar naar een naburig dorp stuurden, moesten de dorpsbesturen zich in de achttiende eeuw garant stellen bij verhuizingen. Deze garantstellingen zijn wat Lisse betreft terug te vinden in de resolutieboeken van de schout en burgemeesters, die worden bewaard in het gemeentearchief van Lisse. In dit artikel zal ik als voorbeeld aandacht besteden aan de verhuizing van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal. Dat biedt mij tevens de gelegenheid om wat dieper in te gaan op de familie Ruigrok van der Werve.

De familie Ruigrok van der Werve

De Lissese rooms-katholieke familie Ruigrok van der Werve komt oorspronkelijk uit Wassenaar. De voorouders van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve woonden daar al in de vijftiende eeuw. Zij gebruikten toen nog niet de achternaam Ruigrok. Die zijn zij namelijk pas gaan dragen vanaf 1613. [1] In de loop van de zeventiende eeuw werd daar ook nog ‘van der Werve’ aan vastgeplakt. Zo wordt in 1690 melding gemaakt van “Cornelis Willemse Ruijgrok Werf”, tuinman te Lisse. [2] Cornelis Willemszn. Ruigrok van der Werve was een oom van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve. Hij woonde en werkte bij het Huis Dever als tuinman/boomgaardenier. [3]
Het is nog onduidelijk op welke grond de familienaam Ruigrok van der Werve werd aangenomen. Er zijn namelijk geen aanwijzingen dat deze van oorsprong Wassenaarse familie in mannelijke lijn afstamt van het adellijke geslacht Ruigrok van der Werve, dat in de vijftiende eeuw veel aanzien genoot. Het is mogelijk dat de naam langs vrouwelijke weg in de familie terecht is gekomen – dat was in de vijftiende en zestiende eeuw niet ongebruikelijk -, maar ook het onderzoek in die richting heeft tot nu toe geen adellijke herkomst aan het licht gebracht (in ieder geval geen concrete afstammingslijn).

Van tuinman tot veehouder

Adriaan werd op 5 februari 1700 in Lisse gedoopt als zoon van Cors (of Corstiaan) Willemszn. Ruigrok van der Werve en Adriana Pietersdr. van ’s-Gravendijk. Waarschijnlijk is hij vernoemd naar zijn in 1698 overleden oom Adriaan Willemszn. Ruigrok van der Werve, tuinman op het landgoed Wassergeest. De vader van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve werd geboren in Wassenaar en duikt tijdens het laatste kwart van de zeventiende eeuw voor het eerst in de Lissese archiefstukken op. Volgens het uit 1680 daterende kohier van het familiegeld (een belasting die door de Staten van Holland was opgelegd) was de toen nog ongehuwde Cors Willemszn. Ruigrok van der Werve werkzaam als tuinman:
Cors Willem Ruygrock, met noch een jongman, tuynlieden, met twee dienstboden in de kost [4]
Het is op dit moment niet bekend waar Cors Willemszn. Ruigrok van der Werve als tuinman heeft gewerkt. Wel staat vast dat hij later van beroep is veranderd. In het kohier van het familiegeld uit 1690 wordt Cors Willemszn. Ruigrok van der Werve namelijk “koehouder” genoemd, oftewel veehouder. [5] Hij wist een aardig bedrijf op te bouwen, want in 1705 blijkt “Kors Willemse Ruijgrok vander Werf” gebruiker te zijn van in totaal 21 morgen en 501 roeden land in Lisse. [6] Het merendeel van de percelen lag in de Roversbroekpolder.

Verhuizing naar Hillegom

Over de jeugd van Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve is weinig bekend. We weten op dit moment alleen dat hij al op vijfjarige leeftijd zijn vader verloor. Eenmaal volwassen trad Adriaan op 18 november 1725 in Lisse in het huwelijk met de uit Overveen afkomstige Aaltje Lambertsdr. Admiraal. Mogelijk woonde hij eerst nog enige tijd bij zijn moeder op de boerderij. In de jaren 1725-1727 wordt Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve namelijk niet vermeld in het kohier van de ordinaris verponding of andere Lissese belastingkohieren. [7] Blijkbaar had hij toen nog geen zelfstandig huishouden. In 1727 besluiten Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal te verhuizen naar Hillegom. Zoals ik in de inleiding al aangaf, diende het dorpsbestuur van Lisse zich in dat soort gevallen garant te stellen. Verder onderzoek zal uit moeten wijzen of dit bij iedere verhuizing noodzakelijk was, of dat het alleen een rol speelde bij personen waarvan men dacht dat ze een grotere kans hadden om tot armoede te vervallen. In ieder geval legden Cornelis Janszn. van der Jagt, Klaas van der Does, Quirijn Corneliszn. Geel en Harmen Tijdeman, burgemeesters van Lisse, samen met de schout Jacob van Dorp op 17 april 1727 de volgende verklaring af (de leeftijden zijn om de één of andere reden niet ingevuld):
Schout ende burgemeesteren van Lisse beloven tot versekertheyd van die van Hillegom, dat ingevalle Adriaan Korse Ruijgrok van der Werf, oud omtrent … jaren ende desselfs huysvrouwe Aaltje Lammerts Ammeraal, oud omtrent … jaren, van Lisse metter woon vertrokken na [naar] Hillegom, dat God verhoede binnen den tijd van ses jaren tot armoede kwamen te vervallen ende adsistentie van nooden hadden, wij die van Hillegom voorz. van alle lasten dienaangaande sullen ontheffen, onder verband als na regten. Actum Lisse 17 April 1727 [8]
Dit was een belofte die de Lissese dorpsbestuurders makkelijk konden maken, aangezien zij de kosten in dit geval niet zelf op hoefden te brengen. Kort voor het opstellen van de zogenoemde “Acte van bevrijdinge ende ontheffinge” (ook wel ‘akte van indemniteit’ genoemd) waren de roomskatholieke kerk- of armmeesters Klaas Pieterszn. van Beieren en Gerrit Hendrikszn. Hoogkamer namelijk bij de schout en burgemeesters van Lisse langs geweest:
Compareerden ter vergaderinge van schout ende burgemeesteren van Lisse, Claas Pieterse van Beijeren ende Gerrit Hendrikse Hoogkamer, kerk ofte armmeesteren van de Roomsgesinde in Lisse, ende beloofde inde voorz. qualiteyt die van Lisse te sullen ontheffen ende bevrijden van alle lasten van onderhoud die hen soude mogen toekomen van Adriaan Korse Ruijgrok van der Werf ende Aaltje Lammerts Ammeraal, geegtelieden, van Lisse metter woon vertrokken na Hillegom, versoekende aan schout ende burgemeesteren dat sij Acte van bevrijdinge ende ontheffi nge wegens de voorn. personen tot genoegen van die van Hillegom voorz. gelieven te passeren. Actum 17 April 1727.
Hoewel de schout en burgemeesters van Lisse zich offi cieel garant stelden tegenover de Hillegomse dorpsbestuurders, werd de eventuele armenzorg voor Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal uiteindelijk geregeld en bekostigd door de rooms-katholieke armmeesters van Lisse. Er was dus als het ware sprake van een getrapte garantstelling. Meer conclusies zijn er uit dit ene voorbeeld helaas nog niet te trekken, maar het geeft wel enig inzicht in de rol die dorpsbesturen en armmeesters speelden bij verhuizingen in de achttiende eeuw. Daarnaast is het voor genealogen handig om te weten dat er in de resolutieboeken van de schout en burgemeesters van Lisse mogelijk nog informatie te vinden is over verhuizingen van hun Lissese voorouders.

Naschrift

Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal zijn kort voor 17 april 1727 naar Hillegom verhuisd. Aaltje was toen hoogzwanger. Zij beviel niet lang na de verhuizing van een zoon (Cors), die op 15 mei 1727 in Vogelenzang werd gedoopt. Volgens de doopinschrijving woonden Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve en Aaltje Lambertsdr. Admiraal toen in Hillegom, in het deel dat ook wel het “Oostende” (of Oosteinde) werd genoemd. [9] Hier werden voor zover bekend negen kinderen geboren. Aaltje Lambertsdr. Admiraal overleed op 27 november 1736, twee weken na de geboorte van het laatste kind. Blijkbaar waren er tijdens de bevalling complicaties opgetreden. Opvallend is dat niet, want in deze tijd overleden er nog veel vrouwen in het kraambed. Gebrekkige medische begeleiding en slechte hygiënische omstandigheden waren daar debet aan. Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve hertrouwde daarna op 24 februari 1737 in Hillegom met de uit Warmond afkomstige Pieternel Anthonisdr. van Dam. Uit dit tweede huwelijk zijn tien kinderen bekend, die allemaal in het Oostende in Hillegom zijn geboren. Adriaan Corszn. Ruigrok van der Werve lijkt daarmee een groot gezin te hebben gehad, maar zijn kinderen zijn lang niet allemaal volwassen geworden. Voor zover bekend overleden negen van de in totaal negentien kinderen al vóór hun vijfde levensjaar (waarvan het merendeel binnen twee jaar na de geboorte). Dat gebeurde in de achttiende eeuw in veel gezinnen. De slechte hygiënische omstandigheden zorgden in die tijd namelijk voor een hoge zuigelingensterfte.

Noten

[1] J.F. Jacobs, “Boerenfamilies Ruychrock in de omgeving van Den Haag in de zeventiende eeuw” (voordracht gehouden tijdens de Ruychrock-dag op 15 januari 1983). De tekst van deze voordracht kan onder andere worden geraadpleegd op de volgende website: http://www.jacobs-schumacher.eu/opuscula_genealogica.htm

[2] Gemeentearchief Lisse (hierna GAL), inv. nr. 230 (1690), fol. 14v en 17v. Adriaan Willemszn. heeft in dit jaar ook al Van der Werve aan zijn naam toegevoegd, maar Cors Willemszn. gebruikt in 1690 alleen de naam Ruigrok.

[3] Rob Pex, Wassergeest te Lisse (Lisse 2004) 39, en A.M. Hulkenberg, Het Huis Dever te Lisse (Zaltbommel 1966) 286.

[4] GAL, inv. nr. 229 (1680), fol. 16.

[5] GAL, inv. nr. 230 (1690), fol. 19v.

[6] GAL, inv. nr. 77, fol. 11-11v.

[7] In het kohier van de ordinaris verponding uit 1725 en het kohier van het bede- en helmgeld uit 1727 wordt bijvoorbeeld alleen zijn neef Cornelis Corneliszn Ruigrok van der Werve vermeld, die als tuinman werkzaam was op de buitenplaats Wassergeest, zie: GAL, inv. nr. 52 en inv. nr. 84.

[8] GAL, inv. nr. 2, fol. 261.

[9] Met dank aan Tonny Nieuwenhuizen-Fransen van de Stichting Vrienden van Oud Hillegom voor de aangeleverde genealogische gegevens