Berichten

Sporen van Six in Lisse

Lisse 825 jaar, maar Daerrode bestond al eerder

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                           

14 maart 2023

 door Nico Groen

Lisse bestaat dit jaar op papier 825 jaar. Dit wordt groots gevierd in Lisse, maar waarschijnlijk waren hier al vóór die tijd ontginningen om veen te winnen en grond geschikt te maken voor teelt van gewassen. Zo staat er in het register van graaf Floris V (1254-1296) dat een stuk grond in Lisse in leen wordt gegeven aan Dirk van Daerrode aan de westkant van de Achterweg-Zuid nabij Ter Specke.

Achterweg-Zuid lag op het oostelijkste deelt van een smalle strandwal of duinstrook. De westelijke grens van deze strandwal liep vanaf de achterkant van Ter Specke via de achterkant van het crematorium en verder naar de Essenlaan. Ten westen hiervan lag een strandvlakte met veen. De westkant van deze strandvlakte lag bij boerderij de Phoenix. Westelijk daarvan lag het Keukenduin. Dit hele gebied vanaf de Achterweg-Zuid was in de 12e eeuw en eerder eigendom van de graven van Holland. Deze graven gaven het in leen (een soort langdurige pacht) aan de bewoners van leenhof Teylingen. De Teylingers waren de houtvesters van het hele gebied. Zij gaven op hun beurt de strook vanaf Achterweg-Zuid tot boerderij de Phoenix weer in leen, meestal aan familieleden. Het gebied heette Daerrode. ‘rode’ betekent zoiets als ‘ontgonnen grond’ en ‘daer’ of ‘dare ‘ duidt op een veen en moerasgebied. De eerste vermelding van Daerrode was pas in 1281, maar waarschijnlijk was hier al veel eerder sprake van ontginning via de Teylingers.

Verwant met Van Teylingen

Door het overlijden van Willem van Teylingen zonder zoon in 1283 verviel de leen weer aan de graven van Holland. Omdat van de graven veel op papier bewaard is gebleven, is er vanaf ± 1280 veel bekend over de geschiedenis, maar daarvóór waren er onder de Teylingers ook al veel percelen in leen uitgegeven.

In 1281 had Wouter Foijken een terrein, waarop zijn huis stond ter plaatse van de huidige villa Grotenhof. Hij was mogelijk een zoon van Floris van Teylingen. Net ten zuiden daarvan kreeg in 1281 Dirk van Daerrode van de graaf een perceel van het Keukenduin tot de Achterweg in leen. Daarvóór was hij ongetwijfeld ook al gebruiker onder de Teylingers. Hij noemde zich naar het gebiedje. Ten zuiden daarvan was een terrein met huis in 1418 in bezit van Herman IIsbrandsz. Daarvóór is niets bekend over dat perceel. Ten zuiden van Herman, op de plek van het  crematorium, was nog een perceel. Dat was in leen bij Matthijs Bort. Bij de overgang na het overlijden van Willem van Teylingen naar de graaf van Holland vernieuwde Matthijs in 1284 zijn leen. Vóór die tijd had hij dus het perceel in leen van de Teylingers. Er was tussen Wouter Foijken, Matthijs Bort en de Teylingers verwantschap. Ook de bewoners van Ter Specke hadden een connectie met de Teylingers.

Deze gegevens en nog veel meer over Daerrode staan in het boek ‘Sporen van Six in Lisse’ vanaf pag. 104. Het boek is nog steeds te koop bij de VOL.

 

Foto: Links boerderij De Phoenix. De blauwe lijn is de scheiding tussen de strandvlakte met veen links en de strandwal of oude duinenrij rechts.
Foto: Digitale Cultuur Historische Atlas Duin- en Bollenstreek

 

Het Pact van Teylingen al meer dan 25 jaar actueel

/in /door

Sporen van vroeger    (LisserNieuws)                                                          

17  januari 2023

door Nico Groen

In de negentiger jaren van de vorige eeuw waren er woningbouwplannen die een groot gedeelte van de Bollenstreek zouden innemen. ‘Bollenstad’ was toen de werknaam voor het plan tot grootschalige woningbouw in het gebied tussen Katwijk en Hillegom. Door de grote verstedelijkingsdruk zou de bollenteelt plaats moeten maken voor woningbouw.

De eerste aanzetten voor de bouw van ‘Bollenstad‘ werden in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (1990) gegeven. De Duin- en Bollenstreek was daarin een mogelijke locatie voor woningbouw. Ook in het Ontwerp Planologische Kernbeslissing uit 2001 werd er nog van uitgegaan dat dit gebied bestemd was voor grootschalige woningbouw.

Daartegen werd vanuit de Duin- en Bollenstreek sterk geprotesteerd. Grootschalig overleg heeft geleid tot het Pact van Teylingen in 1996. In het Pact van Teylingen hebben de gemeenten, andere overheden en veel maatschappelijke organisaties uit de Duin- en Bollenstreek, afspraken gemaakt over de gewenste toekomstige ontwikkeling van de streek. Waaronder het uitsluiten van verdere verstedelijking en het beschermen van het bollenteeltareaal. Daarbij zijn afspraken gemaakt om d.m.v. ontwikkelingsplannen een gewenste opwaardering van het landschap tot stand te brengen. Op het gebied van recreatie, natuur en milieu diende naar kwaliteitsverbetering gestreefd te worden. Het aantrekkelijke en gevarieerde landschap van bollenteelt, duinen, landgoederen en graslanden moest behouden blijven. Daarbij is o.a. afgesproken om een bepaald areaal  te bestemmen voor de bollenteelt.  Een deel van Voorhout en Valkenburg was bestemd voor grootschalige woningbouw. In de overige gemeenten was afgesproken binnen of vlak bij de dorpskernen te bouwen.

De afspraken neergelegd in het Pact van Teylingen vonden een juridische verankering in de streekplannen van de provincie Zuid-Holland. In vervolg hierop is de Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport door de gemeenteraden van de toen zes gemeenten in de Bollenstreek in 2009 vastgesteld en in 2016 geëvalueerd. Op dit moment wordt de visie opnieuw geëvalueerd.

De doelstellingen van het Pact zijn anno 2023 nog springlevend en moeten vanuit gemeenten en andere organisaties worden nageleefd om een ‘Bollenstad’ in de toekomst te vermijden.  De Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport is daarin als kader leidend.

 Plannen voor oost-westverbindingen

Als het aan de mobiliteitswethouders van de gemeenten Hillegom, Lisse, Teylingen en Noordwijk ligt, komt er tussen 8 tot 15 jaar in de Duin- en Bollenstreek veel asfalt bij met grote gevolgen voor het open gebied, de flora en fauna en het Natura 2000 duingebied.

Los van de dure infrastructurele kunstwerken, zoals een spoorwegonderdoorgang en enkele viaducten gaat dit ook ten koste van veel eerste klas bloembollengrond. Bovenstaande gaat in tegen de afspraken in het Pact van Teylingen.

De VOL staat onder andere voor het behoud van de cultuur historische waarden van het bollengebied uit ±1900 en eerder met zijn unieke landschap, zandvaarten, slotenpatronen en hoog gelegen wegen, zoals Loosterweg-Noord. Dit dreigt verstoord te worden door de oost-westverbindingen o.a. met een aftakking over het spoor naar Hillegom.

Foto: Voorpagina van het Pact van Teylingen (1996).

Mensen houden van bomen

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)

13 september 2022

door Nico Groen

 In de 14e en 15e eeuw was de hele bollenstreek één groot bos. Volgens een oude beschrijving hoefde men vanuit slot Teylingen naar Haarlem en verder niet in de zon te lopen, maar kon men altijd in de schaduw van de bomen blijven. Een van de weinige restanten van dit bos is het Keukenhofbos, waar je nog steeds in de schaduw kunt wandelen. Lisse heeft gelukkig nog steeds behoorlijk wat bomen in het straatbeeld.

 

Lisse telt meer dan 400 waardevolle bomen, waarvoor niet zomaar een kapvergunning wordt verleend. Deze werden voorheen monumentale bomen genoemd.  Er zijn zowel particuliere als gemeentelijke waardevolle bomen. De vele waardevolle bomen  uit de 19e eeuw van het park rondom het kasteel, het Keukenhofbosch en tentoonstellingsterrein zijn daarbij  niet meegenomen.

In het beleidsplan bomen van de gemeente Lisse uit 2016  staat dat Lisse streeft naar 0,5 gemeentelijke boom per inwoner. Met ruim 11.000 bomen lukt dat aardig. Men vraagt zich af waarom in Lisse voor grotere particuliere bomen geen kapvergunning meer hoeft te worden aangevraagd. Dat moest vóór 2016 wel. De reden is dat 98% van de aanvragen goedgekeurd werd en dat de boom gekapt mocht worden. Dat stelde dus niets voor. Eigenlijk waren alle inspanningen en kosten voor niets.

Bomen zijn van oudsher belangrijk

Onder bomen vonden vroeger belangrijke bijeenkomsten plaats. Er werd vergaderd, recht gesproken, en er werden religieuze handelingen verricht. Bij heilige bomen kwamen mensen samen om de goden te vereren, te bidden of te offeren. Die bomen mochten nimmer gekapt worden. Op 29 december 1642 werd door Jan Dircks “een eikenboom in ’t Viercant” omgehakt en weggevoerd. Hij krijgt daarmee moeilijkheden met Schout en Schepenen. Ook in Lisse werd onder deze boom recht gesproken en werden mensen veroordeeld.

De rituele functie hebben bomen, althans in Nederland, niet meer. Maar we kunnen nog steeds niet zonder ze. Want bomen geven rust en troost, roepen respect en bewondering op. En ze zijn er altijd. Ze staan er bij je geboorte, je klimt erin en bouwt een boomhut, je zet je fiets ertegenaan, kerft er met je zakmes een hartje en twee pijltjes in, schuilt eronder wanneer het regent (niet bij onweer!), holt eromheen met je kinderen, je kleinkinderen. Ze zijn vertrouwd, ze horen bij je leefomgeving. Mocht een boom gevaar lopen gekapt te worden, dan trap je mensen doorgaans op hun ziel. Want het wel en wee van een boom roept massaal emotie op. Hele volksstammen gaan de barricaden op wanneer ergens in ons land mannen met kettingzagen bomen te lijf gaan.

Temperatuurverlaging en CO2  opname.

In het centrum van Lisse zijn betrekkelijk weinig oudere bomen te vinden. Bomen verlagen de omgevingstemperatuur en nemen veel  CO2  en fijnstof op. Grote, oude bomen nemen vele malen meer CO2  op dan gemiddelde bomen. Zij geven natuurlijk ook veel meer schaduw en temperatuurverlaging dan pas geplante bomen decennia lang kunnen leveren. Het is dus zaak zoveel mogelijk bomen oud te laten worden in het centrum van Lisse.

Foto: Het boekje van de VOL met wandel- en fietsroutes langs bomen is nog steeds verkrijgbaar.
Foto: Vereniging Oud Lisse

 

 

 

 

Heemtuin Lisse 50 jaar

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuws)                                                                       

5 juli 2022

door Nico Groen

“Vanaf 15 januari 1972 zal een begin gemaakt worden met de werkzaamheden aan de heemtuin. Iedereen is vanaf deze datum van harte welkom op het perceel achter de molen aan de Eerste Poellaan. We werken voorlopig iedere zaterdagmiddag vanaf 14.00 uur”. 50 Jaar geleden startten de werkzaamheden dus in Heemtuin Lisse.

Op 8 februari 1971 vroeg het bestuur van de KMTP/Groei&Bloei afd. Lisse e.o. de gemeente Lisse een stuk grond beschikbaar te stellen voor de aanleg van een heemtuin. Een stuk grond nabij de zemelpoldermolen werd onder diverse bepalingen beschikbaar gesteld. De Heemtuin Lisse ligt op een bijzondere historische plek. De Rijnsloot naast de heemtuin en de daarachter liggende dijk zijn aangelegd voor het droogmaken van de Poelpolder in 1622. De bovenlaag van de heemtuin bestond van oorsprong uit een paar meter veen met daaronder zand. Vóór de aanleg van het Heempad, dat langs de heemtuin loopt,  hoorde de grond bij boerderij Zwanendrift. Aan de rand van de heemtuin bij de Rijnsloot zijn oude kloostermoppen gevonden, die kunnen duiden op het vroegere bestaan van een oude burcht aldaar. Rob Pex heeft bij de Zemelpoldermolen scherven van Middeleeuws aardewerk gevonden (o.a. een randfragment van een kogelpot). Ook ligt er op zolder op Dever in één van de vitrines aan complete kan uit omstreeks 1300 die is gevonden bij de Rijnsloot nabij de 1ste Poellaan. Het is dus al een oud cultuurhistorisch gebied.

In 1972 gaat de eerste spa de grond in en wordt gestart met de aanleg van de heemtuin. Men ging heel enthousiast aan de slag om allerlei biotopen te creëren door diverse grondsoorten en hoogteverschillenen aan te brengen. Zo werd er bijvoorbeeld lössgrond uit Limburg gehaald. Ook werd er een vijver gerealiseerd. Deze aanleg is nog steeds de basis voor de huidige heemtuin.

Vrij snel kwam de klad in de heemtuin. Veel planten en andere dingen werden door de jeugd vernield. Er was zelfs een crossbaantje ontstaan en er werd veel vuilnis gestort. De animo bij de vrijwilligers verdween daardoor en er bleven er steeds minder over.

Een nieuwe start in 1990

Dat bleef zo doormodderen tot Marianne Stelder de regie overnam. In 1990 trok zij de stoute laarzen aan en ging na overleg met Groei&Bloei en de gemeente Lisse aan de slag om de heemtuin nieuw leven in te blazen. De gemeente stelde financiële middelen beschikbaar voor het opschonen van het terrein, afvoer van rommel en het uitvoeren van diverse grondwerkzaamheden. Ook werd een hekwerk ter bescherming om de heemtuin geplaatst. Daarnaast stelde Groei&Bloei jaarlijks financiële middelen beschikbaar voor het onderhoud van de heemtuin. Vanaf 1990 heeft Marianne Stelder met een aantal gemotiveerde vrijwilligers de heemtuin ontwikkeld tot de heemtuin zoals deze nu is. Ook enkele imkers hebben voor het houden van bijen op de heemtuin een plek gevonden. Speerpunt van de heemtuin is nu anderen kennis te laten maken met de natuur. Er zijn van april tot november open zondagen voor jong en oud. Na een moeizame start is de heemtuin uiteindelijk uitgegroeid tot een mooie gevarieerde tuin, waarin verschillende soorten wilde planten en dieren aanwezig zijn.

De Heemtuin Lisse met nieuw infohuisje met zonnepanelen
Foto: Nico Groen

Foto:  De Heemtuin Lisse met nieuw infohuisje met zonnepanelen

 

Foto: Nico Groen

Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse”

Pact van Teylingen nog actueel: geen Bollenstad

/in , /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                             

7 juni 2022

 door Nico Groen

De laatste jaren wordt er veel gesproken in de politiek en in organisaties, zoals ondernemers verenigingen, over noodzakelijke oost-west verbindingen in de Bollenstreek. Het gaat dan veelal over het feit dat in de Bollenstreek regelmatig files staan en dat het verkeer in de Bollenstreek zonder betere oost-west verbindingen in de toekomst vast zou gaan lopen. Dat is niet zonder gevaar voor het open houden van de Bollenstreek.

Oostwestverbindingen naar de N206 onnodig

In Lisse gaan ideeën rond over het verlengen van de N207 bij de Steenfabriek en het verlengen van de toekomstige Poelweg (2e Poellaan) richting Noordwijkerhout. Zelfs een omleiding van de Van Pallandtlaan richting de 3e Poellaan is wel eens ter sprake gekomen. De toekomstige Poelweg tussen de  2e Poellaan en de A44 bij Abbenes zal de drukke Van Pallandtlaan van en naar Lisse echter al flink ontlasten.

Al deze verbindingen richting het westen kosten handen vol geld. Deze investeringen zullen op een of andere manier ‘terugverdiend’ moeten worden door investeringen in woningen en industriegebieden. Als men niet uitkijkt zal de streek volgebouwd worden en blijft het even druk op de wegen als nu. Meer robuustere oost-westverbindingen lossen dan niets op.

Deze discussies doen denken aan de negentiger jaren van de vorige eeuw, toen er een ‘Bollenstad’ dreigde te komen die een groot gedeelte van de Bollenstreek zou innemen.

Bollenstad

‘Bollenstad’ was toen de werknaam voor het plan tot grootschalige woningbouw in het gebied tussen Katwijk, Lisse en Hillegom. Door de grote verstedelijkingsdruk zou de bollenteelt plaats moeten maken voor woningbouw. De eerste aanzetten voor de bouw van ‘Bollenstad‘ werden in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (1990) gegeven. De Duin- en Bollenstreek was daarin een mogelijke locatie voor woningbouw. Ook in het Ontwerp Planologische Kernbeslissing uit 2001 werd er nog van uitgegaan dat dit gebied bestemd was voor grootschalige woningbouw.

Daartegen werd vanuit de Duin- en Bollenstreek sterk geprotesteerd. Grootschalig overleg heeft geleid tot het Pact van Teylingen in 1996. In het Pact van Teylingen hebben de gemeenten, andere overheden en veel maatschappelijke organisaties uit de Duin- en Bollenstreek afspraken gemaakt over de gewenste toekomstige ontwikkeling van de streek. Waaronder het uitsluiten van verdere verstedelijking en het beschermen van het bollenteeltareaal. Daarbij zijn afspraken gemaakt om d.m.v. ontwikkelingsplannen  een gewenste opwaardering van het landschap tot stand te brengen. Op het gebied van recreatie, natuur en milieu diende naar kwaliteitsverbetering gestreefd te worden. Het aantrekkelijke en gevarieerde landschap van bollenteelt, duinen, landgoederen en graslanden moest behouden blijven. De afspraken neergelegd in het Pact van Teylingen vonden een juridische verankering in de streekplannen van de provincie Zuid-Holland.

De doelstellingen van het Pact zijn anno 2022 nog springlevend en moeten vanuit gemeenten en andere organisaties met hand en tand worden verdedigd om  een ‘Bollenstad’ in de toekomst te vermijden.

Een veel hogere vierbaansbrug over de Ringvaart bij de Steenfabriek zal veel fileleed in Lisse voorkomen. De brug hoeft dan maar af en toe open.

 

 

 

 

 

Bosje bij boerderij Langeveld moet blijven 

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                           

1 maart 2022

door Nico Groen

Het tegenwoordige geriefbosje, vroeer een groter pestbosje.

De plannen voor bebouwing van de wijk Geestwater lijken nu toch vastere vormen aan te nemen. In een Sporen van Vroeger van 15 februari werd aandacht gevraagd voor het slotenpatroon. In dat gebied ligt ook het bosje bij boerderij Langeveld. Dit bosje is van cultuurhistorisch belang

Het bosje licht precies in het verlengde van de Staalsloot, die aan de westkant van de Heereweg richting boerderij Wassergeest loopt. Omdat er rondom het bosje bij boerderij Langeveld geen slootjes zijn en omdat er alleen maar essen staan, werd jarenlang gedacht dat het bosje bij Langeveld  een geriefhoutbosje was dat  ook wel hakhoutbosje werd genoemd. Van zo’n bosje werd om de 8 jaar een gedeelte gekapt. Maar dat is al jarenlang niet meer gebeurd. Daarom zijn de uitlopers nu erg groot geworden. Het zijn hele bomen geworden.

Toch een pestbosje

Het bosje is nu vierkant van vorm. Op luchtfoto’s uit 1925 en 1945 is duidelijk te zien dat het bosje er toen heel anders uitzag dan tegenwoordig Het was veel groter en min of meer driehoekig van vorm. Ook is te zien, dat er slootjes omheen liggen. Op de kaart van LisseTijdReis uit 1830 is het slotenpatoon om het bosje ook goed te zien. Het heeft op die kaart dezelfde vorm als de luchtfoto’s. In 1830 bestond het bosje dus blijkbaar al. Op dit moment is op actuele hoogtekaarten nog de vorm van deze slootjes te zien door de diepere ligging dan de omgeving. Deze slootjes zijn dus droog gevallen of niet helemaal volgestort.

Uit de luchtfoto uit 1945 is op te maken dat bijna het hele bosje is gekapt. Er was in de hongerwinter veel behoefte aan brandhout. Mogelijk is daarom het bosje toen gekapt. Rechts onderin zijn jonge pas geplante bomen te zien. Dat zullen de essen zijn, die er nu nog staan.

Omdat er slootjes om het bosje te zien zijn kan worden geconcludeerd, dat op moment van het maken van de luchtfoto’s het bosje een pestbosje was. Dat was er in 1830 al. Later, na de oorlog is dit veranderd in een veel kleiner geriefhoutbosje, dat er nu verwaarloosd bijstaat. Het overig deel is weiland geworden en de slootjes zijn gedempt of drooggevallen.

 Pestbosje moet behouden blijven

Volgens de beschrijving van de plannen voor de wijk Geestwater is het de bedoeling dat er ook ‘wilde natuur’ komt. Wat is er meer ‘wilde natuur‘ dan een pestbosje? Doordat er vroeger geen koeien konden komen en het gras niet werd gemaaid, kwamen daar op de duur wilde planten, struiken en bomen op. De VOL pleit er voor dat de oorspronkelijk sloten rondom het bosje weer worden hersteld en dat er naast de bestaande essen, bomen en struiken worden geplant, zoals die van nature in lage, natte kleigrond voorkomen, zoals elzen, berken, populieren en wilgen.

Het pestbosje moet daarom volgens de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse”  bij de nieuwbouw in de wijk Geestwater behouden blijven en hersteld in de oorspronkelijk grootte met  de bijbehorende slootjes. Het is van groot cultuurhistorisch belang. Dit wordt ook zo verwoord in de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Lisse.

 

Poelpolder luchtfoto 1925 detail

 

Een detail van een luchtopname van de RAF in 1945. Rechtsonder het huidige bosje. De rest is gekapt.

 

 

 

 

Slotenpatroon in Geestwater moet blijven

/in /door

Sporen van vroeger                                                   

15 februari 2022

 door Nico Groen

De plannen voor bebouwing van de wijk Geestwater lijken nu toch vastere vormen aan te nemen. Bij de bedijking van de Poelpolder in 1624 is een patroon van verkavelingsloten gemaakt, dat buiten de inmiddels gerealiseerde woonwijken nog grotendeels intact is. Deze sloten  moet volgens de VOL bij de nieuwbouw in de wijk Geestwater worden behouden en eventueel hersteld.

Geestwater of Geest Water is al een oude naam, die vóór de inpoldering  van de Lisserpoel in 1624 al lang bestond als onderdeel van de al of niet met elkaar verbonden meren: De Noordpoel, De Zuidpoel, het Geestwater  en dD Cleypoel. Het Geestwater liep vóór de bedijking ongeveer vanaf Boerderij Langeveld tot nabij de HH Engelbewaarderskerk. Dus tot ver voorbij de 2e Poellaan. De Zuidpoel bevond zich ongeveer waar nu de wijk Vrouwenpolder is. De Noordpoel lag ten noorden hiervan en De Cleypoel bij de 3e Poellaan.

De Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” is een onderzoek gestart naar de geschiedenis van de Poelpolder. Dit jaar is het 400 jaar geleden dat het besluit werd genomen om dit gebied droog te maken. In 1624 was de Poel droog. De Lisserpoelpolder is een van de oudste droogmakerijen van Zuid Holland. Er zijn nog tal van sporen in het landschap van de Poelpolder die stammen uit de tijd van de drooglegging en al 400 jaar oud zijn. Denk aan het open weidelandschap en de ligging van dijken en sloten. Het is belangrijk die sporen onder de aandacht te brengen bij bewoners en bestuurders, opdat deze sporen behouden zullen blijven. Een goed voorbeeld is het sloten- en verkavelingspatroon bij de nieuwe wijk Geestwater.

Verkavelingspatroon

Bij de drooglegging in 1624 is een strak slotenpatroon gerealiseerd. Van noord naar zuid maakte men een tochtsloot, Molentocht of Wetering genaamd, om het water naar de molens gemakkelijk af te voeren. Dwars daarop legde men sloten aan, die het water naar de Molentocht voerde. De Molentochtsloot begint nu net aan de zuidkant van ‘t Lange Rack en loopt helemaal door tot ver voorbij de 3e Poellaan. Ter hoogte van de Grote Lisserpoelmolen is een aftakking naar de molen.

Halverwege de 60er jaren van de vorige eeuw is men in het noordelijke deel van de Poelpolder begonnen met een grootschalig nieuwbouwproject. In dit gedeelte is de oorspronkelijke verkaveling geheel verloren gegaan, maar zijn in het open gebied  grotendeels behouden.

Waar de wijk Geestwater moet komen zijn de dwarssloten ook nog grotendeels intact. In de plannen staat dat het lekker wild mag zijn. “Want dat is goed voor de biodiversiteit en trekt dieren en planten aan waar we misschien nooit op hadden durven hopen’. Hopelijk gaat dit zodanig gerealiseerd worden dat de Molentocht en de dwarssloten in de wijk behouden en eventueel hersteld worden. Het is van groot cultuurhistorisch belang. Dit wordt ook zo verwoord in de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Lisse. Dat geldt ook voor het bosje bij Boerderij Langeveld.

Het Slotenpatroon in 1830 in zwart en helderblauw, geprojecteerd op een actuele kaart
Kaart: LisseTijdReis van de VOL

 

20220215 Geestwater 1611

 

Kaart van de bedijkte Poelpolder
Poelpolder door J. Dou in 1624

H

Onthulling Veenenburgbrug

/in /door

Wethouder Kees van der Zwet en onze voorzitter Eric Prince hebben op
25 november de Veenenburgbrug met historisch informatiebord onthuld.

Jaargang 20 nummer 4, 2021

Nieuwsflits

Op dit bord is te lezen hoe de brug is ontstaan. De oorspronkelijke Veenenburgbrug werd gebouwd in 1928 en speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van ons bollenerfgoed. Arnoud Hendrik baron van Hardenbroek
van Ammerstol bouwde in 1904 kalkzandsteenfabriek ‘Arnoud’. De baron liet in 1928 de Veenenburgbrug bouwen voor het vervoer van zand naar zijn fabriek. Deze brug, gelegen op de grens van Lisse en Hillegom, was niet meer in goede conditie en aan vervanging toe. Toen Oud Lisse hoorde van de plannen om deze oude historische brug te vervangen, heeft ze voorgesteld de brug liever niet te vervangen maar te restaureren. Ook in ‘Sporen van Vroeger’ van het weekblad ‘Lissernieuws’ vroeg Oud Lisse hier aandacht voor. Daarin werd weergegeven dat de jaagpaden onder deze kalkzandstenen brug uniek zijn. Met name bijzonder, omdat daaruit het verband blijkt tussen de zandafgravingen, de kalkzandsteenfabriek ‘Arnoud’ en het omliggende landschap. Helaas bleek restauratie niet mogelijk en moest de brug vervangen worden om gevaarlijke situaties te voorkomen. In de onderbouw van de brug zaten n.l. veel scheuren. De vervangingswerkzaamheden hebben van half mei tot eind augustus geduurd. Tijdens deze werkzaamheden werd al het verkeer op de Loosterweg Noord tussen de Zwartelaan en de Frederikslaan afgesloten. Eind juli werd de nieuwe brug in gebruik genomen en eind oktober werden de laatste werkzaamheden uitgevoerd. Oud Lisse hoopte op een nieuwe brug in de oorspronkelijke stijl, maar dat is niet gebeurd. Wel zijn de vier kenmerkende beschermingspalen die aan de uiteinden van de brugleuning stonden, opnieuw gemaakt en neergezet. Het naambord met de originele naam uit 1928 is opnieuw aangebracht.

Onthulling Veenenburgbrug

 

Het maken van geestgrond in de 18e eeuw

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                       

6 juli 2021

door Nico Groen

 De Bollenstreek ligt op strandwallen en strandvlakten. De strandvlakten werden vroeger voornamelijk gebruikt als weiland. De strandwallen zijn voor een groot deel omgezet in geestgronden. Dat gebeurde in zuidelijk Lisse voor een deel al vóór de 17e eeuw. Wat is een geestgrond nu eigenlijk. Het zijn afgegraven en vlak gemaakte oude duinen. Maar hoe maakte men vroeger een geestgrond? Hieronder volgt een samenvatting van een artikel uit 1787 hoe een en ander in zijn werk ging met tussen aanhalingstekens de letterlijke tekst.

Wanneer men een bepaald duingebied voor afzanding wilde gebruiken, moest men allereerst bepalen, waar een behoorlijke doorvaart was voor allerlei soorten schepen om het zand te kunnen vervoeren.

“Dit gade geslagen hebbende, graaft men, naar een daartoe gemaakt plan, breede en goede sloten of liever vaarten, die gemeenlijk vol frisch water staan, mitsgaders deeze van eene geregelde breedte en diepte zijn. Ten dien einde worden ook, op dat de boorden van den oever bestendig zouden blijven, zo tegen de inwellingen van zand, als het bevare zelf, de kanten en hoofden met rijshout en takkebosschen vastgehouden. Als deze vaarten aanvankelijk gegraaven zijn, maakt men een begin van ’t afzanden; en verlengt die vaarten naar geraade men het afzanden bevordere”.

Methode van afzanden

“Verscheiden arbeiders steeken met spaden de bovenkorst van het duin af; zo verre als zij eene zwarte zand-aarde behelst. Deze aard-zoden worden aan eene zijde bij elkander gebragt, op een hoop geworpen en aldaar bewaard, om er naderhand den afgezanden grond  op nieuw mede te bedekken. Het duin aldus bereid zijnde, begint men het zelve af te zanden, en elke schipper of boer die zand nodig heeft, vervoegt zich bij den zandbaas… Zodra de plaats aangeweezen en de tijd bepaald is, bestaat de geheele zaak in het zand in de kruiwagens te scheppen, en het zelve in de schepen te laaden”.

De zandbaas let voortdurend op de kwaliteit van het zand. Het zand kan wit of geel zijn. De waarde van het zand wordt mede hierdoor bepaald. Bovendien let hij er op of er veen-  of kleilagen tussen het zand zitten.

“Wanneer men zulke aarde ontmoet, draagt men zorg  om die zorgvuldig af te steeken, op een hoop te brengen en ze afgezondert te bewaaren, om daarmee vervolgens een nieuwe bovengrond te maken. Aldus gaat men voort met afzanden, tot er ene genoegzaame streek lands vlak gemaakt zij; hierop worden de gemelde aard-zoden of veen-bonken en dergelijke gebroken en onder één vermengd: en als dit verricht is, verspreid men die stoffen over het land, dat voorts omgespit wordt. Door deeze bewerking verkrijgen die schraale afgezande gronden zeer spoedig een vrugtbare oppervlakkige aardbedde, dat meestentijds eerst met aardappelen en daarna met gerst of haver beteeld wordt.”.

De totale letterlijke tekst van deze beschrijving staat in het boek ‘Sporen van Six in Lisse’.

Dit boek is in 2020 uitgekomen en te verkrijgen via de website oudlisse.nl of bij Grimbergen.

Tekening van een afzanding van Six in Hillegom in 1746.

 

Wandelen met de digitale Cultuurhistorische Atlas.

/in , /door

Sporen van vroeger   ( LisserNieuws)                                                             

13 april 2021

 door Nico Groen 

Veel mensen hebben het wandelen of fietsen herontdekt door alle coronamaatregelen van het afgelopen jaar. Dat kan ook actief bedreven worden door tijdens het wandelen op smartphone of tablet  naar de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Duin- en Bollenstreek te kijken.

 

In deze atlas staat voornamelijk cultuurhistorische informatie uit het buitengebied, niet zozeer over het centrum van Lisse.  Klik  je rondom de plek op de atlas waar je aan het wandelen of fietsen bent, dan lees je alles wat daar aan cultuurhistorie te zien is. Dat kun je ter plekke ook echt bekijken. Dat maakt het natuurlijk interessant en je gaat een en ander met andere ogen bekijken.

Boerderij Phoenix en omgeving

Aan de hand van een voorbeeld laten we u proeven van de atlas. Stel: je staat op de hoek van Achterweg Zuid met het toegangsweggetje naar boerderij De Phoenix (Achterweg Zuid 64). Als je in de atlas op die plek of de omgeving klikt, komt er allerlei informatie beschikbaar. Als eerste natuurlijk info over de Achterweg zelf. De Achterweg, ook wel Buurwegh of Lijt Weg loopt van Lisse naar Valkenburg en ligt op een smalle strandwal. In  het boek Sporen van Six staat dat het buurtschap Daerrode aan de westkant van de Achterweg tussen de Essenlaan en de Spekkelaan al in 1284 bestond.In 1560 is de Achterweg afgezand en verlaagd vanaf de Spekkelaan tot de Essenlaan.

Dat dit gebied ten westen van de Achterweg Zuid vroeger afgegraven is, kun je zien aan het weggetje dat naar De Phoenix loopt. Het eerste gedeelte tot het bruggetje over de Achtersloot ligt ongeveer een meter hoger dan het naastliggende veld. Na het bruggetje over de Achtersloot ligt de weg veel lager. Hier was de strandvlakte, die tot de boerderij of het vroegere Keukenduin liep. Ook deze Achtersloot is interessant. Deze sloot loopt achter de bebouwing en kavels ten westen van de Achterweg langs. Dus vlak achter het crematorium en de vroegere buitenplaatsen Grotenhof en Ter Specke. Het is  mogelijk dat het eerst een duinsloot was tussen de strandwal waar de Achterweg over loopt en de achterliggende strandvlakte. Deze sloot is waarschijnlijk van voor 1284. Langs de zuidkant in het talud van het weggetje tot de brug over de Achtersloot naar boerderij De Phoenix staat een haag. Deze bestaat voornamelijk uit oude iepen en eiken. Aan het talud is goed het verschil in hoogte tussen het veld en het weggetje de zien.

Vanaf de kruising is ook een oude brede houtwal te zien. Deze loopt vanaf de Essenlaan tot boerderij De Phoenix. Dit is de rand van de oorspronkelijke strandwal Keukenduin met de strandvlakte ten oosten hiervan. Dit is een oude houtwal met diverse soorten bomen, waarop ongeveer 200 m van de boerderij af een heel oude monumentale eik staat. Dit is waarschijnlijk de dikste boom van Lisse en mogelijk al 200 tot 300 jaar oud. Deze is alleen in de winter goed te zien. Net ten oosten van de houtwal ligt ook een vroegere duinsloot. Dan zien we  boerderij De Phoenix zelf met zijn waardevolle bomen. Hierover staat ook veel info op de digitale Atlas.

Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Bollenstreek (cultuurhistorieduinenbollenstreek.nl), die onlangs voor  Lisse herzien en aangevuld is.

Het hoogteverschil tussen het veld en het weggetje naar de Phoenix is goed te zien.
Foto: Nico Groen