De grens tussen Lisse en Sassenheim

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                           

9 september 2025

 Door Nico Groen

De ambachtsgrenzen werden vroeger bepaald door herkenbare elementen in het landschap. De grens tussen Lisse en Sassenheim is praktisch een rechte lijn. Wat was de herkenbaarheid in het landschap die deze grens bepaalde? In het boek “Lisser Poelpolder 1624 -2024” wordt kort aangegeven dat dit waarschijnlijk een dijk is geweest.

 Daarin staat dat er een sterk vermoeden bestaat dat dit een ‘Wendeldijk’ of ‘Keerdijk’ is geweest, waar later de grens op is getrokken. Deze dijk, die al in een oorkonde uit 1226 wordt genoemd, vormde de noordelijke afsluiting van de Rijnlandse gemeenschap. Deze wendeldijk werd aangelegd om de bewoning en de ontginningen langs de Rijn te beschermen tegen drangwater vanuit het noorden.

In de ‘Jubileumuitgave De Aschpotter 1990-2010’ van de Stichting Oud Sassenheim staat een uitgebreid artikel van Aad van der Geest met de titel ‘De voet van de oude benoorden Rijnse Wendeldijk teruggevonden?’ Zoals de titel doet vermoeden is de voet van de oude Wendeldijk thans niet meer traceerbaar. Hij maakt heel aannemelijk dat deze Wendeldijk, die de ambachten langs de Oude Rijn moesten beschermen tegen het oprukkende water vanuit het noorden en het oosten, de latere grens tussen Lisse en Sassenheim werd. Het hele toenmalige moerasgebied van de huidige Haarlemmermeerpolder zorgde voor veel wateroverlast vanwege drangwater voor het reeds ontgonnen deel van Rijnland. Dat was dus vóór 1250, toen de Spaarnedam als waterkering in het Spaarne werd aangelegd. ‘Onze’ Wendeldijk werd nog in 1310 genoemd om daarna uit de geschiedenis te verdwijnen. De grens bleef echter bestaan. Ook toen de latere Cleypoel van veenmoeras in water veranderde.

Waarom een Wendel- of keerdijk?

Op het vruchtbare veen langs de Rijn was het goed mogelijk om graan te verbouwen, maar het diende hiertoe wel ontwaterd te worden omdat graan pas goed groeit als de grond niet al te vochtig is. In het begin groef men simpele afwateringssloot­jes, die voor dit doel afdoende bleken. Als gevolg van ontwatering klonk het veen echter in en werd na verloop van tijd de waterhuishouding steeds problematischer. Wat in de tweede helft van de 10^de eeuw een aanvang had ge­nomen, bleek een goede 100 jaar later niet meer zo een­voudig uitvoerbaar. Toen rond 1163 de Rijn­mond bij Katwijk verzandde, had men pas echt een probleem met de afvoer van het overtollige water. Om de dorpskernen langs de Oude Rijn te beschermen, zou de Wendeldijk aangelegd zijn vanaf de huidige Elbaweg via boerderij Pennings in de Hellegatspolder verder naar het oosten om de dorpskernen langs de Oude Rijn te beschermen.

Uiterlijk rond 1281, maar waarschijnlijk eerder moet er een kunstmatige grens ge­trokken zijn tussen Sassenheim en Lisse. Als volgens de overlevering de Wendeldijk zijn aanvang had in Sassenheim, dan is volgens Aad van der Geest de Wendeldijk de enige kandidaat om het traject van de grens tussen Lisse en Sassenheim te rechtvaardigen.

 

Kaart: Visie Jan Kuipers over de Wendeldijk in het voormalige ambacht Alkemade