VAN VER GEKOMEN: BLOEMEN EN DE LIEFDESMARKT

Door Liesbeth Brouwer

Nieuwsblad Jaargang 18 nummer 3, oktober 2019

Jose Alvares werd in 1963 in west Spanje in de regio Extremadura geboren. Hij wordt verliefd op Carolien Kortekaas en komt in 1989 naar Nederland. Sinds die tijd staat hij op de markt in Lisse om maandag bloemen te verkopen.

In de Bollenstreek wonen heel wat personen met een niet-Nederlandse identiteit. Onveiligheid of het gebrek aan werkgelegenheid in het eigen land zijn vaak redenen om te vertrekken. Maar de liefde kan ook een reden zijn. De liefdesmarkt was in dit verhaal in het Spaanse Mallorca.

Baby José wordt geboren in 1963 en heet voluit José Luis Moreno Alvarez. In Spanje krijgen kinderen een dubbele achternaam, het eerste deel van hun vaders achternaam (Moreno), gevolgd door het eerste deel van moeders achternaam, Alvarez dus. Zijn voorouders van beide kanten komen uit Villanueva de la Serena. Dat is een stad met een rijke historie gelegen in de prvincie Badajoz in de regio Extremadura in West Spanje. Villanueva werd al gesticht in de 13e eeuw. La Serena is een steppenachtige hoogvlakte. Tegenwoordig zeer geliefd bij vogelaars. Hier lopen schapen en geiten, maar groeien ook veel wilde perenbomen. De rivier Guadiana, een belangrijke rivier in Spanje, loopt langs Villanueva. Daar is ook druiventeelt. ‘s Zomers kan het er heel heet worden. Ons record van 40°C wordt daar regelmatig gehaald. José’s vader is van beroep kraanmachinist, maar wel een met een agrarische nborst. Het gezin krijgt twee kinderen.

Het gebied in de 20e eeuw
Spanje kent in de 20e eeuw een turbulente geschiedenis. Het is een land met grote tegenstellingen. De situatie in het begin van de 30-er jaren is dat vijftigduizend landeigenaren meer dan dertig procent van de Spaanse bodem in handen hebben terwijl twee miljoen landarbeiders niet over eigen grond beschikken. Deze eigendomsverhoudingen vragen om drastische wijzigingen, maar dat stuit op stevig verzet van de oppositie. Toch worden in een periode van twee jaar bijna honderdduizend hectare verdeeld over negenduizend arbeidersgezinnen. De tegenstellingen (behoudend versus communistisch, vermogend/armoedig, agrarisch/industrieel) worden echter steeds groter. De situatie is chaotisch. Er volgt het drama van de Spaanse burgeroorlog (1936-1939), wat leidt naar een overwinning voor generaal Francisco Franco. Daarmee begint feitelijk het dictatoriale bewind onder Franco die zich “Caudillo d’España por la Gracia de Dios” (Leider van Spanje bij de Gratie Gods) laat noemen. Onder Franco vindt een grootschalige modernisering en reconstructie van het platteland plaats. Zijn planners ontwikkelen een strategie van binnenlandse kolonisatie. Deze ontwikkeling, ook wel Franco’s hydrosociale droom genoemd, omvat de constructie van grootschalige waterwerken om het land te irrigeren maar houdt ook de bouw in van driehonderd moderne plattelandsdorpen, de pueblos (1940-1971). Er moet aan zoveel mogelijk landarbeiders grond worden uitgegeven, zonder dat dit ten koste gaat van het grootgrondbezit. Tussen 1951 en 1960 wordt 200.000 ha land door boeren geschikt gemaakt voor de landbouw door het toepassen van irrigatiemethodes. De dorpen worden vanuit het niets uit de grond gestampt en gebouwd volgens eeuwenoude Spaanse tradities, d.w.z. een centraal plein, een kerk, het stadhuis met woningen en winkels eromheen. De binnenlandse kolonisatie is dan wel geïnspireerd door bijvoorbeeld de zionistische kolonisatie in Palestina, maar Spanjaarden houden ervan elkaar te ontmoeten op pleinen en dus zou een opzet als van de kibboets op het Iberisch schiereiland geen kans van slagen hebben. De architecten die de dorpen ontwerpen en bouwen zijn bijna allemaal in dienst van het dictatoriale regime. Zij slagen er in om prettige en functionele publieke ruimtes te ontwerpen. Hoe de pueblos vandaag de dag worden gewaardeerd, varieert enorm. Men is terughoudend omdat het uit de periode Franco dateert en dus in zekere zin besmet erfgoed is. Zelfs de namen van dorpen staan ter discussie. Guadiana del Caudillo werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw gesticht door het regime van de ‘Caudillo (leider)’ om landbouwactiviteiten te ontwikkelen in de arme landelijke regio. Het Spaanse dorp gaat nu waarschijnlijk van naam veranderen. In dezelfde periode zijn ook andere dorpen gesticht, waarvan er enkele vandaag de dag nog verwijzen naar Franco. Dus zijn er nogal wat dorpen waarvan de naam ter discussie staat: Águeda del Caudillo en Ci, Alberche del Caudillo, Llanos del Caudillo , Villafranco del Guadiana, Villafranco del Guadalhorce en zo zijn er nog een paar. In mei 2019 was er bij de TU Delft een promovendus, Jean-François Lejeune, die deze dorpen heeft bestudeerd. Hij pleit voor een herwaardering van deze dorpen.

Valdivia
Ook bij Villanueva de la Serena, waar de voorouders van José woonden, werd er voor gekozen om een nieuwe plaats, Valdivia, te bouwen op ongeveer 15 km van de oude stad. De verordening daarvoor dateert van 4 juni 1952. In het project was de bouw van een kerk, een stadhuis, een school, een huis voor leraren, een bakkerij en een klein medisch centrum gepland, naast het bouwen van de stad op een manier, dat vier blokken gevormd werden. Het was de bedoeling om ongeveer 360 huizen te bouwen voor kolonisten. In 1953 werden de eerste 34 huizen opgeleverd. De stad Valdivia werd officieel in 1956 door president Franco ingehuldigd. De eerste kolonisten woonden vóór die datum al in het gebied waar de stad zou worden gebouwd. Ze woonden in barakken en hutten, wachtend op het moment dat ze een definitief huis toegewezen zouden krijgen. De eerste opzet voor deze kolonisatie dateerde al uit de tijd van de tweede republiek, uit de jaren dertig. In 1958 werd besloten om nog 11 huizen te bouwen voor nieuwe kolonisten. In het Zuid-Amerikaanse Chili is een prachtige stad met de naam Valdivia, vernoemd naar conquistador Pedro de Valdivia (1500-1553) die in Villanueva geboren zou zijn. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in de verovering van Chili. De door deze Pedro de Valdivia in 1552 gestichte Chileense stad Valdivia wordt wel de mooiste stad van Chili genoemd. Ook vele andere conquistadores werden geboren in de regio Extremadura waar Pedro de Valdivia vandaan kwam. Het Spaanse Valdivia zal haar naam wel mogen behouden, hoewel het gedrag van deze conquistadores dikwijls een schandvlek op het christelijk blazoen was. Maar in het historisch perspectief is dat vergeten geraakt.

José groeit op.
José’s ouders en grootouders horen bij de kolonisten van Valdivia. Ze krijgen “een brok land, een huis, een paard en een kar”. Als klein jongetje komt José in Valdivia te wonen. Naar school gaat hij in Villanueva de la Serena. In de praktijk komt het er op neer dat ze van maandag tot vrijdag in Villanueva verblijven en in het weekend in Valdivia wonen. Op het stukje land stonden oude perenbomen, maar die werden al gauw gerooid en er kwamen gewassen voor in de plaats die weinig aandacht vroegen. Tenslotte is vader van beroep kraanmachinist en is de teelt een bijzaak. Dus verbouwen ze maïs en zonnebloemen. Toen de schoolcarrière achter de rug was koos José voor de horeca. Hij schopt het tot beheerder van een discobar in de regio.

De Bollenstreek
In Voorhout woont het gezin Van Schooten-Kortekaas. Daar was in 1967 dochter Carolien geboren. Opa Kortekaas was kweker en stond op zaterdag met een kraam op de markt van Leiden. Op maandag werd de tocht naar de markt in Lisse gemaakt. De Lisser markt was, sinds de haven gedempt was (1961), op de Grachtweg. Een mooie locatie voor een markt in een tijd dat veel vrouwen nog hun handen vol hadden aan alleen het huishouden en blij waren dat op de markt een gulden nog een daalder waard was. Want een vetpot was het in de Bollenstreek zeker nog niet. Opa Kortekaas kreeg een prima plekje op de markt, vlak bij de Schoolstraat. Vader Jaap van Schooten wordt al begin jaren zeventig de compagnon van schoonvader Kortekaas. Bloemen worden ingekocht op de veiling van Rijnsburg. Zelf telen ze ook, bloembollen natuurlijk, maar ook andere bloemen als chrysanten. Ze huren de grond daarvoor op diverse plaatsen, waaronder in Lisse. Dat bleef zo tot opa Kortekaas overleed. De kraam in Leiden is niet overdraagbaar aan de schoonzoon dus alleen de markt in Lisse blijft over. Met veel vaste klanten; de bloemenkraam van Jaap is geliefd. Er is bovendien nog de verkoop uit de kas aan de Jacoba van Beierenweg. Carolien van Schooten groeit dus op met een vader en opa die altijd druk in de weer zijn met kweken en in- en verkopen van bloemen, echte buitenmensen. Ze zal er toen niet aan gedacht hebben dat ze zelf ook actief de bloemen in zal gaan. Ze gaat in Voorhout naar school en krijgt later een baantje bij de supermarkt. Als enig kind zal ze het wel lastig gevonden hebben om Voorhout voor een lange tijd te verlaten, maar toch wil ze graag een poosje naar het buitenland.

Mallorca
Mallorca is het grootste eiland van de Balearen, een eilandengroep in de Middellandse Zee die bij Spanje hoort. Het toerisme is van groot belang op Mallorca. Het aantal bezoekers neemt enorm toe en een baan in de horeca is een mooie kans. José heeft zijn discobar twee jaar, maar ziet meer kansen voor een goede toekomst op Mallorca. Daar kan hij manager bij een discobar worden. Carolien heeft ook stappen gezet om haar horizon te verbreden. Via een bureau krijgt ze werk op Mallorca. Het adres is om de hoek van de discobar. Dus een goedlachse blonde schone uit de Bollenstreek loopt regelmatig langs de bar waar een mooie donkere Spaanse manager al gauw naar haar uit gaat kijken. Het duurt niet lang of het is dik aan tussen die twee. Met Engels en Spaans kunnen ze zich redden, maar hoeveel woorden heb je nu nodig wanneer je verliefd bent. Het is 1989, december en januari zijn voor het toerisme een rustige tijd. Een mooie periode om eens naar Nederland op vakantie te gaan.

Werk in Nederland

Jose Moreno Alvarez

Er wordt al gauw over gesproken om voor José werk te zoeken in Nederland. In Spanje zijn de kansen op de arbeidsmarkt niet zo groot. Bovendien zou Carolien nooit permanent naar het zuiden willen. Als enig kind zou ze zo’n grote stap niet kunnen en willen nemen. Bovendien is opa Kortekaas overleden toen zij op Mallorca was, dus de familie heeft het al zwaar. José moet dus op zoek naar werk in Nederland. Hij mag hier werken want Spanje is sinds 1986 lid van de E.E.G. Er is een regeling waarbij Spanje voor drie maanden een uitkering betaalt, daarna stopt dat, maar werk zoeken in die periode moet lukken. Bij de supermarkt waar Carolien werkte kan José twee avonden in de week aan het werk. Hij meldt zich bovendien bij het arbeidsbureau in Leiden en kan daar twee dagen per week terecht bij de plantsoenendienst. Agrarisch werk is hem niet vreemd dus dat loopt goed. Bovendien kan hij één dag per week naar de agrarische school in Oegstgeest. Daar haalt hij na twee jaar zijn diploma voor hovenier. De plantsoenendienst in Leiden heeft geen mogelijkheid om hem in vaste dienst te nemen. Maar Lisser Van Leeuwen wijst hem daar op een vacature voor hovenier bij de gemeente Lisse. Daar wordt hij door Henk van der Kaaden aangenomen. Hij heeft 15 jaar gewerkt bij de Lisser plantsoenendienst. Door Van der Kaaden wordt hij erg gestimuleerd om door te gaan met een opleiding en vooral ook om de taal goed te leren. De taal blijft heel lastig voor José. Hij gaat weer verder met twee jaar hoveniersopleiding in Den Haag op Madestein. José voelt zich thuis bij de plantsoenendienst. Wanneer zijn vader keelkanker krijgt blijkt ook het begrip van de collega’s voor de Spaanse werknemer. In Spanje is het gebruikelijk dat de kinderen een deel van de zorg op zich nemen, dus José moet naar huis. Dat wordt binnen de dienst heel goed opgevangen.

Bij Jaap in de zaak

Later volgden José en Carolien hen op, zij staan nu ook al jaren op maandag op het Meer en Houtplein.

Schoonvader Jaap kan ook wel wat hulp gebruiken. Eerst is dat helpen in het weekend. Dan wordt besloten om één dag minder bij de gemeente te gaan werken. Op maandag mee naar de markt in Lisse en op vrijdag wordt een atv-dag opgenomen om in de kas van Jaap of op het land te werken. Zo krijg je de fijne kneepjes onder de knie. Zo langzamerhand wordt duidelijk dat het werken met bloemen José wel ligt. Het werken bij de plantsoenendienst wordt verder afgebouwd en uiteindelijk beëindigd. Het bedrijf van Jaap wordt voortgezet als Jaap & José. Carolien is ook al langere tijd actief in de zaak van Jaap. Een volgende stap is dat Jaap zich terugtrekt uit de zaak en deze door Carolien en José helemaal wordt overgenomen. Op de nieuwe standplaats van de markt op het Meer en Houtplein maken zij voortaan de boeketten en staan ze in de kraam.

Huwelijk
Carolien en José zijn dan al weer een tijd getrouwd. In 1995 wordt ’s morgens op het gemeentehuis van Voorhout getrouwd en ’s middags is de inzegening in de Bartholomeuskerk. De Spaanse familie is er natuurlijk bij. Het is een beetje een Spaanse bruiloft. Geen receptie, zoals toen in Nederland nog gebruikelijk, maar wel een diner met 50 gasten. Eerst wonen ze nog in bij de (schoon)ouders, maar al gauw volgt een eigen huis. Waar José in Nederland het meest aan moest wennen was het eten. In die tijd werd nog traditioneel gekookt. Aardappels, vlees en groente apart op je bord terwijl in Spanje meer gemengde gerechten gegeten worden. En dan de kou, ’s ochtends om half zeven de hond uitlaten terwijl je gewend bent dat in het warme Spanje honden gewoon vrij buiten loslopen. Wat ook gemist wordt is het elkaar treffen op het dorpsplein. Hier leef je binnen.

Bloemenverkoop
De bloemenverkoop en het werken met bloemen is natuurlijk wel weer José weer op cursus, ditmaal een avondopleiding in Aalsmeer. Daar worden de fijne kneepjes van het vak geleerd, van stijlen van bloemschikken en diverse steektechnieken tot het maken van gelegenheidsbloemwerken als trouwen rouwbloemwerk. José doet dat laatste in de kas aan de Oude Herenweg 1 in Voorhout. Op die locatie zitten ze nu al weer 12 jaar en wanneer u nog nooit in de kas geweest bent is het zeker de moeite waard op eens aan te gaan. Ongeveer drie jaar geleden kwam er nog een verkooppunt bij. In de hal van Eikenhorst verkopen Carolien en haar moeder op donderdagochtend bloemen en plantjes. Makkelijk voor de bewoners waarvan er velen al gewend waren om bij Jaap op de markt te kopen. José zorgt voor de inkoop en gaat meestal vijf dagen per week naar de veiling in Rijnsburg. Om half vijf opstaan want de veiling begint om zes uur. Vader Jaap is, ondanks zijn broze gezondheid, nog geregeld te zien aan de Oude Herenweg. En José, die is gelukkig met de blom uit de Bollenstreek die hij plukte in Mallorca. Thuis is hij omringd door nog 2 blommen, er werden 2 dochters geboren. Die hebben volgens de Nederlandse gewoonte de dubbele achternaam Moreno Alvarez van vader José. Voor ons logisch maar voor Spanjaarden lijken ze daarmee broer en zussen te zijn. In Spanje komt José nog regelmatig. Hij vliegt dan naar Madrid, huurt een auto en enkele uren later is hij bij de familie. Zijn moeder woont sinds kort in Merida, maar daarvoor woonde ze nog in het familiehuis in Valdivia. Spanje blijft natuurlijk trekken, maar José is toch met hart en ziel verbonden met de kas in Voorhout, met de bloemenkraam op de markt in Lisse en bovenal met zijn eigen blommen.