Berichten

 Lisse 825 jaar door een oorkonde uit 1198

/in , /door

Sporen van vroeger (LisserNieuws)

28 februari 2023

door Nico Groen

 Lisse bestaat dit jaar op papier 825 jaar. Dit wordt groots gevierd in Lisse. In 1198 is de hele grafelijke familie van Holland, inclusief gevolg in Lisse. Graaf Dirk VII, zoon van Floris III, vaardigt ‘op Lis’ een oorkonde uit.

Onder de getuigen bevinden zich o.a. moeder Ada, zuster Margaretha, broer Willem (de latere graaf Willem I), broer Floris, Hugo van Voorne, Willem van Teylingen, Hugo van Noordwijk, Dirk van Haarlem en anderen. Niet de minste notabelen dus. De oorkonde wordt afgesloten met: ‘Acta sunt hec apud Lis, A.D. incarnationis MCLXXXXVIII’. Hier komt de naam Lisse voor het eerst in een begrijpelijke vorm tevoorschijn. ‘Apud Lis’ betekent ‘Op Lis’. Het jaartal in 1198. De oorkonde zelf gaat helemaal niet over Lisse. Het betreft een kapel in Naaldwijk. Deze kapel wordt in 1198 gedoneerd aan het bisdom Utrecht ter nagedachtenis aan graaf Floris III, die in 1190 was overleden tijdens de derde Kruistocht. Het is dus een familie bijeenkomst.

Gezien de voorliefde van de Hollandse graven (zoals ook later nog zal blijken) voor Lisse, lijkt het aannemelijk dat er in 1182 al een bruiloft in Lisse werd gevierd. Een groot deel van de entourage van 1182 is in 1198 namelijk gewoon weer van de partij. De plaatsnaam Lis van 1198 kan hetzelfde zijn als een onduidelijke vermelding van lis van 1182. In 1182 staat namelijk niet dat lis een plaatsnaam zou zijn. Er moet in 1198 al wel iets van een dorp zijn geweest. In feite kennen we natuurlijk ook alleen de officiële data van de aanwezigheid van de graven in 1198, terwijl zij hier meerdere keren tussendoor gewoon verbleven kunnen hebben. Zij moeten toen wel een goed onderkomen hebben gehad in Lisse, anders zou men hier niet bij elkaar gekomen zijn.

 Waar verbleven de Graven?

Donjon Dever was er nog niet. Mogelijk was er wel een voorloper van zo’n verdedigingswerk. Volgens geschriften uit de 18e eeuw zouden resten hiervan bij het uitgraven van de Rijnsloot 400 meter ten zuiden van Dever zijn gevonden. In de loop van 2023 wordt er een sleuf op de betreffende locatie gegraven en professioneel archeologisch onderzoek uitgevoerd. Een en ander is opgestart door Deen Boogerd toen hij bij Dever tijdelijke beheerder was.

Een ander verdedigingswerk was mogelijk ten oosten van de voormalige boerderij Den Burg op de plek die vroeger het Paulusbosje werd genoemd bij Don Boscostraat 3.

 Ter Specke

Mogelijk had het huis Ter Specke toen ook al een huis van steen. Huis Ter Specke is in ieder geval van vóór 1343. Het huis Ter Specke wordt dan voor het eerst vermeld. Het was toen een leengoed van de graven van Holland.

Willem van der Specke ook Verspeck genoemd, wordt in Lisse omstreeks 1280 geboren en is in 1344 in Lisse overleden. Zijn vader Dirck van der Specke was geboren in 1250 en overleden in 1312. Bij de geboorte van Willem was Dirck dus ongeveer 30 jaar oud en woonachtig in Lisse.

Foto: Landhuis Ter Specke’ is in de loop der eeuwen diverse malen vernieuwd.
Foto: OudLisse

Lisse 825 jaar, maar Lux en Liusna al 300 jaar eerder genoemd 

/in /door

Sporen van vroeger  (LisserNieuws) 

14 februari 2023

door Nico Groen

  Lisse viert dit jaar het feit dat op papier het dorp 825 jaar bestaat. Het wereldlijk erfgoed dat Willibrord en zijn opvolgers nalieten aan de kerk van Sint Maarten te Utrecht is samengevat in de opgemaakte goederenlijst. Hierop staan de namen Lux en Liusna.

In de 8e en 9e eeuw had deze Willibrord met name ook in het westen vele bezittingen verworven, geschonken door vorsten, edelen en grootgrondbezitters. Deze schenkingen waren destijds vastgelegd op oorkonden, schenkingsakten en giftbrieven. Later werden deze in de eerste helft van de 10e eeuw allemaal in één keer aan het perkament toevertrouwd en gebundeld in ‘De Goederenlijst’ van de Sint Maartenskerk in Utrecht. In deze lijst, gebaseerd op de gegevens uit de 8e en 9e eeuw, worden Lux en Liusna genoemd. Diverse onderzoekers menen, dat Lux en/of Liusna als Lisse of in de buurt van Lisse gezien moet worden. Dit naar aanleiding van de volgorde, waarop de lijst is samengesteld.

 Licht en helder

Op het eerste gezicht lijkt het onlogisch, dat er 2 namen op Lisse zouden slaan. Maar is dat wel zo? De ‘na’ van Liusna betekende in de middeleeuwen ‘nabij’, ‘naast’ of ‘in de buurt van’. Liusna betekende dus zoiets als ‘in de buurt van Lius’. Aad van der Geest probeert in een artikel in het Dever Bulletin van 1991 verklaringen voor Lux, Liusna, Lis en Lisse  te vinden. De woorden ‘licht’ en ‘helder’ komen veelvuldig voor in dit artikel over zijn verklaring van ‘lux’, ‘liusna’ en ‘lis’.

‘Lius’ zou iets met licht te maken hebben. Een heldere waterloop of een kale heuveltop (blinkerd). Verder vermeldt Van der Geest ook nog, dat de plaats Ljusne in Zuid-Zweden, gelegen is aan de rivier de Lusn, wat ‘licht’, ‘helder’ en ‘glans’ betekent. Ljusne betekent dan ‘bij het heldere water’. Opmerkelijk is dat in de 16e eeuw de Zweedse plaats Ljusne geschreven wordt als Luxne.

Als het Latijnse woord ‘lux’ vertaald wordt naar het Nederlands, dan blijkt dit ‘kunstlicht’ te betekenen. Dit kan vroeger niets anders geweest zijn als ‘vuur’, ‘kaarslicht’, ‘brand’ en ’toorts’. Volgens een Deens woordenboek wordt het Latijnse ‘lux’ als ‘lys’ geschreven. Het Deense woord ‘lyse’ betekent ‘verlichten’ of ‘lichtgeven’. Beide Deense woorden lijken toch erg veel op Lisse. Temeer, omdat Lisse vroeger naast Lis ook als Lys of Lysse geschreven werd. Verder betekent het Zweedse woord ‘lyse’  ‘verlichting’.

Het Latijnse lux uit de 10e eeuw werd uitgesproken als ‘Luzz’. Het Iers-Keltische  ‘lius’ van ‘liusna’ uit de 7e eeuw werd toentertijd volgens Peter Berresford Ellis uitgesproken als het hedendaagse lus. De i was een toonloze toevoeging.  Ellis is bekend om zijn wetenschappelijke boeken over de Keltische geschiedenis. Dat leverde hem een groot aantal bekroningen op, inclusief een eredoctoraat aan de Universiteit van Londen. Om diverse redenen menen sommige onderzoekers, dat  het woord ‘liusna’ al heel oud is en mogelijk van Keltische afkomst.

Concluderend kan gesteld worden dat ‘lis’, ‘lux’ en ‘liusna’ ongeveer hetzelfde werden uitgesproken en dat het daarom waarschijnlijk om dezelfde woonplaats gaat. En dat de betekenis voor de drie woorden licht, helder, blinkerd, blank, vuur, brand of vlammen was.

Foto: ‘Waar de blanke top der duinen, schittert in de zonnegloed’. Zo kan het uitzicht van Liusna er hebben uitgezien.
Foto: Nico Groen

Lisse 825 jaar, maar al eerder bewoning

/in /door

Sporen van vroeger ( LisserNieuws)

 31 januari 2023

 door Nico Groen

             

Lisse viert dit jaar het feit dat op papier het dorp 825 jaar bestaat. Maar hoe zit het met de mensen? Wanneer kwamen de eerste mensen naar Lisse? Er zijn al veel eerder sporen van bewoning in Lisse gevonden, die teruggaan tot de bronstijd. Er zijn geen geschreven bronnen gevonden, maar wel archeologische vondsten en opgravingen, die wijzen op bewoning.

Het oudst gevonden voorwerp in Lisse is een vuurstenen beitel, in beheer bij Museum de Zwarte Tulp. Het is zo’n 200 meter ten noordoosten van ’t Huys Dever, tussen de Vennesloot en de Eerste Poellaan, in 1960 gevonden. De vondst bij Dever is met enige zekerheid tot de Vlaardingencultuur (3500-2500 voor Chr.) te rekenen. De voorzichtigheid komt doordat er verder geen sporen of scherven in de nabijheid gevonden zijn. Wellicht zijn die niet herkend of simpelweg nog niet waargenomen, maar het is ook goed mogelijk dat het om een geïsoleerde beitel gaat en achtergelaten is door mensen die heel ergens anders woonden.

Bronzen gebruiksvoorwerpen uit de bronstijd

Bij het afgraven van de duinen ten noorden van de Keukenhof (Veenenburg) werden diverse vondsten gedaan. Er werden een bronzen randhielbijl en een kleine bronzen beitel uit de midden bronstijd uit de periode 1600-1200 voor Chr. nabij de Heereweg gevonden. Verder werden diverse bronzen spelden, versierd met geometrische patronen en inkervingen aangetroffen, daarnaast een bronzen pijlpunt.

Potscherven uit de periode 2000-800 voor Chr.

Er werden daar ook potscherven gevonden tijdens het afzanden bij Veenenburg, die gedateerd konden worden uit de periode 2000-800 voor Chr. Doordat pottenbakken een traditie was, zijn er in de loop der tijd verschillende vaste patronen ontstaan in vormen en versieringen van het aardewerk. Door deze uiterlijke kenmerken van het gevonden potmateriaal kunnen archeologen goed inschatten wanneer zij gemaakt zijn. De wikkeldraadbekers werden gemaakt vanaf 2000 jaar voor Chr. Deze ontwikkelden zich uiteindelijk tot het Hilversum-aardewerk van rond 1500 voor Chr. Beide soorten werden tijdens het afzanden bij Veenenburg gevonden.

In 1960, in de Zeeheldenbuurt richting Lisserbroek nabij de Kanaalstraat, werd een z.g. knuppelpad opgegraven uit de periode 2000-800 voor Chr. Het betrof een constructie van in de lengterichting evenwijdig liggende palen met dwarsliggend daarop takken. Aan weerszijde stonden palen. De koeien van de boeren werden in het lage natte veengebied van de Lisserbroek geweid. De boeren konden via het knuppelpad bij hun koeien komen.

Ook uit de IJzertijd (900-19 voor Chr.) werden potscherven gevonden bij ’t Huys Dever en in de strandvlaktes tussen Hillegom en Voorhout. Een en ander staat in het boek ‘Het verleden van de velden. Archeologie van de Duin- en Bollenstreek’ uit 2017 van Jeroen van Zoolingen.

Uit bovenstaande vondsten, vooral de potscherven en het knuppelpad, kan geconcludeerd worden dat hier al heel lang mensen woonden, al vanaf 2000 jaar voor Chr. Waarschijnlijk nog eerder.

Foto: Voorpagina van het ‘Het verleden van de velden’ uit 2017
Foto: Nico Groen

Foto: Voorpagina van het ‘Het verleden van de velden’ uit 2017

Foto: Nico Groen

Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse”