Berichten

Pact van Teylingen nog actueel: geen Bollenstad

/in , /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                             

7 juni 2022

 door Nico Groen

De laatste jaren wordt er veel gesproken in de politiek en in organisaties, zoals ondernemers verenigingen, over noodzakelijke oost-west verbindingen in de Bollenstreek. Het gaat dan veelal over het feit dat in de Bollenstreek regelmatig files staan en dat het verkeer in de Bollenstreek zonder betere oost-west verbindingen in de toekomst vast zou gaan lopen. Dat is niet zonder gevaar voor het open houden van de Bollenstreek.

Oostwestverbindingen naar de N206 onnodig

In Lisse gaan ideeën rond over het verlengen van de N207 bij de Steenfabriek en het verlengen van de toekomstige Poelweg (2e Poellaan) richting Noordwijkerhout. Zelfs een omleiding van de Van Pallandtlaan richting de 3e Poellaan is wel eens ter sprake gekomen. De toekomstige Poelweg tussen de  2e Poellaan en de A44 bij Abbenes zal de drukke Van Pallandtlaan van en naar Lisse echter al flink ontlasten.

Al deze verbindingen richting het westen kosten handen vol geld. Deze investeringen zullen op een of andere manier ‘terugverdiend’ moeten worden door investeringen in woningen en industriegebieden. Als men niet uitkijkt zal de streek volgebouwd worden en blijft het even druk op de wegen als nu. Meer robuustere oost-westverbindingen lossen dan niets op.

Deze discussies doen denken aan de negentiger jaren van de vorige eeuw, toen er een ‘Bollenstad’ dreigde te komen die een groot gedeelte van de Bollenstreek zou innemen.

Bollenstad

‘Bollenstad’ was toen de werknaam voor het plan tot grootschalige woningbouw in het gebied tussen Katwijk, Lisse en Hillegom. Door de grote verstedelijkingsdruk zou de bollenteelt plaats moeten maken voor woningbouw. De eerste aanzetten voor de bouw van ‘Bollenstad‘ werden in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (1990) gegeven. De Duin- en Bollenstreek was daarin een mogelijke locatie voor woningbouw. Ook in het Ontwerp Planologische Kernbeslissing uit 2001 werd er nog van uitgegaan dat dit gebied bestemd was voor grootschalige woningbouw.

Daartegen werd vanuit de Duin- en Bollenstreek sterk geprotesteerd. Grootschalig overleg heeft geleid tot het Pact van Teylingen in 1996. In het Pact van Teylingen hebben de gemeenten, andere overheden en veel maatschappelijke organisaties uit de Duin- en Bollenstreek afspraken gemaakt over de gewenste toekomstige ontwikkeling van de streek. Waaronder het uitsluiten van verdere verstedelijking en het beschermen van het bollenteeltareaal. Daarbij zijn afspraken gemaakt om d.m.v. ontwikkelingsplannen  een gewenste opwaardering van het landschap tot stand te brengen. Op het gebied van recreatie, natuur en milieu diende naar kwaliteitsverbetering gestreefd te worden. Het aantrekkelijke en gevarieerde landschap van bollenteelt, duinen, landgoederen en graslanden moest behouden blijven. De afspraken neergelegd in het Pact van Teylingen vonden een juridische verankering in de streekplannen van de provincie Zuid-Holland.

De doelstellingen van het Pact zijn anno 2022 nog springlevend en moeten vanuit gemeenten en andere organisaties met hand en tand worden verdedigd om  een ‘Bollenstad’ in de toekomst te vermijden.

Een veel hogere vierbaansbrug over de Ringvaart bij de Steenfabriek zal veel fileleed in Lisse voorkomen. De brug hoeft dan maar af en toe open.

 

 

 

 

 

Bosje bij boerderij Langeveld moet blijven 

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                           

1 maart 2022

door Nico Groen

Het tegenwoordige geriefbosje, vroeer een groter pestbosje.

De plannen voor bebouwing van de wijk Geestwater lijken nu toch vastere vormen aan te nemen. In een Sporen van Vroeger van 15 februari werd aandacht gevraagd voor het slotenpatroon. In dat gebied ligt ook het bosje bij boerderij Langeveld. Dit bosje is van cultuurhistorisch belang

Het bosje licht precies in het verlengde van de Staalsloot, die aan de westkant van de Heereweg richting boerderij Wassergeest loopt. Omdat er rondom het bosje bij boerderij Langeveld geen slootjes zijn en omdat er alleen maar essen staan, werd jarenlang gedacht dat het bosje bij Langeveld  een geriefhoutbosje was dat  ook wel hakhoutbosje werd genoemd. Van zo’n bosje werd om de 8 jaar een gedeelte gekapt. Maar dat is al jarenlang niet meer gebeurd. Daarom zijn de uitlopers nu erg groot geworden. Het zijn hele bomen geworden.

Toch een pestbosje

Het bosje is nu vierkant van vorm. Op luchtfoto’s uit 1925 en 1945 is duidelijk te zien dat het bosje er toen heel anders uitzag dan tegenwoordig Het was veel groter en min of meer driehoekig van vorm. Ook is te zien, dat er slootjes omheen liggen. Op de kaart van LisseTijdReis uit 1830 is het slotenpatoon om het bosje ook goed te zien. Het heeft op die kaart dezelfde vorm als de luchtfoto’s. In 1830 bestond het bosje dus blijkbaar al. Op dit moment is op actuele hoogtekaarten nog de vorm van deze slootjes te zien door de diepere ligging dan de omgeving. Deze slootjes zijn dus droog gevallen of niet helemaal volgestort.

Uit de luchtfoto uit 1945 is op te maken dat bijna het hele bosje is gekapt. Er was in de hongerwinter veel behoefte aan brandhout. Mogelijk is daarom het bosje toen gekapt. Rechts onderin zijn jonge pas geplante bomen te zien. Dat zullen de essen zijn, die er nu nog staan.

Omdat er slootjes om het bosje te zien zijn kan worden geconcludeerd, dat op moment van het maken van de luchtfoto’s het bosje een pestbosje was. Dat was er in 1830 al. Later, na de oorlog is dit veranderd in een veel kleiner geriefhoutbosje, dat er nu verwaarloosd bijstaat. Het overig deel is weiland geworden en de slootjes zijn gedempt of drooggevallen.

 Pestbosje moet behouden blijven

Volgens de beschrijving van de plannen voor de wijk Geestwater is het de bedoeling dat er ook ‘wilde natuur’ komt. Wat is er meer ‘wilde natuur‘ dan een pestbosje? Doordat er vroeger geen koeien konden komen en het gras niet werd gemaaid, kwamen daar op de duur wilde planten, struiken en bomen op. De VOL pleit er voor dat de oorspronkelijk sloten rondom het bosje weer worden hersteld en dat er naast de bestaande essen, bomen en struiken worden geplant, zoals die van nature in lage, natte kleigrond voorkomen, zoals elzen, berken, populieren en wilgen.

Het pestbosje moet daarom volgens de Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse”  bij de nieuwbouw in de wijk Geestwater behouden blijven en hersteld in de oorspronkelijk grootte met  de bijbehorende slootjes. Het is van groot cultuurhistorisch belang. Dit wordt ook zo verwoord in de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Lisse.

 

Poelpolder luchtfoto 1925 detail

 

Een detail van een luchtopname van de RAF in 1945. Rechtsonder het huidige bosje. De rest is gekapt.

 

 

 

 

Slotenpatroon in Geestwater moet blijven

/in /door

Sporen van vroeger                                                   

15 februari 2022

 door Nico Groen

De plannen voor bebouwing van de wijk Geestwater lijken nu toch vastere vormen aan te nemen. Bij de bedijking van de Poelpolder in 1624 is een patroon van verkavelingsloten gemaakt, dat buiten de inmiddels gerealiseerde woonwijken nog grotendeels intact is. Deze sloten  moet volgens de VOL bij de nieuwbouw in de wijk Geestwater worden behouden en eventueel hersteld.

Geestwater of Geest Water is al een oude naam, die vóór de inpoldering  van de Lisserpoel in 1624 al lang bestond als onderdeel van de al of niet met elkaar verbonden meren: De Noordpoel, De Zuidpoel, het Geestwater  en dD Cleypoel. Het Geestwater liep vóór de bedijking ongeveer vanaf Boerderij Langeveld tot nabij de HH Engelbewaarderskerk. Dus tot ver voorbij de 2e Poellaan. De Zuidpoel bevond zich ongeveer waar nu de wijk Vrouwenpolder is. De Noordpoel lag ten noorden hiervan en De Cleypoel bij de 3e Poellaan.

De Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” is een onderzoek gestart naar de geschiedenis van de Poelpolder. Dit jaar is het 400 jaar geleden dat het besluit werd genomen om dit gebied droog te maken. In 1624 was de Poel droog. De Lisserpoelpolder is een van de oudste droogmakerijen van Zuid Holland. Er zijn nog tal van sporen in het landschap van de Poelpolder die stammen uit de tijd van de drooglegging en al 400 jaar oud zijn. Denk aan het open weidelandschap en de ligging van dijken en sloten. Het is belangrijk die sporen onder de aandacht te brengen bij bewoners en bestuurders, opdat deze sporen behouden zullen blijven. Een goed voorbeeld is het sloten- en verkavelingspatroon bij de nieuwe wijk Geestwater.

Verkavelingspatroon

Bij de drooglegging in 1624 is een strak slotenpatroon gerealiseerd. Van noord naar zuid maakte men een tochtsloot, Molentocht of Wetering genaamd, om het water naar de molens gemakkelijk af te voeren. Dwars daarop legde men sloten aan, die het water naar de Molentocht voerde. De Molentochtsloot begint nu net aan de zuidkant van ‘t Lange Rack en loopt helemaal door tot ver voorbij de 3e Poellaan. Ter hoogte van de Grote Lisserpoelmolen is een aftakking naar de molen.

Halverwege de 60er jaren van de vorige eeuw is men in het noordelijke deel van de Poelpolder begonnen met een grootschalig nieuwbouwproject. In dit gedeelte is de oorspronkelijke verkaveling geheel verloren gegaan, maar zijn in het open gebied  grotendeels behouden.

Waar de wijk Geestwater moet komen zijn de dwarssloten ook nog grotendeels intact. In de plannen staat dat het lekker wild mag zijn. “Want dat is goed voor de biodiversiteit en trekt dieren en planten aan waar we misschien nooit op hadden durven hopen’. Hopelijk gaat dit zodanig gerealiseerd worden dat de Molentocht en de dwarssloten in de wijk behouden en eventueel hersteld worden. Het is van groot cultuurhistorisch belang. Dit wordt ook zo verwoord in de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Lisse. Dat geldt ook voor het bosje bij Boerderij Langeveld.

Het Slotenpatroon in 1830 in zwart en helderblauw, geprojecteerd op een actuele kaart
Kaart: LisseTijdReis van de VOL

 

20220215 Geestwater 1611

 

Kaart van de bedijkte Poelpolder
Poelpolder door J. Dou in 1624

H

Pareltje: Handleiding van een Schoolplaat over de Bollenstreek

/in /door

Begin twintigste eeuw werden aardrijkskundige schoolplaten geschilderd. Anton L. Koster schilderde een schoolplaat van de Bollenstreek. De handleiding van deze plaat uit 1916 is in het bezit van de VOL. R. Schuiling en Jac. P. Thijsse schreven deze handleiding van 28 pagina’s over de streek, die nog grotendeels uit duinen bestond.

Ria Grimbergen

Jaargang 20 nummer 4, 2021

De beste kunstschilders van Nederland ontvingen begin twintigste eeuw een uitnodiging van de Groningse uitgever Noordhoff mee te werken aan een serie aardrijkskundige wandplaten van Nederland. Haagse School-schilders als J. H. Wijsmuller en Bernard Blommers kregen een opdracht, evenals Anton L. Koster. Koster was zeer succesvol met zijn schilderijen van bloembollenvelden en hij schilderde de aquarel die voor de schoolplaat ‘De bloembollenvelden bij Lisse’ werd gebruikt.

De handleiding
Bij de schoolplaten werden handleidingen gemaakt, die door onderwijzers gebruikt konden worden bij hun aardrijkskundelessen. In de bibliotheek van de CHVOL bevindt zich de handleiding uit 1916 bij de schoolplaat van
Koster. Een mooi art-deco-ontwerp siert het omslag. Aardrijkskundeleraar en sociaalgeograaf R. Schuiling en de grote natuurbeschermer Jac. P. Thijsse schreven samen het boek. Op het omslag staat nog de naam van Thijsses vriend E. Heimans. Hij overleed in 1914,  waarna Thijsse de taak van hem overnam.  Thijsse was de grote man achter Verkadealbums als ‘Blonde duinen’, ‘Texel’ en ‘Het Naardermeer’, waarin hij in een meeslepende stijl de Nederlandse natuur beschreef. De handleiding telt 28 pagina’s en vermoedelijk is het Schuiling die de gedegen beschrijving geeft van de geschiedenis van de bollenteelt, het Rijnlandse waterbeheer, de bloembollenhandel en het landschap. Aardig zijn de details die hij geeft over de Lissese samenleving, die in 1916 6400 inwoners telt, waarvan 59% rooms-katholiek is. De meeste notabelen, onder wie de bollenkwekers, zijn hervormd en de laatsten zijn zeer welgesteld. De vele mannen, vrouwen en jongens die in de bollenschuren werken, verdienen naar de mening van de schrijver een goed loon. Middenklassers, mensen tussen arm en rijk, zijn er niet veel in Lisse. De uitgave begint met een kaartje waarop nog een stukje Noordzee, een hoekje Haarlemmermeer, en de plaatsen Noordwijkerhout, Lisse,
Hillegom en Bennebroek staan aangegeven. Daarnaast de duinen, de bollenvelden, het bosgebied, grasland en bouwland. Noordhoff bood de scholen de kaartjes los aan voor een klein prijsje van twee cent, of nog minder bij grotere afname. De leerlingen hadden dan elk een eigen exemplaar. Ook de foto’s uit het boekje verkocht de uitgever los om zo de ronde in de klas te laten doen. Mooie foto’s van Lisse zijn erbij, zoals een dwarsdoorsnede van een binnenduin met humus- en veenlagen, een afgraving van een binnenduin, een bollenkwekerij met bollenschuur, de bollensorteermachine De Vlinder van Van Stijn en de Rijkstuinbouwwinterschool.

Een wandeling door de Bollenstreek
Dan pakt Jac. P. Thijsse de pen op voor een beschrijving van een wandeling door de Bollenstreek. De tocht begint bij het buiten Vaart en Duin in Overveen, met links bollenveldjes. Dan wandelt hij via Kraantje Lek naar Elswout en vervolgens langs Leiduin en Woestduin naar Vogelenzang. Voorbij Vogelenzang liggen de bollenvelden aan weerszijden van de Leidsevaart. Hij wandelt westwaarts naar De Zilk, waar een kilometer brede strook binnenduin
is met een bijzondere plantengroei. Adelaarsvarens, struikhei en zeepijnen, een coniferensoort. Dan neemt hij de eerste dwarsweg links en wandelt door de weilanden van de Zilkerpolder naar Lisse, over de Leidsevaart en het spoor naar Keukenhof. ‘Een van de mooiste en meest beroemde buitens van den binnensten binnenduinstrook. Een
openbaar pad leidt midden door de plaats en verderop worden vreedzame wandelaars in ’t bosch geduld, zoodat we hier nog eens kunnen genieten van woud en water en van zandige hoogten, bedekt met dennen en eiken kreupelhout’, schrijft Thijsse. Het bos galmt van de vogelzang en door de kalkarme bodem groeien ‘nergens de adelaarsvarens zoo hoog en dicht als in het dennenbosch van de Keukenhof en ook de andere karakterplant, de Valsche Salie, geraakt hier tot hooge ontwikkeling’.

De zanderij bij Veenenburg. Links op de afgezande stukken werden direct percelen ingericht. Foto: Leendert Blok ca. 1920

Langs de Veenenburger ‘grindweg’ voert de tocht naar Hillegom, eerst nog langs de bossen en weiden van Keukenhof. Dan verandert het landschap. De afgravingen zijn in volle gang met een ingrijpende landschapsverandering als gevolg. ‘Duizenden hectaren schilderachtig woud maakten plaats voor vlakke, lage akkertjes’. Thijsse beschrijft de rietschelven, de haagjes rondom de veldjes, die schimmels en bacteriën weren en de wind tegenhouden. Het landschap blijft zo tot Bennebroek. Dit is de kern van het bollenland. De vroegere duinen, bossen en buitens zijn verdwenen. Noordelijk van Bennebroek is de situatie beter en zijn er nog de Hartenkamp en het Manpad en Groenendaal, dat voor afzanding is behoed door aankoop van de gemeente Heemstede. Na een tocht van vijfentwintig kilometer kan de vermoeide wandelaar de bollen-jan-plezier naar Haarlem nemen. Thijsse is lyrisch over het vogelleven en de plantengroei die hij waarneemt tijdens zijn wandeling van Overveen tot Keukenhof, maar minder over het bollenland van Lisse tot Bennebroek. Tussen de regels door proef je zijn ontstemdheid over de aantasting van het landschap door de zandafgravingen.

De schoolplaat
Lisse is niet herkenbaar op de schoolplaat. Dat was ook niet de opzet. De voorstelling op de wandplaat is kenmerkend voor landschappen in de hele Bollentreek, met een rechte sloot, belangrijk voor het vervoer en voor de waterstand. De vlet ligt klaar om de gekopte bloemen naar de porriehoop af te voeren. Op de voorgrond een boerderij, op de achtergrond de duinen, met daarvoor een bollenschuur met de villa van de bollenkweker. Wilt u Thijsses tocht met zijn vele natuurbeschrijvingen nawandelen en de veranderingen in het landschap en de flora
zien, vraag dan aan bibliothecaris Jos van Bourgondiën de handleiding ter inzage. ■

 

Onthulling Veenenburgbrug

/in /door

Wethouder Kees van der Zwet en onze voorzitter Eric Prince hebben op
25 november de Veenenburgbrug met historisch informatiebord onthuld.

Jaargang 20 nummer 4, 2021

Nieuwsflits

Op dit bord is te lezen hoe de brug is ontstaan. De oorspronkelijke Veenenburgbrug werd gebouwd in 1928 en speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van ons bollenerfgoed. Arnoud Hendrik baron van Hardenbroek
van Ammerstol bouwde in 1904 kalkzandsteenfabriek ‘Arnoud’. De baron liet in 1928 de Veenenburgbrug bouwen voor het vervoer van zand naar zijn fabriek. Deze brug, gelegen op de grens van Lisse en Hillegom, was niet meer in goede conditie en aan vervanging toe. Toen Oud Lisse hoorde van de plannen om deze oude historische brug te vervangen, heeft ze voorgesteld de brug liever niet te vervangen maar te restaureren. Ook in ‘Sporen van Vroeger’ van het weekblad ‘Lissernieuws’ vroeg Oud Lisse hier aandacht voor. Daarin werd weergegeven dat de jaagpaden onder deze kalkzandstenen brug uniek zijn. Met name bijzonder, omdat daaruit het verband blijkt tussen de zandafgravingen, de kalkzandsteenfabriek ‘Arnoud’ en het omliggende landschap. Helaas bleek restauratie niet mogelijk en moest de brug vervangen worden om gevaarlijke situaties te voorkomen. In de onderbouw van de brug zaten n.l. veel scheuren. De vervangingswerkzaamheden hebben van half mei tot eind augustus geduurd. Tijdens deze werkzaamheden werd al het verkeer op de Loosterweg Noord tussen de Zwartelaan en de Frederikslaan afgesloten. Eind juli werd de nieuwe brug in gebruik genomen en eind oktober werden de laatste werkzaamheden uitgevoerd. Oud Lisse hoopte op een nieuwe brug in de oorspronkelijke stijl, maar dat is niet gebeurd. Wel zijn de vier kenmerkende beschermingspalen die aan de uiteinden van de brugleuning stonden, opnieuw gemaakt en neergezet. Het naambord met de originele naam uit 1928 is opnieuw aangebracht.

Onthulling Veenenburgbrug

 

Het maken van geestgrond in de 18e eeuw

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                       

6 juli 2021

door Nico Groen

 De Bollenstreek ligt op strandwallen en strandvlakten. De strandvlakten werden vroeger voornamelijk gebruikt als weiland. De strandwallen zijn voor een groot deel omgezet in geestgronden. Dat gebeurde in zuidelijk Lisse voor een deel al vóór de 17e eeuw. Wat is een geestgrond nu eigenlijk. Het zijn afgegraven en vlak gemaakte oude duinen. Maar hoe maakte men vroeger een geestgrond? Hieronder volgt een samenvatting van een artikel uit 1787 hoe een en ander in zijn werk ging met tussen aanhalingstekens de letterlijke tekst.

Wanneer men een bepaald duingebied voor afzanding wilde gebruiken, moest men allereerst bepalen, waar een behoorlijke doorvaart was voor allerlei soorten schepen om het zand te kunnen vervoeren.

“Dit gade geslagen hebbende, graaft men, naar een daartoe gemaakt plan, breede en goede sloten of liever vaarten, die gemeenlijk vol frisch water staan, mitsgaders deeze van eene geregelde breedte en diepte zijn. Ten dien einde worden ook, op dat de boorden van den oever bestendig zouden blijven, zo tegen de inwellingen van zand, als het bevare zelf, de kanten en hoofden met rijshout en takkebosschen vastgehouden. Als deze vaarten aanvankelijk gegraaven zijn, maakt men een begin van ’t afzanden; en verlengt die vaarten naar geraade men het afzanden bevordere”.

Methode van afzanden

“Verscheiden arbeiders steeken met spaden de bovenkorst van het duin af; zo verre als zij eene zwarte zand-aarde behelst. Deze aard-zoden worden aan eene zijde bij elkander gebragt, op een hoop geworpen en aldaar bewaard, om er naderhand den afgezanden grond  op nieuw mede te bedekken. Het duin aldus bereid zijnde, begint men het zelve af te zanden, en elke schipper of boer die zand nodig heeft, vervoegt zich bij den zandbaas… Zodra de plaats aangeweezen en de tijd bepaald is, bestaat de geheele zaak in het zand in de kruiwagens te scheppen, en het zelve in de schepen te laaden”.

De zandbaas let voortdurend op de kwaliteit van het zand. Het zand kan wit of geel zijn. De waarde van het zand wordt mede hierdoor bepaald. Bovendien let hij er op of er veen-  of kleilagen tussen het zand zitten.

“Wanneer men zulke aarde ontmoet, draagt men zorg  om die zorgvuldig af te steeken, op een hoop te brengen en ze afgezondert te bewaaren, om daarmee vervolgens een nieuwe bovengrond te maken. Aldus gaat men voort met afzanden, tot er ene genoegzaame streek lands vlak gemaakt zij; hierop worden de gemelde aard-zoden of veen-bonken en dergelijke gebroken en onder één vermengd: en als dit verricht is, verspreid men die stoffen over het land, dat voorts omgespit wordt. Door deeze bewerking verkrijgen die schraale afgezande gronden zeer spoedig een vrugtbare oppervlakkige aardbedde, dat meestentijds eerst met aardappelen en daarna met gerst of haver beteeld wordt.”.

De totale letterlijke tekst van deze beschrijving staat in het boek ‘Sporen van Six in Lisse’.

Dit boek is in 2020 uitgekomen en te verkrijgen via de website oudlisse.nl of bij Grimbergen.

Tekening van een afzanding van Six in Hillegom in 1746.

 

Wandelen met de digitale Cultuurhistorische Atlas.

/in , /door

Sporen van vroeger   ( LisserNieuws)                                                             

13 april 2021

 door Nico Groen 

Veel mensen hebben het wandelen of fietsen herontdekt door alle coronamaatregelen van het afgelopen jaar. Dat kan ook actief bedreven worden door tijdens het wandelen op smartphone of tablet  naar de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Duin- en Bollenstreek te kijken.

 

In deze atlas staat voornamelijk cultuurhistorische informatie uit het buitengebied, niet zozeer over het centrum van Lisse.  Klik  je rondom de plek op de atlas waar je aan het wandelen of fietsen bent, dan lees je alles wat daar aan cultuurhistorie te zien is. Dat kun je ter plekke ook echt bekijken. Dat maakt het natuurlijk interessant en je gaat een en ander met andere ogen bekijken.

Boerderij Phoenix en omgeving

Aan de hand van een voorbeeld laten we u proeven van de atlas. Stel: je staat op de hoek van Achterweg Zuid met het toegangsweggetje naar boerderij De Phoenix (Achterweg Zuid 64). Als je in de atlas op die plek of de omgeving klikt, komt er allerlei informatie beschikbaar. Als eerste natuurlijk info over de Achterweg zelf. De Achterweg, ook wel Buurwegh of Lijt Weg loopt van Lisse naar Valkenburg en ligt op een smalle strandwal. In  het boek Sporen van Six staat dat het buurtschap Daerrode aan de westkant van de Achterweg tussen de Essenlaan en de Spekkelaan al in 1284 bestond.In 1560 is de Achterweg afgezand en verlaagd vanaf de Spekkelaan tot de Essenlaan.

Dat dit gebied ten westen van de Achterweg Zuid vroeger afgegraven is, kun je zien aan het weggetje dat naar De Phoenix loopt. Het eerste gedeelte tot het bruggetje over de Achtersloot ligt ongeveer een meter hoger dan het naastliggende veld. Na het bruggetje over de Achtersloot ligt de weg veel lager. Hier was de strandvlakte, die tot de boerderij of het vroegere Keukenduin liep. Ook deze Achtersloot is interessant. Deze sloot loopt achter de bebouwing en kavels ten westen van de Achterweg langs. Dus vlak achter het crematorium en de vroegere buitenplaatsen Grotenhof en Ter Specke. Het is  mogelijk dat het eerst een duinsloot was tussen de strandwal waar de Achterweg over loopt en de achterliggende strandvlakte. Deze sloot is waarschijnlijk van voor 1284. Langs de zuidkant in het talud van het weggetje tot de brug over de Achtersloot naar boerderij De Phoenix staat een haag. Deze bestaat voornamelijk uit oude iepen en eiken. Aan het talud is goed het verschil in hoogte tussen het veld en het weggetje de zien.

Vanaf de kruising is ook een oude brede houtwal te zien. Deze loopt vanaf de Essenlaan tot boerderij De Phoenix. Dit is de rand van de oorspronkelijke strandwal Keukenduin met de strandvlakte ten oosten hiervan. Dit is een oude houtwal met diverse soorten bomen, waarop ongeveer 200 m van de boerderij af een heel oude monumentale eik staat. Dit is waarschijnlijk de dikste boom van Lisse en mogelijk al 200 tot 300 jaar oud. Deze is alleen in de winter goed te zien. Net ten oosten van de houtwal ligt ook een vroegere duinsloot. Dan zien we  boerderij De Phoenix zelf met zijn waardevolle bomen. Hierover staat ook veel info op de digitale Atlas.

Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Bollenstreek (cultuurhistorieduinenbollenstreek.nl), die onlangs voor  Lisse herzien en aangevuld is.

Het hoogteverschil tussen het veld en het weggetje naar de Phoenix is goed te zien.
Foto: Nico Groen

Wandelen of fietsen langs cultuurhistorie in Lisse

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuws)

30 maart 2021

Door Nico Groen

 Veel mensen hebben het wandelen of fietsen herontdekt door alle coronamaatregelen van het afgelopen jaar. Je kunt natuurlijk in de omgeving wandelen met je eigen gedachten en genieten van alles wat je ziet. Maar je kunt ook actief naar de omgeving kijken. De VOL heeft een aantal boekjes om al wandelend of fietsend de cultuurhistorie te ontdekken.

Zo heeft de Vereniging Oud Lisse in 2010 een boekje uitgegeven over monumentale gebouwen in Lisse. Het boek heet ‘Wandel- en fietsroutes Zuid en Noord Lisse: Monumenten’.  Met het boekje in de hand, kan langs alle monumenten worden gewandeld of gefietst. Dan kun je het betreffende gebouw op je in laten werken.

Als tweede boekje in deze reeks is in 2014 een bomenboek uitgegeven. Dit boek heet ‘Wandel- en fietsroutes langs monumentale bomen in Lisse’  met daarin alle bomen van 100 jaar en ouder en veel andere interessante bomen en hagen. Al wandelend of fietsend met het boekje kan je de betreffende boom extra bekijken en er van genieten.

In 2016 werd een derde boekje gerealiseerd: ‘Wandel- en fietsroutes langs bruggen in Lisse’. In dit bruggenboek wordt o.a. van alle bruggen in Lisse met een officiële naam de cultuurhistorie beschreven, evenals van het water waar de brug overheen gaat en van de weg waar de brug in ligt. Leuk om met het boekje bij de hand de bruggen te bekijken.

De boekjes in deze reeks hebben steeds 2 routes, een zuidelijke en een noordelijke, die beide op het Vierkant beginnen.

In 2011 verscheen een vierde boekje, geschreven door wijlen Bert Kölker,  over alle nog bestaande grenspalen in Lisse met de titel ‘Grenspalen te Lisse’. Het is geen wandel- of fietsroute, maar al wandelend of fietsend kunnen heel goed de grenspalen worden bekeken en de beschrijvingen gelezen.

Ook in het nieuwe boek ‘Sporen van Six’ staat in het laatste hoofdstuk een route aangegeven waar je nog daadwerkelijk sporen van de familie Six kunt vinden.

Digitale Cultuurhistorische Atlas Duin- en Bollenstreek

Er zijn nog andere wandel- en fietsroutes in Lisse, zoals fiets- en wandelknooppuntenroutes. De laatste met de rood/gele bordjes en paaltjes (infobord voor de winkel van Dirk op ’t Vierkant). Op route.nl/routeplanner zijn de wandelknooppunten in de Bollenstreek te vinden.

Ook te wandelen zijn het Ommetje in de Poelpolder (Infobord bij de Zemelpoldermolen) en diverse routes vanuit Keukenhof (infobord op de hoek van Achterweg-Zuid en Prof. van Slogterenweg). Via de site van de VVV Lisse kun je ook diverse routes bekijken en eventueel uitprinten.

Kijk met name buiten het centrum van Lisse  eens met smartphone of tablet  op de Digitale Cultuurhistorische Atlas van de Duin- en Bollensteek (cultuurhistorieduinenbollenstreek.nl) . Als je rondom de plek klikt waar je op dat moment aan het wandelen of fietsen bent, lees je alles wat daar aan cultuurhistorie te zien is. Dat kun je dan ter plekke ook echt bekijken.

 

Foto: Een wandelknooppunt met het nummer van de paal en pijltjes naar de volgende knooppunten.
Foto: Nico

 

De polders in Lisse

/in /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)
16 maart 2021
door Nico Groen

Lisse heeft behoorlijk wat polders (gehad). Een polder is een door één of meer kaden of dijken omgeven gebied waarvan de waterstand geregeld kan worden. De waterstand binnen een polder is meestal lager dan in het omliggende gebied. Het water in de polder wordt afgevoerd via molens of gemalen. In de registers van vergunningen verleend door het HHR Rijnland komen in Lisse al vanaf 1531 stichtingen van kleine poldertjes voor. Ze zijn echter vanwege de summiere aanduidingen moeilijk te traceren.

De oudst traceerbare polder van Lisse (van vóór 1589) is de Kleine Looster. Deze polder ligt aan de zuidkant aan de Stationsweg en wordt in het westen begrensd door de Spoorlijn, maar liep vroeger tot de grens met Noordwijkerhout. Het gebied lag iets hoger dan de Lageveense polder en was gemakkelijk bereikbaar vanaf Den Delff (nu Stationsweg). Het heeft een enigszins onregelmatige verkaveling, waarvan de sloten zuidwaarts lopen Daarmee wijkt het af van de veel regelmatiger verkavelingen in de Lageveense polder ten zuiden hiervan, die veel later is ontstaan (1654). Deze verkavelingen lopen oostwest. De Lageveense polder wordt begrensd door Loosterweg Zuid en de spoorlijn en loopt naar het zuiden door tot het Mallegat.

De Beekpolder ten zuiden van Akervoordelaan is in 1651 gesticht. Het is een vrij laag gebied en ligt tussen de strandwal van Heereweg en de strandwal bij de Torenlaan in Voorhout. In het zuiden loopt de polder door tot voorbij de grens met Sassenheim. De molen waterde uit op de scheidingssloot tussen Sassenheim en Voorhout richting het zuiden.
De Bonte Krielpolder (van 1743) ligt tussen de Heereweg en de Rijnsloot. Aan de zuidkant wordt de polder begrensd door buitenplaats Ter Leede en de Elbalaan, de noordgrens is aan de Beek bij de Engelbewaarderskerk.
Ten noorden van de Staalsloot, die langs boerderij Wassergeest uitloopt in de Ringsloot, ligt oostelijk van de Heereweg de Zemelpolder. Deze loopt helemaal door naar de Kerksloot of Stinksloot bij de Agathakerk.
De Meer en Duinpolder ligt ten noorden van de Zandsloot of Lisserbeek en ten oosten van de Heereweg en ‘strekkend tot aan de Gerrit Avenweg‘ (grens met Hillegom). Op de kaart van HHR Rijnland van 1615 stond de polder al aangegeven.

De Lisserbroekpolder strekte zich uit vanaf de Schoolstraat/Kapelstraat tot waar nu ongeveer het Turfspoor in Lisserbroek loopt. Al in 1583 is sprake van de stichting van een molentje in een gedeelte van Lisserbroek. Bij de droogmaking van het Haarlemmermeer in 1852 liep de Ringvaart dwars door het gebied. In het oostelijk deel werd het veen tot op het maaiveldniveau van de Haarlemmermeerpolder verwijderd.
De Rooversbroekpolder (uit 1632) liep ten oosten van de weg Rooversbroekdijk. In het noorden boog deze af naar het oosten. De oorspronkelijke dijk lag tussen het Mondriaanpark en de Valkstraat. Ook van de Rooversbroekpolder kwam een deel in de Haarlemmermeer te liggen.
De Hellegatspolder (van vóór1630) naast de Ringvaart ligt maar voor een klein deel in Lisse en voor het grootste deel in Sassenheim.

Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Duin- en Bollenstreek, die momenteel voor Lisse herzien wordt.

Kaart uit 1884 van het Hoogheemraadschap (HHR) Rijnland met de polders van Lisse (B-0004).

 

Wegen in Lisse al eeuwenoud

/in /door

Sporen van vroeger  (LisseNieuws)                                                          

2 maart 2021

 door Nico Groen

In ieder geval waren de oude wegen in Lisse al voor 1615 bekend. Op een landkaart van Balthasar Florisz. uit dat jaar staan onderstaande wegen al aangegeven. Maar hoe oud zijn deze wegen of paden nu werkelijk? Dat is niet zo makkelijk aan te geven en is afhankelijk van archeologische vondsten of oude documenten.

Noord-zuid verbindingswegen

De Heereweg of Heer Weg is de doorgaande weg van Oegstgeest via Haarlem en Velsen naar Castricum en verder. Gezien de archeologische Romeinse vondsten bij Dever, is de Heereweg uit de Romeinse tijd. De vondsten in Veenenburg vlak bij de Heereweg suggereren dat de weg nog veel ouder is. In 1589 en 1591 kreeg Johan van Matenesse toestemming om in de buurt van Dever de Heereweg af te zanden en te verlagen.

De Achterweg, Buurwegh of Lijt Weg loopt van Lisse naar Valkenburg en ligt op een smalle strandwal. In 1560 is de Achterweg afgezand en verlaagd vanaf de Vennesloot tot de Essenlaan. Buurtschap Daerrode aan de Achterweg bestond al in 1284.

De Loosterwegen of Lijtwegen lopen van voorbij Bennebroek via de Jacoba van Beierenweg en  de Herenweg in Voorhout naar Rijnsburg. In Voorhout, achter de huidige Rijnsburgerweg nr. 8, is een grote archeologische vondst gedaan van bronzen bijlen en beitels (Bronsdepot) uit de Bronstijd. De Loosterwegen zouden dus wel eens duizenden jaren oud kunnen zijn.

De oost-west lanen

In 1285 wordt Akervoorderlaan of Akervoort geschreven als Agghenvort. In 1551 is de weg afgezand en verlaagd. Waarschijnlijk betekende Agghenvort ‘Doorwaadbare weg door het water’. Er liepen hier diverse beken van noord naar zuid.

De Essenlaan heette vroeger de Trijnenlaan. Hiervandaan liep de Catharijnelaan of Trijnen Laen naar de 2e Poellaan. De eigenaar van Wassergeest had grond aan de zuidkant van deze weg gekocht. Om de tuinen uit te breiden, is de weg daarom naar het zuiden verlegd.

De Spekkelaan of Specken Laen liep van de Achterweg rechtdoor naar de Loosterweg. Voor 1918 had de weg al zijn huidige traject. Specke betekende moeras. De natte strandvlakte tussen Keukenduin en Achterweg liep hier dus nog door vanuit het zuiden.

De Vuursteeglaan, Vuursteeg, Viersteeg of Vijversteeg is het verlengde van de Spekkelaan en loopt tot de Heereweg. In het verlengde hiervan liep een pad, nu Marconilaan genoemd, naar boerderij Zwanendrift met een grote vijver er voor.

Over de Stationsweg of Den Delff wordt al in 1409 geschreven door HHR Rijnland. Het gedeelte tot de Van Lyndenweg heeft Veender Wech geheten. Toen heette het verderop Den Delff en dit liep door tot de Ruigenhoek.

De Kanaalstraat, Breg Wech, (Brugweg) of Broekweg liep door tot de huidige Broekweg. Na de drooglegging van het Haarlemmermeer in 1852 noemde men het de Kanaalstraat en werd de weg verlengd tot de Ringvaart. Evenwijdig aan de weg lag een knuppelpad van vóór de jaartelling dat een paar meter diep in het veen lag en er is tevens een pijlpunt uit de IJzertijd gevonden.

 

Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan de digitale Cultuurhistorische Atlas van de Bollenstreek, die momenteel voor Lisse herzien wordt.

 

 

Bronsdepot in Voorhout

 

De kaart uit 1615 van Balthasar Florisz. van Berckenrode in opdracht van Rijnland Kaart. HHR Rijnland

De kaart uit 1615 van Balthasar Florisz. van Berckenrode in opdracht van Rijnland Kaart. HHR Rijnland