’t Roemwaard Lisse: Keukenhof (23)
Door Alfons Hulkenberg
Overgenomen uit het boek ” ’t Roemwaard Lisse” uit 1998, 2e druk, Grimbergen boeken – Lisse
Van Berkhout wandelt Jan de Graaff nu over de huidige Stationsweg1 westwaarts.
Doch ik verneem van ver het hoog gebergt’
Van ’t Keukenhof, dus word ik nu gevergd
Te dezen stond om de hemelhoge terrassen
Te schouwen aan, met eiken dicht omwassen.
’t Schijnt Typhoeus hier berg op berg gesmakt
Heeft, eer hij onder d ‘Etna was gepakt
En nu nog gans Sicilië doet beven
Wanneer zijn kop maar iets schijnt opgeheven.2
Maar mijne reis dient heden afgedaan,
‘k Laat ’t reuzendom met de hemelgoón begaan . . .
Keukenhof is omstreeks 1655 gebouwd aan het einde van het Keukenduin van Teylingen. Bouwheer was de zeer welgestelde Adriaen Maertensz Block, geboren te Gouda en commandeur der Oostindische Compagnie. Zijn echtgenote, Catharina, behoorde tot het Haarlemse geslacht Van der Laen, dat hier in de omgeving talrijke bezittingen heeft gehad, zoals Veenenburg, Ter Specke en Wassergeest.3 Later komt Keukenhof, telkens door koop, in het bezit van diverse, vooral Amsterdamse, geslachten. In 1725 wordt “de plaats” vergroot en verfraaid door Mr. Joan Henry van Heemskerk (1689-1730), graaf des Heiligen Roomsen Rijks en kapitein der Amsterdamse schutterij. Hij had op 3 oktober 1720 als executeur testamentair van Henry van Hoven Jr Keukenhof “ten behoeve van hemzelven in zijn WelEdelheids Particulier” gekocht.4 Tot deze koop behoorden ook ongeveer 50 morgen Keukenduin en de boerderij met bijbehorende landerijen. Om het huis was een “plantage” van nog geen 3,5 ha. De Lyt- of Loosterweg was een eenvoudige zandweg aan de voet van het Keukenduin. Van Voorhout komende passeerde men de boerderij en de hofstede Keukenhof rechts en kwam op de Veenderweg (Stationsweg), niet ver van de plaats, waar zich thans de Loosterweg in de richting van Hillegom voortzet. Deze situatie is op de schilderij weergegeven. Let ook op de oude boerderij achter het herenhuis. Voor de rijke Van Heemskerk was de plantage echter veel te klein. Hij liet deze aanzienlijk vergroten. Om het gerij van boerekarren door de plantage en langs zijn huis te voorkomen wordt er een weg om de “Nieuwe plantage” aangelegd en de oude weg in deze plantage opgenomen. Deze bosweg is er nog steeds. Ten slotte had Heemskerk een prachtige verzameling tuinbeelden, met name werken van Jan Claudius de Cocq en Alexander van Papenhoven, die in 1746 publiekelijk werd geveild. Later komt dan Keukenhof in handen van de Amsterdamse professor Willem Roëll, een ongemakkelijk man, wie men bovendien verweet dat hij maar al te vaak (op Keukenhof) op vakantie was.5 Vooral de “vinkvakantie” in oktober was erg populair.
Tegen het einde der 18de eeuw werd Keukenhof gemoderniseerd en voorzien van Engelse schuiframen. In 1809 kwam het in het bezit van Mr. Johan Steengracht van Oostkapelle (1782-1846)6 en dat is de redding geweest. Keukenhof bleef behouden; Keukenhof is zelfs steeds groter geworden!
In de verkoopaffiche van 1809 wordt Keukenhof als volgt aangeprezen: “Eene extra schoone vermakelijk gesitueerde en welaangelegde HOF-STEEDE, genaamd KEUKENHOF, staande en gelegen in de Ambachte van Lisse, voorzien van eene zeer logeabele en binnen weinig jaren naar de nieuwste smaak opgemaakte en met groote schuiframen voorziene HEERENHUIZINGE, contineerende buiten eene extra rojale marmere regt doorgaande gang, wederzijds agt beneden- en negen bovenvertrekken, kamers en commoditeiten, meest alle behangen en met bekwame stookplaatsen voorzien, ruime keuken met pomp- en regenwaterbakken, fornuizen en kasten, extra ruime zolders en kelders, met wijnrakken en alle andere en verdere benodigde offices en gemakken, welke bij en tot een welgeordonneerde Heeren-Huizinge behooren”, stalling, koetshuis, druiven- en perzikenkassen, “en ’tgene verder tot eene compleete en welingerigte broeijerye behoord”, etc. etc. 7
1 Ansichten blz. 47 en 48.
2 Typhoeus, een afschuwelijk honderdkoppig en vlammenspuwend monster, door de oppergod Zeus bedolven onder de Etna. Wanneer Typhoeus zich beweegt, beeft de aarde. Wanneer hij toornig is gulpt het vuur uit de berg.
3 M. Thierry de Bye Dólleman en Mr. O. Schutte, Het Haarlemse geslacht Van der Laen, De Ned. Leeuw, 1969, pag. 21 overdruk. De mededeling aldaar dat Catharina Keukenhof zou hebben ontvangen uit haar vaders nalatenschap, berust op een misvatting. (Schr. hoopt binnen afzienbare tijd een gedetailleerde studie over Keukenhof en Zandvliet te kunnen publiceren).
4 Leids Jaarb. 1969 blz. 181 en 1970 blz. 159. (Schr. meende hier, dat met Baron van Wassenaar slechts de eigenaar van Merenburg bedoeld kon zijn. Het kan echter ook zijn de eigenaar van Wassergeest). A.M. Hulkenberg, De kleurige Keukenhof (1971), blz. 30-32.
5 Dr. LH. van Eeghen, De Gilden, theorie en praktijk, Fibuiareeks (1965), blz. 85.
6 Ned. Adelsboek 1950. De kleurige Keukenhof, blz. 52-53.
7 Archief Van Lynden/Keukenhof.
23. Keukenhof. Anoniem schilderij uit het einde der 17e eeuw. Collectie Van Lynden/Keukenhof
