Lisse 825 jaar en de verzanding van de Oude Rijn

Sporen van vroeger                                                            

20 juni 2023

door Nico Groen

 Lisse bestaat dit jaar op papier 825 jaar. Dit wordt groots gevierd in Lisse. De agenda vindt u op de website van de gemeente Lisse. De waterafvoer van Lisse ging vanouds naar het zuiden naar de Oude Rijn. Na het verzanden van de Oude Rijn in de 12^e eeuw kwam de akkerbouw in de strandvlakten van de Bollenstreek in de problemen. Het water moest op een andere manier worden afgevoerd.

In 1122 werd de Oude Rijn op initiatief van bisschop Godebald van Utrecht afgedamd bij Wijk bij Duurstede. Het water loopt sinds die tijd hoofdzakelijk via de Lek naar Rotterdam en niet meer naar Katwijk. Het gevolg was dat de eens zo bruisende rivier niet meer werd dan een kalme stroom water, aangevuld met regenwater dat in het Groene Hart en de Bollenstreek viel. Omdat er te weinig stroming was, slipte de monding van de Oude Rijn langzamerhand dicht. Mede doordat er toen veel zand werd aangevoerd vanuit zee, waardoor toen de huidige, hoge duinen ontstonden.

In 1255 richtte graaf Willem II van Holland het eerste officiële waterschap op: het Hoogheemraadschap van Rijnland (HHR). Maar vóór die tijd bestond er al een vorm van samenwerking. De problemen met te hoog water in het Groene Hart en op de strandvlakten van de Bollenstreek werden te groot om individueel op de lossen. Het HHR zorgde er voor dat het overtollige water via het Spaarne naar het IJ kon worden afgevoerd.

Het water kon geen kant op

Het water van de strandvlakten in Lisse kon geen kant meer op. Alleen het water op de oostkant van de strandwal waarop Lisse lag, kon via een aantal riviertjes afwateren naar het oosten. Daarom werden in de loop der tijd diverse oost-west sloten gerealiseerd om het water van de strandvlakten, zoals de Lage Venen naar het oosten te transporteren.

Als eerste oost-west verbinding werd de Dinsdagse Wetering in 1327 gegraven vanaf de grens met Noordwijk, via het gebied waar nu de Sikkensfabriek in Sassenheim is, naar de poelen. Later werd deze wetering een deel van de Trekvaart.

Graaf Albert van Beieren, de toenmalige graaf van Holland, gaf in 1403 toestemming voor het doorgraven van de duinen tussen Hillegom en Lisse richting het oude Haarlemmermeer. Dit was ‘Den Delft’. Deze liep mogelijk in de buurt van de huidige Delfweg, Stationsweg en Kanaalstraat om via de Lisserbroek af te wateren in de Lisserpoel. Hoe ‘Den Delft’ in werkelijkheid heeft gelopen is niet bekend. ‘Delf’ betekende vroeger ‘gegraven sloot’.

In 1477 is de huidige Beek bij de H.H. Engelbewaarderskerk gegraven om het water van de huidige Beekpolder af te kunnen voeren.

Kort na 1588 werd het Mallegat bij de Engel gegraven als centrale afwatering van de Lage Venen. Mogelijk omdat ‘Den Delft’ ter hoogte van het Keukenduin was dicht gestoven.