Berichten

OUD NIEUWS: WAARDE PAPIEREN DROGEN OP TER SPECKE

In tijd van oorlog een plunderingen werden munten en waardepapieren voor de veiligheid begraven. Zo was een koffer met waardepapieren begraven van de erfgenamen van Gerard van der Laen in 1567. Na opgraving van de koffer bleken de paieren voor een deel erg nat e zijn. Zij werden op Landgoed Ter Specke gedroogd.

Door Dirk Flo0rijp

Nieuwsblad Jaargang 17 nummer 3 Zomer 2018

Zo nu en dan verschijnt het in het nieuws, iemand met een metaaldetector vindt een schat aan gouden en zilveren munten. Misschien dat je bij het lezen van zo’n bericht je afvraagt hoe het komt dat die munten daar zijn begraven. Waarom begraaft iemand zijn bezit?

Vroeger werd alles contant, met voornamelijk muntgeld en waardepapieren zoals obligaties, betaald. Kocht je bijvoorbeeld een huis van 500 gulden dan werd 250 gulden contant betaald en 250 gulden met een custingbrief (schuldbrief). Dit zorgde ervoor dat er regelmatig met veel geld en waardepapieren heen en weer werd gesleept. Daarnaast waren het in 1567 roerige tijden tussen Den Haag, Leiden en Haarlem. Moorden, plunderingen en brandstichting door rondtrekkende soldaten waren aan de orde van de dag. Menige hofstede rond Lisse moest het ontgelden en lag in de as. Maar hoe stel je dan, in dit soort tijden, je bezit veilig? Je kocht onroerend goed en het geld wat je contant had werd, zodra er onraad in de buurt was, begraven. Overleefde je de plunderingen niet dan wist verder niemand iets af van je begraven bezit. Zo komt het soms voor dat zo’n schat wordt gevonden. In de transportacten van het rechtelijk archief kwam ik een mooi verhaal tegen: “een iegelijk alhier in Den Hage deed zijn goed herwaerts en derwaerts versondt daer zij meende best bewaert te zijn”.

De welgestelde familie Van der Laen van Ter Specke die het landgoed Ter Specke in 1535 aangekocht had was bang voor een aanval op Den Haag. De voorname familie die al honderd jaar deel uitmaakte van het stadsbestuur van Haarlem, zat met de erfenis van wijlen mr. Gerard van der Laen. Zo vraagt de zoon Nicolaes van der Laen namens zijn broers en zusters aan curator mr. Anthonius Hoffplach, advocaat bij de hove van Holland in Den Haag het volgende;
“omme der waarheid en getuijgenisse te geven, dat deposant voorstaat dat ingeval de vrees van een invasie van de knechten van de heeren van Bredenvoorde en rapallie die tot Vianen lagen en subiet naar Amsterdam getogen waren en gezonden”

De erfgenamen van Gerard van der Laen hadden in Den Haag waardepapieren bij curator mr. Hoffplach in beheer gegeven; “Een coffer met platte kanten”. De curator werd verzocht om deze zo spoedig mogelijk naar Voorhout te brengen en daar te begraven in een boomgaard. Zodra de kust veilig was en de Bredevoortse knechten omtrent Medemblik uit Holland waren vertrokken, kon de koffer weer worden opgegraven. Er staat te lezen:
“en dat zij aldoende in Voorhout gekomen waren dat zij deselfde coffer voor hem naar t huijs gebracht op ter Specke”.
“De coffer werd open gemaakt ende de bevondende diezelfde brieven waren door nattigheid bedorven en aangetast”. Er is grote moeite gedaan om de coffer met brieven en waardepapieren te drogen. De helft van de koffer had in de grond van de boomgaard in het water gelegen. De onderste helft in de koffer was nat geworden. In de acte is niet terug te vinden of er veel van de nat geworden waardepapieren verloren zijn gegaan en of de waarde van de koffer het zelfde is gebleven als voor het begraven. Dat familie Van der Laen bezit had in Voorhout is tot op heden niet bekend en ook over de locatie van de boomgaard wordt met geen woord gerept. ■

Plattegrond van het huis Ter Specke

 

OUD NIEUWS: HERBERG AAN DE HEEREWEG “In den Coning van Bohemen”

Heereweg 191 was het oudste gebouw in Lisse en is een paar jaar geleden helaas gesloopt. Ooit stond hier Herberg Coning van Bohemen op deze plaats. De geschiedenis en de bewoners worden besproken.

Dirk Floorijp en Judith Harren

Nieuwsblad Jaargang 17 nummer 3 Zomer 2018

In het begin van deze eeuw stond op het adres Heereweg 191 het oudste woonhuis van Lisse. Inmiddels is er nieuwbouw op deze plaats. Leden van de bouwhistorische werkgroep de heren R.Pex en E.J. Plantenberg hebben indertijd de bouwgeschiedenis en chronologie van het pand onderzocht. In de jaren 1622-1625 moet op deze plek zijn gebouwd. Ene Carel Jansz van Asselborn kocht toen een leeg perceel. In 1635 nam een bakker zijn intrek in het huis. Aldus de bevindingen van de heren Pex en Plantenberg.

Heereweg 191 was eens het oudste woonhuis van Lisse.

De naam Carel Jansz. van Asselborn deed een belletje rinkelen. In Lisse heeft ooit een herberg gestaan ‘In den Coning van Bohemen’, die stond aan de Heereweg nabij het Vierkant. Waar precies wist niemand. Een van de weinige bewijzen dat de herberg er ooit was, staat in het kohier ‘Hoofdgeld Lisse 1623/1624’. De waard van de herberg ‘In den Coning van Bohemen’ is Carel Jansz. van Asselborn. De vraag kwam op: zou het huidige adres Heereweg 191 de locatie kunnen zijn van de vroegere herberg? Verder onderzoek in de oude
archiefstukken van Lisse leverde het volgende antwoord op: Vóór de komst van Carel Jansz. van Asselborn is er op het huidige adres Heereweg 191 nog een leeg erf te zien. Op 7 december 1618 koopt Carel dit erfje van Dammas Willem Thomasz (Dammas is getrouwd met Aeltje IJsbrantsdr. Van der Codden). Het stukje grond maakt deel uit van een groter perceel dat in het bezit van Dammas is. Elk jaar moet Carel 30 stuivers erfpacht aan Dammas betalen. Het erfje is ten NW begrensd aan de Heereweg, en ten NO en ZO aan bezittingen van verkoper Dammas. Aan de ZW-zijde woont Carel zelf in een klein huisje. Zeven maanden daarvoor heeft Carel dit huisje van een andere eigenaar gekocht.

Geld lenen kost geld

Carel bouwt een huis op het kleine lapje grond, en de bouw verloopt vlot, want 5 maanden later heeft hij het nieuwe huis betrokken, en kan hij het kleine buurhuisje waar hij tijdens de bouw even gewoond heeft, doorverkopen, en wel aan Willem Cornelisz. Velsen, een linnenwever. Carel maakt ruim 25% winst op de verkoop. Maar blijkbaar heeft hij meer geld nodig, want hij leent 400 gulden van een Haarlemse lakenkoper. Het zal een zakelijke kennis zijn, want ook Carel is lakenkoper van beroep. Als onderpand dient Carels nieuwe huis met het aanwezige laken in zijn winkel. Elk jaar moet hij 24 gulden rente betalen aan de Haarlemse leningverstrekker. Wil hij het geleende geld gebruiken voor een verbouwing of aanbouw van een herberg? Het lijkt erop, want in het hoofdgeld Lisse (een soort personele belasting die voor elk gezinslid betaald moest worden) van 1623/1624 vinden we Carel terug, met vrouw Lijsbeth Woutersdr en 4 kinderen, als ‘waert in den Coning van Bohemen’. De overstap van beroep, van lakenkoper naar herbergier, komt ons nu wat wonderlijk voor, maar is voor die tijd zeker niet uniek. De latere eigenaar van het pand, Jacob Jacobsz van Hopbergen, is bakker van beroep. Ook hij maakt een carrièreswitch als hij, jaren later, herberg ‘Het Rode Hart’ koopt en zelf achter de tap gaat staan.

In den Coning van Bohemen

Frederik van de Paltz 1596-1632

De naam van de herberg verwijst naar keurvorst Frederik V van de Paltz (1596 – 1632), getrouwd met Elisabeth, prinses van Engeland, dochter van koning Jacobus I.
Na een opstand van het protestantse Bohemen tegen de roomse vorst, wordt Frederik aangesteld als koning van Bohemen. Hij wordt ook wel de winterkoning genoemd omdat hij maar één winter regeert en na een nederlaag moet uitwijken. Deze neef van prins Maurits en Frederik Hendrik komt op zijn vlucht in Den Haag terecht, waar hij in 1632 overlijdt. De vele herbergen in die tijd worden bezocht door doortrekkende reizigers en kooplieden, die tussen Den Haag, Haarlem en Amsterdam via Lisse reizen. Voor de eigen bevolking zijn die niet allemaal nodig, al speelt het openbare leven zich veelal af rond de herbergen. Lisse bestaat in die tijd uit 230 huizen, het hele buitengebied meegerekend.

Uit een ander vaatje tappen…

Helaas, de pogingen van deze 17e eeuwse ondernemer om een florerende herberg uit te baten, lijken geen lang leven beschoren. Het ziet ernaar uit, dat Carel het hoofd niet boven water kan houden. In maart 1625 verkoopt hij zijn huis aan Jacob Jacobsz van Hopbergen, (getrouwd met Elsgen Henricxdr). De 30 stuivers erfpacht aan Dammas Willem, en de 24 gulden aan de Haarlemse geldschieter rusten nog op het huis en moeten door de koper worden overgenomen. Van de herberg wordt niet gerept, het wordt een huis genoemd. Hebben Carel en zijn gezin nu geen huis meer? Zo erg is het gelukkig niet, want Carel kan het kleine buurhuisje waar hij begin 1619 woonde, terugkopen van Willem Velsen. Voor het lenen van de aankoopsom wordt een schuldbrief opgemaakt, waarin de nieuwe buurman Jacob Jacobsz van Hopbergen en ene Joris Maertensz Langevelt (beide mannen komen we hierna weer tegen) borg staan voor Carel. Mogelijk heeft de koper van de voormalige herberg, Jacob Jacobsz van Hopbergen, van het huis een bakkerij gemaakt. Hij wordt vermeld in het haardstedengeld Lisse 1628 als eigenaar en gebruiker met 2 haardsteden, met oven. Tien jaar later, in 1635 verkoopt bakker Jacob Jacobsz van Hopbergen het huis met bakkerij door aan Joris Maertensz Langevelt (getrouwd met Maertgen Pietersdr. Cool), de beide eerdergenoemde borgen voor Carel van Asselborn in 1625. De 30 stuivers erfpacht en de 24 gulden rente rusten nog immer als last op het huis. Joris Langevelt is de bakker genoemd in het historisch onderzoek van Pex en Plantenberg. En met deze aansluiting op de voorgeschiedenis van het adres thans Heereweg 191, is de vraag uit het begin van dit stukje beantwoord. Het is wel zeker, dat je op dit adres in 1623/1624 en misschien ook nog een paar jaar ervoor, het glas kon heffen in herberg ‘In den Coning van Bohemen’. Proost!

Gevelsteen Egelantiersgracht 153 Amsterdam

OUD NIEUWS: Het Heijlig Sacrament

Op de tweede dondedag na Pinksteren was het Sacramentsdag. In 1532 werd in de kerk van Leeuwenhorst een nieuw Sacramentshuis, het Allerheilige genaamd, gerealiseerd. Het oude werd verkocht aan de kerk in Hillegom. Lisse kocht er ook een.

door Arie de Koning

Nieuwsblad Jaargang 17 nummer 1 Winter 2018

Sacramentsdag, “Sanctissimi corporis et sanguinis Christi solemnitas” in het Latijn, was vanaf de late Middeleeuwen een populaire feestdag onder gelovigen.
Dit Hoogfeest wordt in ons land gevierd op de tweede donderdag na Pinksteren. Op deze Sacramentsdag werd op veel plaatsen in Holland een processie gehouden waarbij het Allerheiligste werd mee gedragen. Ook in de Abdij van Leeuwenhorst was dit het geval. De Abdij ontving vele giften voor de verlichting van het Heilig Sacrament, zo schonk zuster Elizabeth Gunter 10 schellingen per jaar aan rente voor de verlichting en in 1512 nog maakte Margrietha, dochter van Otto van Egmond, priester, haar testament. Dat kon toen nog in die jaren dat een priester gewoon een gezin had. In haar testament kunnen we lezen dat zij ondermeer een lijfrente van 1 pond per jaar aan het klooster schonk die diende om gedurende het oktaaf van Sacramentsdag op het altaar kaarsen te kunnen laten branden.

Sacraments-huis

In de 14e en 15e eeuw werd het Sacrament in zogenaamde Wandtabernakels ofwel Sacramentshuijzen bewaard die een ereplek kregen in het koor van de kerk. Dit waren prachtige gebeeldhouwde kunstwerken die voor die tijd een echt fortuin kostten. Zo werd in 1532 voor de herbouwde Kerk van Leeuwenhorst een Sacramentshuis gebouwd door ene Cornelis, steenhouwer uit Gouda, van wie verder niets bekend is. In Oudewater werden er drie tralies die zo’n 18 voet lang waren voor vervaardigd. Het oude Sacramentshuis werd verkocht aan de Kerk te Hillegom, waar het na de Reformatie in handen kwam van de Protestanten die het uiteraard niet gebruikten. In 1929 werd er een stuk van opgegraven wat spoorloos is verdwenen in 1944. In Hillegom dacht men lang dat het opgegraven kunstwerk even oud zou zijn als het koor van de Hillegomse Kerk welke in 1500 is gebouwd. Dat hadden ze echter mis. Uit de rekeningen van Leeuwenhorst uit 1473 blijkt dat de Abdis van Leeuwenhorst bij de bouw van het Sacramentshuis een gulden onder het fundament had laten leggen. Het Hillegomse Sacramentshuis dateert dus van 1473. In de archieven, en wel RZH/ lwh-141 “accidenteel ontfang”, kunnen we lezen dat de betaling plaats zou vinden in zes jarige termijnen van 16 pond te beginnen met 1 november 1533, “ter cause van onse oude Sacramentshuys was ontfange van Hillegommerkerck XII Karolus Guldens als dat eerste termyn van sessen”. Opmerkelijk is dat in dezelfde tijd, de kerk van Lisse ook een Sacramentshuis kocht. Dat was wel erg toevallig. Men wilde klaarblijkelijk niet onder doen aan die van Hillegom. Deze aankoop weten we omdat op 5 maart 1533 Dirc van Brouckhoven, de toenmalige Schout van Lisse, vastlegde dat de Kerkmeesteren van Lisse, voor het maken van 2 nieuwe altaar kelken en een nieuw Sacramentshuis, aan mr. Dirc Pietersz Spangert, priester, 5 gouden Karolus Guldens losrente per jaar, aflosbaar met 80 Karolus Guldens schuldig waren. De Kerkmeesteren van Lisse stelden tot onderpand voor deze lening zeven hont geestgrond en drie morgens broekland. (RAZH,Lwh charter d.d. 05-03-1533)
Ook dit Sacramentshuis is nimmer teruggevonden nadat de Reformatie zijn intrede had gedaan in Lisse en de protestanten de oude kerk overnamen. Ook in Leeuwenhorst verliepen de dingen niet wenselijk. In 1546 brak er brand uit in het klooster en ook in de kerk waardoor het nieuwe Sacramentshuis beschadigd raakte. Het werd in 1549 gerepareerd door ene Cornelis Claesz en ene Gerrit Cornelisz Vink, een Leidse schilder, verzorgde het schilderwerk. In 1570 vermaakte subpriorin Elizabeth van Bemmel aan Leeuwenhorst zoveel geld, dat de zusters ieder jaar op Sacramentsdag een pint wijn konden krijgen. Zij zouden dan ter ere van het Heilig Sacrament het “Tantum ergo “ zingen. Niet vermeld is of zij voor of na het zingen hun wijn kregen. Dit “Tantum ergo“ zou niet veel meer gezongen worden op Leeuwenhorst. Het was een Zwanenzang. Want toen in 1571 een aanval van de Geuzen op Noordwijk dreigde, weken de zusters naar Leiden uit. Dit deden zij nogmaals in 1573 toen het beleg van Leiden dreigde. Hierna zijn de zusters niet meer teruggekeerd naar Leeuwenhorst. ■

Vogelvlucht van de Abdij van Leeuwenhorst uit ca. 1700. Nog veel eerder was het nog Klooster Ter Lee. Dit werk is niet gesigneerd.

OUD NIEUWS : Herberg “Den Engel” maar dan in Lisse Noord

Op een kaart uit 1685 staat bij de Lisserbeek een herberg met de naam Den Engel.

Dirk Floorijp

Nieuwsblad Jaargang 17 nummer 1 Winter 2018

Het stukje van “de Beeck” wat hier Verboogervaert wordt genoemd, heet tegenwoordig weer de Lisserbeek en loopt nu van de Leidsevaart tot aan de Ringvaart.

Als op 3 juni 1677 Trijntje Jacobs van Ackerslooth een derde part van de herberg koopt, 2/3 had zij al in bezit, wordt er al vermeld “van outs genaamd de herberge de drie roskammen staande aan de brugge van de nieuwe santsloot”. Trijntje huwde in Lisse op 18 jan. 1678 met Philip Jeroense van der Velde, afkomstig van Hillegom. Op een kaart uit 1746 staat de herberg ingetekend bij de Lisserbrug (net voorbij waar nu het “Meisje van Lisse”, bijgenaamd Gele Naatje staat). In 1681 werd de herberg gekocht door Nicolaas Sohier de Vermandois, heer van Warmenhuijsen en eigenaar van de buitenplaats Zandvliet. Zijn land grensde aan het erf van de herberg.
De herberg ging nogal eens in andere handen over, want in 1685 koopt Antonis Cornelisz van Egmont, schipper en koopman de herberg met uithangbord waarop staat Den Engel. Dat wekt wel enige verwarring omdat er in de Engel ook reeds een herberg met die naam staat. In deze periode moet de herberg omgedoopt zijn. Een honderd jaar later in 1773 was het daar een hangplek voor jongeren, zo blijkt uit een verordening van schout en burgemeesters, dat het verboden was op oudejaarsavond of nieuwe jaars avond of nacht, nog met roerpistolen of ander schietgeweer en misbruik van buskruit hoe ook genaamd, in zonderheid aan de brugge omtrent het huis van Meerenburg af te schieten, op boete van twee en veertig stuivers, ten behoeve van den schout van Lisse, waarvan den aanbrenger zal genieten een derde part. Om iemand aan te geven leverde ook nog iets op. Het zal wel op aangeven geweest zijn van de baron Jacob Hendrik van Wassenaar van Alkemade, hoofdingeland van Rijnland. Eigenaar van Meerenburgh het grootste buiten van Lisse, een buitenplaats met maar liefst 14 haardsteden (stookplaatsen). Hij was de heibel van de jeugd zat rond zijn buitenplaats. Dever bezat 6 haardsteden om een vergelijk aan te geven. We hebben er nu geen idee meer van wat dat betekende. De vraag die opkwam, hoe kan het daar een hangplek zijn zo buiten het dorp? We wisten nog niets van een herberg die er ooit gestaan had, totdat het uit de archieven naar voren kwam en dan is het begrijpelijk. Er valt altijd wel wat te beleven bij een herberg met wisselplaats voor paarden. In Hillegom was er ook een herberg met diezelfde naam aan de Heereweg hoek Pastoorslaan maar had verder geen raakvlakken met Lisse. Er is een prachtige prent tevoorschijn gekomen waar de herberg op staat met op de achtergrond Meerenburgh. Zonder de informatie uit de archieven konden we ons er geen voorstelling van maken. ■

Herberg “Den Engel” alias “De Drie Roskammen” over de Santsloot bij Meerenburgh. tekening van A. de Haan 1730

VUURWERK geeft altijd gedonder: een verordening voor Oud en Nieuw 1773/1774

Er staat een collage van foto’s en verhalen uit het verleden in het Nieuwsblad.

 door Deen Boogerd

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 4 Herfst 2017

Schout en Burgemeesteren van Lisse. Vernieuwende de voorgaande verbooden, interdeceeren ende verbieden, alsnog het schieten op heeden zijnde oude jaarsavond, ofte morgen zijnde nieuwe jaarsavond ofte nagt, nog met roerspistoolen, oft ander schietgeweer, onder aller misbruijk van Buskruijt hoe ook genaamt insonderheijd ook aan de bruggen omtrent den huijse van Meerenburg, op een boete van twee en veertig stuijvers, ten behoeve van den schout van Lisse, daarvan den aanbrenger zal genieten een derde part, onvermindert het regt van den Hoog Ed.Heer Houtvester van Holland ende van den Heere Bailluw zullende de ouders voor haare kinderen, ende de voogden voor haare weesen moeten instaan ende betaalen. Aldus gedaan ende gearresteert int regthuijs van Lisse, bij de Heeren Willem Jacobus Sennepart schout, IJsbrand van Wateringen, Maarten van der Jagt ende Goverd van Parijs burgemeesteren van Lisse, den 31e december 1773. Inv.nr 5 gemeentearchief. (stick 25 foto 183)

De man met een vuurpijl, met toeschouwers,
1695, Jacob Gole

Oud Nieuws: Een gokje wagen met Spaanse matten

Bij een weddenschap in 1616 was de inzet 3 Spaanse matten. Een Spaanse mat was een gangbaar zilverstuk van 8 realen. Het proces voor de Vierschaar, die 3 jaar duurde, wordt beschreven.

Dirk Floorijp

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 4 Herfst 2017

Ook in Lisse is gokken al een oud begrip, zo blijkt uit “Oud Rechtelijke Archieven”, ORA.

Zilvere en Spaanse matten, voor en achterkant.

Reeds lang voordat de Witte Zwaan in beeld kwam als rechthuis was de herberg aan het kerkhof de zetel van het gerecht, later genoemd “Het wapen van Lisse”. In 1616 had de Witte Zwaan die taak reeds overgenomen. Men kwam echter nog graag samen bij de oude herbergierster Maertge Engelsdr., de weduwe van Jacob Florisz. van Heemskerck. Zelfs boven in de huiskamer, daar kwamen de gezworenen ende geburen bij elkaar om een pintje te drinken of eentje meer, en waar onder andere zekere woorden vielen over een zeker proces dat daar gaande was voor de hove van Holland tussen de gezworens van Lisse en die gemeene buijren, alwaar deze seide, dat de gebuijren ‘t proces winnen zouden. Waartegen Cornelis Sijmonsz. wonende tot Noordwijkerhout seijde, ick zoude wel daarom wedden dat de gezworens winnen zouden, waarop Harmen de Vries mede namens hem seijde, geef mij daarop een Spaanse mat, op drije wederom, dat op die conditie, soo het die buijren ‘t proces winnen zouden die Spaanse mat voor niet hebben, en winnen de gezworens zo moesten zij drie Spaanse matten daarvoor geven. Waar het proces over ging werd niet uit de doeken gedaan, het ging tenslotte over de weddenschap en de gevolgen daarvan. Een Spaanse mat was een gangbaar zilverstuk van 8 realen. Het komt voor de vierschaar van Lisse in 1616. Harmen de Vries als gemachtigde van Cornelis Sijmonsz. van Noordwijkerhout, als eiser, contra Claes Jacobsz. van Oosten geb. Lisse 1550. Gedaagde, Harmen de Vries heeft nu lang genoeg gewacht, er zijn drie jaar overheen gegaan en nog steeds hebben ze geen geld gezien van hun weddenschap. Eiser vraagt de drie zilveren Spaanse matten voor de vierschaar die hij heeft gewonnen. Tot heden zijn de gebuijren in gebreke gebleven om te betalen. Hij zegt: het is nu geleden omtrent drie jaren, dat hij gezeten heeft bij de herberg in gezelschap ten huizen van Maertgen Engelsdr. Weduwe bij haar leven aan ’t kerkhof, om met malcanderen een pintje of meer te drinken. Harmen de Vries is ook niet de eerste de beste, hij was geboren in 1545 in Joure, was waard in “het rode hart” aan het Vierkant en was schout in Voorhout. De herberg was omgedoopt in “De drie Woudfriesen”, naar hem en zijn twee broers vernoemd. De schepenen vonnissen gedaagde om de drie Spaanse realen plus de kosten te betalen. Bij het lezen van deze akte moest ik gelijk denken aan een vaderlands lied wat we vroeger op school zongen over Piet Hein. Wie kent het nog?

Het portret van Piet Pietersz. Heyn (Piet Hein) is een kopie uit 1629 naar een verloren gegaan origineel uit 1625 van Jan Daemen Cool. Piet Hein was een Nederlands luitenant-admiraal en West-Indische Compagnie-commandant. Vooral bekend door de verovering van de Spaanse zilvervloot in 1628, maar vond zelf dat hij voor zijn eerdere wapenfeiten te weinig erkenning kreeg.

Heb je van de zilveren vloot wel gehoord,
De zilveren vloot uit Spanje,
Die had er veel Spaanse matten aan boord,
En appeltjes van Oranje, (dan volgde het refrein)
Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein zijn naam is klein…..

Zouden het soms de Spaanse matten zijn van de veroverde Spaanse Vloot? Die waren echter al langer in omloop en klopt dus niet. Piet Hein veroverde de zilvervloot jaren later in 1628. Hij veroverde 20 schepen met goud en zilver op de Spanjaarden aan de stranden van Cuba en kwam met miljoenen terug in Holland. Pieter Pietersz. Hein is als Luitenant-admiraal van Holland begraven 1629 in een praalgraf in de oude of Hypolituskerk van Delft. ■

Bron: ORA invnr. 45

Oud Nieuws: Made in Lisse

De vergaderingen van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, opgericht in 1766, werden tot 1844 gehouden in de Witte Zwaan in Lisse. De wetenswaardigheden van de maatschappij worden beschreven.

door Arie de Koning

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 3 zomer 2017

De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde is een in 1766 opgericht letterkundig historisch genootschap en is als zodanig een van de oudste verenigingen van Nederland. Zij werd gesticht in Leiden en is daar nog steeds gevestigd. Haar beschermheer is koning Willem Alexander. De Maatschappij stelt zich statutair tot doel: de beoefening van de schone letteren en de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge samenhang te bevorderen. Nou dat klinkt goed, maar de Maatschappij diende ook een breder, socialer doel. Vooral het  gezelligheidsaspect was voor de leden belangrijk. De jaarvergaderingen werden doorgaans druk bezocht waarbij de drank rijkelijk vloeide. Er waren nooit minder dan vijftig, meestal meer dan zeventig en een enkele keer zelfs meer dan negentig aanwezigen. Thorbecke, die in 1831 op de jaarvergadering in Lisse aanwezig was, schreef aan Van Assen dat hij het plezierig vond dat men bij zulke samenkomsten een hoop kennissen ontmoette: ‘Er was bij die aanzienlijke samenkomst minder orde en tucht, dan bij eene ontgroenpartij’. “Zingende en lollende zijn de leden naar onderscheiden kanten afgedropen”. We weten nu ook gelijk waar de inspiratie van de meeste heren schrijvers en dichters vandaan kwam: ‘Made in Lisse’ zou bij de meeste gedichten en sonnetten bijgeschreven kunnen worden.
Deze jaarvergaderingen vonden plaats in Logement De Witte Zwaan gelegen aan het Vierkant te Lisse. Hier vierde menig kersverse doctor zijn promotiepartij. Beets beschreef zo’n feest, waarbij hij als Aesculaap, de halfgod van de geneeskunde, optrad, met in zijn handen een ‘rotting waarom zich een levende paling kronkelde’, waarbij de doctor gekroond werd met bloemen, peterseliebladen en wortelloof. Klikspaan, het pseudoniem van Johannes Kneppelhout welke hij gebruikte als hij over zijn medestudenten schreef, herdacht De Zwaan in zijn Studentenleven (1844).”Hoe vaak had hij er niet gemijmerd, gedronken en genoten?” Lisse was weleer zeer in de mode geweest, maar het dorpje was volgens Klikspaan ‘verloopen’: “En nu! Bakhuizen, waar blijven uwe Studentjes? Burgemeester, waar blijven uwe Dissertaties? Ach! de Zwaan is eene gemeene herberg geworden, elke andere gelijk, niemand houdt er meer voor stil dan de Heeren van Letterkunde en de Conducteur van dezen of genen postwagen.”
In de landelijke rustgevende omgeving van Lisse kwamen de leden tussen 1825 en 1843 jaarlijks bijeen en de feesten trokken veel illustere personen naar De Witte Zwaan waar Cornelis Antonius Bakhuizen als kastelein samen met zijn vrouw Frederica Hoekveld de scepter zwaaide. Blijkbaar kwam de klad erin als we Klikspaan moeten geloven die zich al afvraagt waar de studenten bleven die vanuit Leiden Lisse en de Zwaan bijna dagelijks bezochten en met feesten de zaak luister gaven. En de Lisser Burgemeester Ernst Joseph van den Bergh, lid van de vereniging vertrok op 2 januari 1844 uit Lisse en werd opgevolgd door Burgemeester van Rosse, geen lid, daarom geen dissertaties meer van zijn kant. En wat te denken van de beroemde Lisser Baarsschotel. Nergens werd een baars zo voortreffelijk bereid als in De Zwaan in Lisse. Ja Lisse was in de mode geweest, vele beroemdheden hadden zich opgehoudenv in De Zwaan: Willem Bilderdijk, Nicolaas Beets, Johan Rudolf Thorbecke, de lijst zou te lang worden voor dit korte stukje. In 1844 werd de jaarvergadering voor het eerst niet in Lisse gehouden maar in Huis Den Deijl in Wassenaar en ook de studentenfeesten verhuisden van Lisse naar Wassenaar. Het was vergoed gedaan met de jaarlijkse vergadering in De Witte Zwaan. Literair Lisse dutte langzaam in slaap, de energie was er even uit.

De Witte Zwaan gezien vanuit het noorden, ca. 1900-1905. Ook hier valt het vele geboomte in het oog. Aan de laatste boom langs de weg in het midden van de ansicht is een bordje aangebracht met waarschijnlijk de tekst: ‘INRIJ voor RIJWIELEN’. Daaronder hangt een vaandel van – waarschijnlijk – de ANWB met als tekst: Vereeniging voor auto’s.

BIJ BESLOTEN WATER

Een begrafenis ‘bij besloten water’ betekent dat iemand wordt begraven terwijl er nog veel ijs in de grond is.

Dirk Floorijp

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 3 zomer 2017

Op 5 jan.1819 wordt Jannetje Vos 51 jaar begraven bij besloten water in grafnr. 537 op het kerkhof. Echtgenote van  Frederik Hoekveldt. Timmerman. Voor het graf maken bij besloten water werd 2 gld in rekening gebracht. Voor ’t kleed 3. 6. 3. Guldens, stuivers, penningen. Voor baar en roef 18 st. en 12 st. Begraafrecht 1 gld. Voor den koster 6 gld. “Bij besloten water” betekent dat de grond op 5 januari nog bevroren was, waardoor de grafdelver meer werk had om het graf te delven. “De huur van baar en roef”. Een roef is een driehoekig houten geraamte wat over de kist werd geplaatst en daar over ging het kleed. De koster had veel werk met voorbereiden van de dienst, het klaarzetten van de stoven om de voeten te verwarmen, klok luiden enzovoort.

Bron: Gemeentearchief Lisse inv.nr. 515

Detail uit ets 1584, lijkstoet van Willem van Oranje te Delft. De dragers tillen de baar met roef en kleed .

Een post telegraaf en telefoon lokaal aan de Grachtweg (later PTT).

In het gemeentearchief van Lisse uit 1889 staat dat de telefonist G. vd Welf ongeschikt was voor zijn functie. Cornelis van Aalst wordt de nieuwe telefonist, telegrafist, brievengaarder en bezorger.

door Dirk Floorijp

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 3 zomer 2017

Het volgende wordt in de raad op 18 october 1889 behandeld. De heer de Veer telegrafist 2e klas gestationeerd te Rotterdam, doch tijdelijk alhier tot het geven van onderricht aan den telefonist G.v.d.Werf en deelt mee dat deze totaal ongeschikt is voor het uitvoeren van dat ambt. Van de Werf schrijft een brief aan de raad om schadevergoeding voor het beschikbaar stellen van zijn lokaal. Dit wordt echter afgewezen. Tot de nieuw benoemde en opgeleiden telefonist blijft de Veer in dienst. Tot een nieuwe telefonist, brievengaarder en bezorger van telegrammen en een plaatsvervanger, worden aangesteld 1e Cornelis van Aalst en 2e Willem van Aalst diens broeder en plaatsvervanger. Na enige deliberatie is besloten dat telegrammen binnen den bebouwden kom 5 cent per telegram bedragen.

Bron: Gemeentearchief Lisse inv.nr. 518

Oud Nieuws: Klootschieten en tollen

In 1747 worden divers verboden tijdens het klootschieten en tollen ingevoerd, zoals het schieten tegen bomen of palen.

door Dirk Flooorijp

Nieuwsblad Jaargang 16 nummer 3 zomer 2017

Schout ende Burgemeesteren van Lisse, voorgekomen sijnde verscheijden klagten van jong gesellen met het schieten van de kloot en met het tollen, en daar op gevolgde ongelukken. Verbiedende hiermede aan allen. Ende een ijgelijk met de kloot te schieten, veel minder de kloot te mogen goijen tegens eenige dorps boomen, of palen so als men segd op den aftick alsmede met taas of swieptollen te mogen tollen ende ook wel expresselijk het Soogenaamde werrepen met de tol. Ende dat tusschen s in den dorpe van Lisse van de lisserbrugge tot Adam Vreburg graftweg broekweg ende veenderweg, op verbeurte telkens van ses stuijversd de ene helfte ten behoeve van den Schout van Lisse ende de andere helfte ten behoeve van de H Geest armen van Lisse, sullende de ouders voor haarlieden kinderen ende de voogden voor hare wesen, moeten  instaan, ende den boete betalen, onvermindert het regt van den balliuw. Aldus gedaan gekeurt ende verboden bij den Schout ende alle de Burgemeesteren in ’t regthuijs van Lisse op den 11 maart 1749 en op den 12 daar aanvolgende na voorgaande klokkegeslag ter poeje van het regthuijs van Lisse voor den volke afgelesen en geasfireert.

bron: Gemeentearchief Lisse inv.nr. 16