Berichten

Lisse 825 jaar, maar Lux en Liusna al 300 jaar eerder genoemd 

Sporen van vroeger  (LisserNieuws) 

14 februari 2023

door Nico Groen

  Lisse viert dit jaar het feit dat op papier het dorp 825 jaar bestaat. Het wereldlijk erfgoed dat Willibrord en zijn opvolgers nalieten aan de kerk van Sint Maarten te Utrecht is samengevat in de opgemaakte goederenlijst. Hierop staan de namen Lux en Liusna.

In de 8e en 9e eeuw had deze Willibrord met name ook in het westen vele bezittingen verworven, geschonken door vorsten, edelen en grootgrondbezitters. Deze schenkingen waren destijds vastgelegd op oorkonden, schenkingsakten en giftbrieven. Later werden deze in de eerste helft van de 10e eeuw allemaal in één keer aan het perkament toevertrouwd en gebundeld in ‘De Goederenlijst’ van de Sint Maartenskerk in Utrecht. In deze lijst, gebaseerd op de gegevens uit de 8e en 9e eeuw, worden Lux en Liusna genoemd. Diverse onderzoekers menen, dat Lux en/of Liusna als Lisse of in de buurt van Lisse gezien moet worden. Dit naar aanleiding van de volgorde, waarop de lijst is samengesteld.

 Licht en helder

Op het eerste gezicht lijkt het onlogisch, dat er 2 namen op Lisse zouden slaan. Maar is dat wel zo? De ‘na’ van Liusna betekende in de middeleeuwen ‘nabij’, ‘naast’ of ‘in de buurt van’. Liusna betekende dus zoiets als ‘in de buurt van Lius’. Aad van der Geest probeert in een artikel in het Dever Bulletin van 1991 verklaringen voor Lux, Liusna, Lis en Lisse  te vinden. De woorden ‘licht’ en ‘helder’ komen veelvuldig voor in dit artikel over zijn verklaring van ‘lux’, ‘liusna’ en ‘lis’.

‘Lius’ zou iets met licht te maken hebben. Een heldere waterloop of een kale heuveltop (blinkerd). Verder vermeldt Van der Geest ook nog, dat de plaats Ljusne in Zuid-Zweden, gelegen is aan de rivier de Lusn, wat ‘licht’, ‘helder’ en ‘glans’ betekent. Ljusne betekent dan ‘bij het heldere water’. Opmerkelijk is dat in de 16e eeuw de Zweedse plaats Ljusne geschreven wordt als Luxne.

Als het Latijnse woord ‘lux’ vertaald wordt naar het Nederlands, dan blijkt dit ‘kunstlicht’ te betekenen. Dit kan vroeger niets anders geweest zijn als ‘vuur’, ‘kaarslicht’, ‘brand’ en ’toorts’. Volgens een Deens woordenboek wordt het Latijnse ‘lux’ als ‘lys’ geschreven. Het Deense woord ‘lyse’ betekent ‘verlichten’ of ‘lichtgeven’. Beide Deense woorden lijken toch erg veel op Lisse. Temeer, omdat Lisse vroeger naast Lis ook als Lys of Lysse geschreven werd. Verder betekent het Zweedse woord ‘lyse’  ‘verlichting’.

Het Latijnse lux uit de 10e eeuw werd uitgesproken als ‘Luzz’. Het Iers-Keltische  ‘lius’ van ‘liusna’ uit de 7e eeuw werd toentertijd volgens Peter Berresford Ellis uitgesproken als het hedendaagse lus. De i was een toonloze toevoeging.  Ellis is bekend om zijn wetenschappelijke boeken over de Keltische geschiedenis. Dat leverde hem een groot aantal bekroningen op, inclusief een eredoctoraat aan de Universiteit van Londen. Om diverse redenen menen sommige onderzoekers, dat  het woord ‘liusna’ al heel oud is en mogelijk van Keltische afkomst.

Concluderend kan gesteld worden dat ‘lis’, ‘lux’ en ‘liusna’ ongeveer hetzelfde werden uitgesproken en dat het daarom waarschijnlijk om dezelfde woonplaats gaat. En dat de betekenis voor de drie woorden licht, helder, blinkerd, blank, vuur, brand of vlammen was.

Foto: ‘Waar de blanke top der duinen, schittert in de zonnegloed’. Zo kan het uitzicht van Liusna er hebben uitgezien.
Foto: Nico Groen

Het bollengebied moet open blijven

Sporen van vroeger (LisserNieuws)                                                            

20 december 2022

door Nico Groen 

De Cultuur-Historische Vereniging “Oud Lisse” en de Stichting Vrienden van Oud Hillegom maken zich zorgen over de ideeën die leven over het bollengebied ten noorden van de Keukenhof. Dit belangrijke cultuurhistorisch bollengebied wordt bedreigd door plannen om de N207 door te trekken naar de N206 met een aftakking over het spoor naar de Beeklaan in Hillegom. Ook zijn er plannen voor een parallelweg langs de Carolus Clusiuslaan vanaf de 2e Poellaan.

Een van de redenen voor aanleg van deze wegen is de drukte bij de Steenfabriek en op de Van Pallandtlaan en de Carolus Clusiuslaan. VOL denkt dat door de aanleg van de Rijnlandroute van Leiden naar Katwijk de verkeersdrukte op de oost-west verbinding voor de Bollenstreek voor het grootste deel is opgelost. Veel verkeer uit Voorhout, Noordwijk en Noordwijkerhout zal van deze verbinding gebruik gaan maken. Het fileleed in Lisse en Hillegom kan door een veel hogere vierbaans brug over de Ringvaart bij de Steenfabriek voor een deel voorkomen worden.

Pact van Teylingen geldt nog steeds

De verlenging van de N207 gaat in tegen de principes van het Pact van Teylingen door de enorme aantasting van het gave bollengebied ten noorden van de Keukenhof en de dreiging van grootschalige verstedelijking rondom het open gebied bij het station Hillegom. In het Pact van Teylingen zijn in het verleden afspraken gemaakt tussen vele organisaties, gemeentes en provincie hoe de Bollenstreek er uit gaat zien. Dit geldt nog steeds.

Cultuurhistorische waarde van het bollengebied

Vanwege de cultuurhistorische waarde van het bollengebied ten noorden van de Keukenhof heeft de stichting VvOH een brief gestuurd naar de leden van het College van Gedeputeerde Staten en de leden van Provinciale Staten van Zuid-Holland. Dit met de nadruk, naast andere argumenten, op het open houden van het bollengebied vanuit historisch oogpunt gezien.

De VvOH constateren in de brief dat het rapport zwaar leunt op het element economie, terwijl natuur, milieu, landschap en cultuurhistorie als sluitpost worden gezien en onvoldoende in de afwegingen zijn meegenomen.

Als het aan de mobiliteitswethouders van de gemeenten Hillegom, Lisse, Teylingen en Noordwijk ligt, komt er tussen 8 tot 15 jaar in de Duin- en Bollenstreek veel asfalt bij met grote gevolgen voor het open gebied, de flora en fauna en het Natura 2000 duingebied.

Los van de dure infrastructurele kunstwerken, zoals een spoorwegonderdoorgang en enkele viaducten gaat dit ook ten koste van veel eerste klas bloembollengrond. De Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport is daarin als kader leidend. Niet gemeld wordt waar de vele hectaren kostende doortrekking naar de N206 en naar de Beeklaan gecompenseerd worden.

Een ringweg ten westen van Hillegom tast het bollengebied ernstig aan en kan nog meer verkeer aantrekken door nieuwbouw rondom het station. Dan zou het bij de steenfabriek nog veel drukker worden.

Foto: Een veel hogere vierbaansbrug over de Ringvaart bij de Steenfabriek zal veel fileleed in Lisse en Hillegom voorkomen. De brug hoeft dan maar af en toe open.
Foto: Nico Groen

 

Stamboomonderzoek bij de VOL

Sporen van vroeger  (LisserNieuws)                                                

15 maart 2022

door Nico Groen

Wat betekent genealogie? Het is (volgens Wikipedia) familiekunde. Een hulpwetenschap van de geschiedenis, die zich bezighoudt met het onderzoek naar afkomst en geschiedenis van families en geslachten. Dat kan leiden tot een stamboom van alle personen uit dezelfde familie, uitgaand van de oudst bekende voorvader in mannelijke lijn. De VOL is geïnteresseerd in Lissese families of in personen die een verbinding met of een betekenis voor Lisse hebben.

De vereniging heeft een werkgroep Genealogie, die een digitaal bestand heeft ontwikkeld met behulp van een  bepaald programma. Daarin staan personen uit Lisse met daar bij behorende familieverbanden. Beheerder is Louise Kerkvliet-van Kampen. Tot 1920 is het bestand behoorlijk volledig. Tegenwoordig zitten er in het bestand 60.000 personen met 18.500 families in Lisse. Dit bestand blijft groeien. Om data te vinden van personen na 1920 is een uitdaging vanwege de privacywetten.  In het kader van deze privacyregels zijn geboorteaktes pas na 100 jaar in te zien, huwelijksaktes na 75 jaar en overlijdensakte na 50 jaar. Dat betekent dat deze informatie op een andere manier gevonden moet worden.

Genealogische bronnen bij de VOL

Genealogische informatie was vroeger moeilijk te achterhalen. Men moest er voor naar gemeentelijke, nationale en kerkelijke archieven. Men moest er echt heen om in de verschillende archieven informatie te achterhalen. Daar werd veel tijd aan besteed. Met het digitale tijdperk is dat eenvoudiger geworden. We kunnen vanuit onze luie stoel informatie benaderen. De VOL heeft een eigen archief gevuld vanuit verschillende informatiebronnen. Denk hierbij aan archiefmateriaal van de gemeente, maar ook documenten van Erfgoed Leiden en Omstreken, waaronder de Bollenstreekgemeenten, gerechtsboeken etc. Het gaat om zowel publicaties als digitale bronnen.

Inloop op dinsdagmorgen

Regelmatig ontvangen wij giften waarin genealogische informatie beschreven is. Maar ook verzamelaars en particulieren bieden bidprentjes, rouwadvertenties en geboortekaartjes aan waaruit veel informatie te achterhalen is. Verder wordt er gebruik gemaakt van alle beschikbare digitale informatie die wereldwijd op het internet te vinden is.

Wat doet de VOL met de verzamelde informatie? Ons bestand is in wezen een lijst met namen waarin begin- en einddata verwerkt zijn en waarin familieverbanden vermeld zijn. De informatie is onlangs gebruikt voor de website LisseTijdReis, waarbij historische informatie over personen en zaken uit Lisse aan elkaar gekoppeld werd. Daarmee is informatie gebruikt van 1830. Je kunt o.a. nagaan waar je voorouders gewoond hebben en welke beroep ze uitoefenden. Er wordt nu druk gewerkt aan het Lisse van 1880. LisseTijdReis is door iedereen te raadplegen, maar de genealogische informatie is alleen voor leden van de VOL toegankelijk. In het verleden zijn er veel kwartierstaten met ouders, grootouders en bed-overgrootouders gemaakt van bekende Lissers. Deze zijn op de website terug te vinden. Ook kunnen particulieren informatie achterhalen bij de inloop op dinsdagochtend. Aanvullende informatie van personen en gezinnen uit Lisse is altijd welkom. Kom gerust ook eens langs op de inloopochtend op dinsdag voor het nagaan van je eigen familiegeschiedenis.

De geschriften van Arie Raaphorst

Het archief van de VOL bevat 5 schriften van de hand van Arie Raaphorst. Het zijn korte notities over gebeurtenissen in Lisse uit het begin van de twintigste eeuw. 

Gert Imanse

Jaargang 20 nummer 4, 2021

In Nieuwsblad 3 2021 van de Vereniging Oud Lisse staat het artikel Parelduiken in Lisse Tijd Reis, waarin aandacht voor een boekje van Arie Raaphorst over de geschiedenis van de Parochie St. Agatha. Eerdere artikelen van Arie in ’t Veld met het werk van Raaphorst als bron, zijn te lezen op de website www.oudlisse.nl. Zijn ‘Gids voor een wandeling langs bloembollenvelden in Lisse’ uit 1922 was het onderwerp van een eerder Pareltje.

Arie Raaphorst
Het archief van de Vereniging Oud Lisse bevat vijf schriften van de hand van Arie Raaphorst. Het zijn korte notities over gebeurtenissen in Lisse aan het begin van de vorige eeuw. Raaphorst (1880-1948) was dagbladcorrespondent voor de Leidsche Courant en mogelijk maakte hij ze voor zijn eigen archief als journalist. Hij schrijft over onderwerpen als het oude raadhuis, het post- en telegraafkantoor, de oprichting van de gasfabriek en de oude en nieuwe Agathakerk tot 1912. Historisch zeer belangrijk zijn de gegevens over de oude wijkindeling in Lisse. In het Gemeentearchief zijn ze niet bewaard gebleven, maar gelukkig beschreef Raaphorst ze in zijn schriften. Hij beschrijft het touwtrekken door verschillende landeigenaren wie de gasfabriek op zijn grond kan krijgen. Het was bieden en loven over de grondprijsdoor de diverse belanghebbenden. De ligging aan groot water was een belangrijk punt in verband met de aanvoer van kolen. Zelfs gravin van Lynden mengde zich in de strijd. Zij bood de gemeente een terrein aan van 0,5 hectare aan de Ringvaart en de Zandsloot voor een gulden en zegde toe alsnog een bedrag van 2000 gulden te schenken. Uiteindelijk is de fabriek gebouwd op grond aangekocht van de Fa. M. Verduijn voor 5600 gulden. Dan wordt ook duidelijk waarom de realisatie van de bouw zeven jaar duurde.
Het Hollandsch Bloembollenkwekers Genootschap H.B.G. werd opgericht in Lisse in 1895. Vanaf de oprichting waren er diverse directeuren. De bloembollenkweker J. Moolenaar was van aanvang af de eerste secretaris. Na zijn dood werd hij opgevolgd door Arie Raaphorst. De kermis in Lisse is een zeer oud evenement dat vroeger in de eerste week van de maand oktober werd gehouden. Tot in 1905 duurde deze acht volle dagen van zondag tot zondag; in 1906 werd de beginzondag afgeschaft. Jaarlijks kwamen e kerken, geestelijken, kiesverenigingen en schoolbesturen in verzet tegen dit feest en telkens kwam de afschaffing tijdens de raadsvergaderingen weer in stemming, maar steeds werd dit met een meerderheid van stemmen verworpen. Ook over de familie van Lynden lezen we regelmatig. De Loosterweg, nu Van Lyndenweg, liep vroeger vlak voor het kasteel langs en werd veel gebruikt door wandelaars en bollengangers uit de steden. Dat was een doorn in het oog van de kasteelbewoners. Na jarenlang gesteggel met toegangsverboden en wegafsluitingen werd uiteindelijk toch besloten de weg te verleggen naar de huidige situatie.
Op de hoek Zwartelaan en Veenenburgerlaan werd bij het afgraven van het duin in 1913 een geraamte van een walvis gevonden, dat daar 5000 jaar geleden zou zijn neergekomen tijdens de ‘Zondvloed’. Waarschijnlijker is dat het dier strandde op 19 november 1421, toen de Elisabethsvloed ook de kustgebieden trof. Helaas is er geen koolstofdatering gedaan, dus het blijft onzeker. Dit geraamte staat vanwege zijn afmeting in kratten opgeslagen en is in het bezit van
het Museum de Zwarte Tulp. Geïnteresseerden in de geschriften van Raaphorst kunnen voor inzage terecht bij Jos van Bourgondiën, die u graag behulpzaam is met deze en andere werken uit de bibliotheek van de CHVOL.

 

Een wandeling door Lisse door A. Raaphorst.

Lissese cultuurhistorie herzien en opnieuw in kaart gebracht

De cultuurhistorische elementen in het landschap rondom Lisse zijn in het voorjaar van 2021 opnieuw geïnventariseerd.

Nieuwsflits

Jaargang 20 nummer 2, 2021

Dit werd gedaan door een werkgroep bestaande uit 3 leden van het CultuurHistorisch Genootschap Duin- en Bollenstreek (CHG) en 4 leden van de Vereniging ‘Oud Lisse’. Deze werkgroep heeft de update van dit deel van de Cultuurhistorische Atlas (CA) eind mei 2021 afgerond. De nieuwe omgevingswet schrijft gemeenten sinds 2012 voor om een cultuurhistorische waardenkaart te maken. Op deze kaart worden landschappelijke en cultuurhistorische elementen ingetekend die relevant zijn voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Omdat het (CHG) al veel informatie in zijn digitale atlas heeft staan, wordt met de gemeenten in de Duin- en Bollenstreek samengewerkt bij het vervaardigen van hun waardenkaart. Noordwijk was pilot bij deze samenwerking. Afgelopen jaar heeft overleg plaatsgevonden met Hillegom. Dit jaar worden de gemeenten Lisse en Katwijk ter zijde gestaan met het vervaardigen van hun cultuurhistorische waardenkaart. Voor Lisse is de CHG-Atlas grondig doorgenomen. “Een grote klus”, aldus Sophie Visser, historisch geograaf en voorzitter van de werkgroep Cultuurhistorische Atlas van het CHG. Samen met vrijwilligers van de Vereniging ‘Oud Lisse’ zijn veel gegevens geüpdatet en aangevuld. Honderden landschappelijke elementen en gebouwen zijn in tien weken doorgelopen, nader beschreven, nieuw opgenomen en eventueel ook ter
plekke gecheckt, gefotografeerd en verwerkt. De Atlas is een bron van informatie voor een ieder die daar gebruik van
wil maken. Alles in het landschap dat potentieel relevant of interessant is en waarvan nog iets bestaat, is er in opgekomen. Bij elk element staat informatie over de oorsprong ervan en de eventuele veranderingen die het later onderging. Met oude kaarten en met foto’s en teksten worden de locaties van oude landschappen en het verdwenen erfgoed verder inzichtelijk gemaakt.

Waardenkaart van Lisse 2021

De ‘Kleine kroniek van Lisse’ deel 5 is uit

Jaargang 19 nummer 3, 2020

Nieuwsflitsen

Op maandag 17 augustus 2020 werd de ‘Kleine kroniek van Lisse, 1940 tot en met 1949’, geschreven door de bekende journalist Arie in ’t Veld, op het gemeentehuis in Lisse persoonlijk uitgereikt aan wethouder Jeanet van der Laan.

Het is mooi dat dit vijfde deel van de ‘Kleine kroniek’ dit jaar is uitgekomen, nu het 75 jaar
geleden is dat Nederland bevrijd werd. Arie is heel intensief bezig geweest met dit historisch boekje, dat hem dagenlang spitten kostte in de gemeentelijke archieven, waarbij veel informatie over de oorlogsjaren naar boven kwam. Zijn tekst voor de eerdere delen werd voorheen heel nauwgezet gecorrigeerd door zijn vroeg overleden dochter Lia, voor dit deel is meegelezen door Adrie de Roon, Chris Balkenende en Koos van der Zwet. Op de voorkant van het boekje prijkt de afbeelding van de toenmalige burgemeester Van Rijckevorsel, die in de oorlog is ondergedoken bij katholieke broeders in De Engel. Na de overhandiging aan Van der Laan vertelde de wethouder dat ze zeer blij is dat dit boekje nog op de valreep van 75 jaar bevrijding is uitgekomen. Op haar vraag welke zaken hij het meest opmerkelijk vond in die jaren, antwoordde Arie dat de toenmalige concurrentiestrijd tussen Keukenhof en de Flora tentoonstelling in Heemstede hem intrigeerde en ook de komst van het ondergrondse urinoir op ’t Vierkant, waar alleen maar mannen naar toe konden en vrouwen niet. Deze ‘Kleine kroniek van Lisse’ is voor slechts €12,95 te koop bij Grimbergen Boeken. Ook zal wethouder Van der Laan zich als opdrachtgever hard maken voor de financiering van de volgende kroniek ‘Lisse in de jaren negentig.

De Kleine Kroniek 1940-1949 wordt uitgereikt aan Arie in ’t Veld door wethouder Jeanet van der Laan

 Betekent Lisse Heuvelfort?

Voor Sporen van vroeger  (LisserNieuws)                                                  27 september 2017   

Wat is de herkomst van de namen Lisse, ’t Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze keer gaan we in op de vraag of Lisse oorspronkelijk Heuvelfort betekend kan hebben. In het kustgebied tussen Zeeland en Kennemerland zijn diverse Keltische archeologische vondsten gedaan. Hoewel er in Lisse niets is gevonden kunnen hier dus wel Kelten zijn geweest. De oorspronkelijke Keltische taal komt het meest overeen met het Oud-Iers. Als Liusna of Lis uit het Keltisch stamt dan zou er verwantschap met het Ierse Liss kunnen zijn. In Ierland zijn maar liefst 270 plaatsnamen waarin Liss voorkomt. Daaronder zijn namen die al minstens 1300 jaar oud zijn. Het Ierse Liss betekent heden ten dage zoveel als Heuvelfort of Hoge Burcht. De plaatsen met Liss liggen meestal op een heuveltop.

De naam Liss komt in het Oud-Iers voor als Lios. Een Lios was een afsluitbaar woongedeelte van een compleet fort. Naast het wonen deed de Lios ook dienst als opslag voor goederen. De Lios werd afgesloten met een palissade of verschansing. Zo’n palissade  bestond uit 2 meter hoge boomstammetjes met een puntige bovenkant. Deze stammetjes waren met dunne reepjes boombast aan elkaar gebonden. Het complete fort waar de Lios deel van uitmaakte, heette een Ràth. De Lios was het hoogste gedeelte van de Ràth. De Ràth werd beschermd tegen invallen door een aarden wal met een soort gracht er om heen en kon zeer groot zijn. Men gebruikte natuurlijke elementen, zoals duinen en water. Buiten de Lios, maar binnen de Ràth liep het vee en werd er mogelijk een vorm van landbouw bedreven. De Romeinen bouwden vaak een versterking op zo’n Ràth en noemden dit dan een Oppidum.

Was Lisse een heuvelfort?

Terug naar de situatie in het vroegere Lisse. De hele situatie doet aan een Ràth met een Lios denken. De Lios of Lius zou op ’t Vierkant gelegen kunnen hebben. Dat was dan het hoge woongedeelte. Daar omheen lagen zowel aan de west- als aan de oostkant de lagere vruchtbare percelen veen waar vee gehouden kan zijn. Ten westen van deze weilanden lagen duinen. Het Berkhouterduin lag vroeger banaanvormig om ’t Vierkant en de westelijke weiden heen. Dit kan de buitenkant van de Ràth geweest zijn. Deze hoogte was goed verdedigbaar. Op de oudste kaarten van Lisse is een watertje te zien aan de westkant van het Berkhouterduin, dat naar het oosten afbuigt. (Het heette Verbogen Vaart, de latere Lisserbeek). Aan de zuidkant zie je op die kaarten van Lisse de latere Stinksloot of Kerksloot. Aan de oostkant is ook een watertje (De Beeck) te zien, dat vanaf de Gracht via de Hoppoel (bij Speeltuin Marijke) naar het noorden uitloopt in de Verbogen Vaart. Deze watertjes rondom bijna heel Lisse kun je zien als een soort gracht.

Archeologisch onderzoek nodig.

Of Lisse vroeger een Ràth met een Lios is geweest, is zonder degelijk archeologisch onderzoek niet na te gaan. Het is sowieso moeilijk te achterhalen omdat het Berkhouterduin al heel lang geleden is afgegraven en ’t Vierkant vroeger veel hoger heeft gelegen dan nu. Archeologische vondsten zouden ten oosten van de Heereweg diep in het veen moeten worden gevonden.

Veel van wat hierboven beschreven is, werd ontleend aan het artikel van Aad van der Geest van 20 mei 1998 in het weekblad de Lisser in het kader van Lisse 800.

Het oud heuvelfort Old Sarum in Salisbury, Zuid Engeland

Het oud heuvelfort Old Sarum in Salisbury, Zuid Engeland
Foto: www.visitwiltshire.co.uk

 

 

“De kleine kroniek over de jaren zeventig”  is uit

Het 2e deel in de serie ‘De kleine kroniek van Lisse’ van Arie in ’t Veld is uit. Het gaat over de jaren zeventig van de vorige eeuw.

Nieuwsflits

NIEUWSBLAD Jaargang 12 nummer 3, juli 2013

Het tweede deel in de serie ‘De Kleine kroniek van Lisse’ is uit. Dit deel behandelt de jaren zeventig van de vorige eeuw. De eerste exemplaren van het door Arie in ’t Veld geschreven boek zijn onlangs door wethouder Adri de Roon uitgereikt aan Robert en Harry van der Mark van Blokhuis Beheer en Henk van der Kroft, oud voorzitter van de VVV van Lisse. De Roon memoreerde bij de overhandiging onder andere dat de zeventiger jaren van de vorige eeuw jaren waren waarin Lisse uitgroeide tot een dorp van formaat.

Mede door de grootschalige woningbouw die in de zestiger jaren in de Poelpolder was gestart en waardoor het aantal inwoners in no-time zienderogen toenam. Het hoogtepunt van alle ontwikkelingen van het dorp lag wellicht halverwege de zeventiger jaren. Met name 1975 was in vele opzichten een memorabel jaar voor Lisse. Het was bijvoorbeeld het jaar waarin zo ongeveer het halve dorp op z’n kop stond omdat het Grachthuisje (een serie bouwvallige huisjes aan de Grachtweg waar later nieuwe woningen verrezen) niet als monument beschermd zou worden en besloten werd dat de oude huisjes gesloopt zouden worden. Het was ook het jaar waarin het vermaarde weekblad ‘Ons Weekblad’ ter ziele ging en het verschijnen van ‘De Lisser’ daarop onmiddellijk aansloot. Verder werd besloten dik geld te steken in de restauratie van Dever. De oudste inwoner van Lisse, de heer W. Van Manen werd dat jaar in september 101 jaar; Lisse kreeg een nieuwe bibliotheek, ‘Magazijn De Vlijt’ in de Kanaalstraat hield opheffingsuitverkoop en maakte de weg vrij voor ontwikkelingen op de hoek Kanaalstraat/Meer en Houtstraat en het winkelcentrum Blokhuis werd in november officieel geopend. Burgemeester drs. A. Berends verrichtte de opening en de heer Cees van der Mark kon zijn naam behouden. Hij had deze kostbaarheid op het spel gezet door aan het begin van het jaar te stellen dat als het winkelcentrum Blokhuis niet op 19 november zou worden geopend, zijn naam geen Cees van der Mark meer zou zijn. Over Blokhuis wordt in het boek uitgebreid geschreven. Maar ook over onder andere de VVV die het in die jaren presteerde om, naast het organiseren van talloze activiteiten, jaarlijks zo’n tienduizend toeristen bij particulieren onder te brengen. Iets waarvan nu alleen nog maar gedroomd kan worden. Ook wordt er volop aandacht besteed aan De Engel. Het buurtschap waar men toen vond en uitdrukte dat dit stukje Lisse er maar een beetje bij hing. Was de periode 1960 tot en met 1969 belangrijk voor de uitbreiding van Lisse, in de zeventiger jaren werd daar nog een schepje bovenop gelegd. Het bouwen van woningen in de Poelpolder ging onverminderd door en nieuwe bouwplannen en wijken zagen het licht. Zoals Meerenburgh. Het werd een periode met vele hoogtepunten in een dorp dat zichzelf toebedeelde een streekfunctie te vervullen en op alle mogelijke manieren probeerde daaraan invulling te geven.

Het was tevens een periode waarin diverse plannen werden geopperd waarvan later zou blijken dat er uiteindelijk niets van terecht kwam. Zoals een nieuw gemeentehuis op de plek van De Witte Zwaan, of een open zwembad naast De Lis. Wat er wel kwam was een nieuwe Josephschool. Nu praat de raad weer over nieuwbouw en een nieuw Fioretticollege dat net als het onlangs gebouwde Fio, al voor de opening te klein bleek te zijn om alle leerlingen onder te kunnen brengen. Intussen draaide het verenigingsleven op volle toeren, wordt verteld over Jan Pensioen, de zonderling van Lisse, de buurtvereniging Wilhelmina, de carnavalsvereniging De Gaapstokken en onder meer ook over de huisvesting van de bejaarden, de (nimmer bewezen) aanwezigheid van een pyromaan en het vijftigjarige bestaan van Foto Mieloo, die indertijd ook de foto’s voor onder andere De Lisser maakte.

Het boek kost € 12,95 en is verkrijgbaar bij de boekhandels Grimbergen en Wagner. Voor leden van Vereniging Oud Lisse is er een speciale actie. Zij kunnen één exemplaar kopen voor de gereduceerde prijs van € 9.95, verkrijgbaar op de inkoopmomenten in de Vergulde Zwaan, aan de Ie Havendwarsstraat, of via de secretaris.

Detail van kaart van Balthasar Forisz - 1615

Reacties op De naam van ‘Lis’ en ’t Vierkant’

ln reactie op het artikel over de naamgeving van Lisse wordt gemeld dat ’t Vierkant mogelijk plein zou kunnen betekenen. Analoog aan firkantet en square, dat beide plein betekent. Bij de Vuursteeglaan werd mogelijk vroeger vuil verbrandt. Zou Viersteeg vier haardsteden kunnen betekenen?

Deen Boogerd

NIEUWSBLAD Jaargang 12 nummer 2, april 2013

In voorgaande Nieuwsbladen zette Nico Groen zijn ideeën uiteen over “De overeenkomst tussen Lisse en het Vierkant: Vuur” .

Dat artikel inspireerde anderen om ook na de denken over de oorsprong van de namen Lisse en Vierkant. Een discussie was • geboren. Hierna volgt een verhaal van Deen Boogerd dat weer een andere kijk op de herkomst van de namen geeft.

Deen Boogerd

Balthasar Floriszn. van Berckenrode 1615.

ln een bijdrage aan de discussie over het ontstaan van de namen Lis en ’t Vierkant beschrijf ik bij dezen mijn idee hier over. Op de eerste plaats ik ben geen taalkundige, maar de discussie over dit soort onderwerpen vind ik erg interessant. Mij is gebleken dat de naam van ‘Lis’ afkomstig is uit het Deens misschien zelfs uit de tijd dat de Noormannen/Vikingen onze kuststreken onveilig maakten en hier en daar vaste voet aan wal zetten. ‘Lys’ betekent in het Deens o.a. stralende, heldere, klare, schijnende, glimmende en schitterende, allen synoniem aan licht. Nog wat namen die de zelfde betekenis hebben zijn onze welbekende ‘de Blinkerd’ daar was vroeger ook zo’n kaal duin. Ook bij het Vlaamse Koksijde ‘de Hoge Blekker’ en het kustplaatsje ‘Blankenberg’, al die namen zijn terug te voeren naar een blanke top der duinen. Om een plaats een naam te geven werd vaak gekeken naar de aard van dat stukje aarde. Ons stukje was een kale duintop wat stralend lag te schitteren in de zon. Een zeer opvallende landmark die niet veel onder doet voor een vuurbaak. Naar mijn idee komen we zo aan de stralende naam Lys, Lis en later Lisse. Lux en Liusna zijn in betekenis het zelfde. Waren het de Noormannen/Vikingen die hier misschien een plek hadden gesticht om te legeren? Of waren het de Friezen die in de achtste eeuw de kustgebieden bevolkten van af de Zeeuwse kust tot aan halverwege Jutland?

Het Fries en het Deens hebben veel met elkaar gemeen en als volkeren ergens langere tijd vertoeven, blijven er altijd sporen in het taalgebruik achter, zo zou de naam Lys een spoor kunnen zijn uit die tijd. De tekening van de Gele Lis laat de zon zien, dan noem ze toch ook “de stralende”. Lisse heeft nog steeds een uitstraling van wereldfaam en maakt haar stralende naam nog steeds waar!

’t Vierkant

fyrkant, San, Marco, Venedig, Italier

Nog iets eigenaardigs is het raadsel van het niet vierkante vierkant. Volgens mij ligt de oplossing ook in het Deens. Het woord ‘firkantet’ wat naast vierkant ook plein betekent. Ons vierkant is dus simpelweg een dorpsplein een firkantet een square. In Engeland hebben die Denen ook behoorlijk huis gehouden en daar noemen ze bijna elk plein vierkant denk maar aan Trafalgar-square, Leicestersquare en heel vaak zijn die squares helemaal niet vierkant er zitten zelfs ronde bij. Voor een vierboet zou ’t Vierkant veel te ver van de oever zijn. In een atlas uit 1625 zie je van Monster tot en met Egmond een zestal duinen met vuur en zwarte rookpluim, altijd op veilige afstand van het dorp. (vuur en houten huisjes met rieten daken is vragen om narigheid). Bij de monding van onze Greveling bij j Lisserbroek stond ook al een tonne, haspel of kruisbaak. Bij goed weer kon je Lisse al van ver waarnemen vanwege haar hoge ligging, later nog extra door de kerktoren. Nu nog is het verschil in hoogte tussen Turfspoor en ’t Vierkant ongeveer 6 meter. Eeuwen geleden zal dat behoorlijk meer zijn geweest. Het gedeelte van het kaartje van Jan Pietersz Dou 1624 laat zien hoe de gracht in de Lisser Noorder Poel stroomt en niet in het Leidsche Meer. Een behoorlijk eind verder was in die tijd de Greveling die de Noorder Poel verbond met het Lange Rack pas als je de tonnebaek van Gansoort (Lisserbrouck) voorbij was zat je op het oude Leidsche Meer, alles bij elkaar geteld bijna twee kilometer van ’t Vierkant. Toen de naam ‘Lys’ werd bedacht zou het water nog wel eens veel verder weg zijn geweest. De subtitel, “Het Vierkant was een hoge duintop langs het Leidtsche Meer”, komt mij daarom best vreemd over.

Vuursteeg suggesties

Grote vuren maken in de bebouwde kom vonden ze vroeger al niet slim. Zou het niet kunnen dat bij de Vuursteeg een soort vuilverbranding was, op net zo’n veilige afstand als een vierboet bij de kustdorpen.

Zou het misschien een  vervorming van ‘vierstee’ kunnen zijn, vier haardsteden? Dubbelhoven telt al voor twee. Lisse, Lys, Lis is een schitterend duindorp met op de top het ‘firkantet’, zo dachten de Denen. Deze Deen vindt dat wel een goede gedachte!

Reacties

In het artikel over de naam van Lis en ’t Vierkant staat onder een foto van een plein in Venetië dat de tekst in het Deens is. Het is echter Zweeds.

Kleine Kroniek van Lisse in de zestiger jaren

Arie in ’t Veld  heeft een boek over Lisse uitgebracht. Het heet de kleine kroniek van Lisse in de zestiger jaren.

Nieuwsflits

NIEUWSBLAD Jaargang 10 nummer 1, januari 2011

p donderdag 28 oktober werd, voorafgaand aan de raadsvergadering, door wethouder Adri de Roon het pas uitgekomen boek “De kleine Kroniek van Lisse” in de zestiger jaren van Arie in’t Veld, aan raadsleden en vele andere genodigden waaronder de Ver. Oud Lisse aangeboden.

Het was een leuke bijeenkomst met heel veel humoristische opmerkingen van Arie (iedereen lag in een deuk!). Het boekje met veel prachtige oude foto’s heeft Arie in ’t Veld in opdracht van de gemeente gemaakt. Winkelprijs € 12,50. (voor VOL leden, zo lang de voorraad strekt, €10). Arie is nu al weer begonnen met het boek “Lisse in de zeventiger jaren!” waarvan de uitgave in september wordt verwacht.